Klachten over seksueel wangedrag flink gestegen

Een jaar na de start van de #MeToo-beweging blijkt dat het aantal aangiftes over seksueel grensoverschrijdend gedrag opvallend sterk is gestegen. Toch blijft de schroom bij slachtoffers om zich te outen groot, zo leert een onderzoek van Knack.

Om zicht te krijgen op de omvang van het probleem vroeg Knack bij enkele tientallen grote en kleinere ondernemingen in Vlaanderen cijfers van klachten over seksueel grensoverschrijdend gedrag op. Niet één bedrijf was bereid die te geven. ‘Dat ligt veel te gevoelig’, klonk het. Of: ‘Wij willen niemand kwetsen.’ De echte reden is vermoedelijk dat de betrokken bedrijven reputatieschade vrezen. Liesbet Stevens van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen betreurt die pudeur. ‘Het zou toch een sterk signaal zijn mochten ze duidelijk zeggen dat zulke toestanden in hun bedrijf ontoelaatbaar zijn?’

Omdat klachten over seksueel grensoverschrijdend gedrag nergens gecentraliseerd worden en eigenlijk niemand in dit land een goed zicht heeft op dit probleem, ging Knack te rade bij de grootste externe preventiediensten in België. Bedrijven doen een beroep op deze instellingen om te waken over het welzijn van hun werknemers.

Zo bleek vorig jaar uit een onderzoek van Mensura dat één werknemer op de drie (34 procent) ongewenst gedrag ondervindt op het werk. Werknemers die jonger zijn dan 25 jaar hebben daar het minst last van (27 procent), vrouwen het meest (37 procent). Op verzoek van Knack keek Mensura ook naar de frequentie van seksueel grensoverschrijdend gedrag. De peiling gebeurde in twee periodes. De eerste keer werden 10.206 werknemers ondervraagd tussen juli 2016 en november 2017. Een tweede keer gebeurde tussen november 2017 en juli 2018, en ging het om een groep van 5444 werknemers. Goed om te weten: in november 2017 barstte #MeToo los.

In de eerste periode antwoordde 1,9 procent van de vrouwen dat ze het voorbije jaar minstens één keer het slachtoffer waren geweest van seksueel grensoverschrijdend gedrag. In de tweede periode was dat gestegen tot 2,2 procent. 0,5 procent van de ondervraagde vrouwen zei tijdens de eerste periode meerdere keren lastiggevallen te zijn. Dat steeg vorig jaar tot 0,8 procent.

Koen Van Hulst, verantwoordelijke van de psychosociale afdeling van Mensura, schrok van die percentages. ‘Op het eerste gezicht gaat het om kleine aantallen, maar het zijn wel 200 tot 300 werknemers die jaarlijks seksueel belaagd werden. Het werkelijke aantal zal bovendien veel hoger zijn, gezien de grote gêne over dit onderwerp.’

Personeelsleden kunnen bij de preventiewerkers van Mensura een vertrouwelijk gesprek vragen. In 2016 gebeurde dat 49 keer. Dat steeg tot 61 keer vorig jaar, en dit jaar werden er tot eind augustus al 51 vertrouwelijke gesprekken gevoerd. Van Hulst: ‘Er is dus een duidelijk stijgende trend.

Mensura deed ook een analyse per sector. Daaruit valt op dat grensoverschrijdend gedrag het grootst is in de horeca (2 procent van het personeel, inclusief mannen), de dienstensector (1,5 procent) en de zorg (2,12 procent). Van Hulst: ‘We vangen duidelijke signalen op dat seksueel grensoverschrijdend gedrag een probleem is in de thuisverzorging. Thuisverpleegkundigen en ook familiehelpsters zijn over het algemeen zeer empathische mensen, en misschien brengt dat sommige daders op verkeerde gedachten. Bovendien is fysiek contact in deze sector heel courant.’

Medemarktleider Idewe peilde in 2016-2017 bij 40.919 werknemers naar seksueel grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer. 8,2 procent antwoordde af en toe een vorm van ongewenst seksueel gedrag te ondervinden. In 6,7 procent van de gevallen gaat het om lonken of uitkleden met de ogen. 3,2 procent ervaart vormen van seksuele benadering, bijvoorbeeld via uitspraken, e-mails of sms’en. In 2,2 procent van de gevallen gaat het om seksuele aanrakingen. Bij vrouwen (9,2 procent) komen deze klachten vaker voor dan bij mannen (6,2 procent).

Idewe stelt, net als Mensura, een flinke stijging vast van het aantal klachten wegens seksueel grensoverschrijdend gedrag. In 2015 en 2016 ging het telkens om een 35-tal klachten. Vorig jaar steeg dat plots naar 59.

Ook Frank Van der Elst, teamleider Psychosociale Aspecten bij Liantis, merkt een stijging van het aantal meldingen. Liantis is een hr-dienstenbedrijf met 250.000 klanten, vooral kmo’s en zelfstandigen. ‘Begin oktober zaten we al boven de jaarcijfers van de twee voorgaande jaren. Wellicht eindigen we het jaar op een verdubbeling van het aantal dossiers rond grensoverschrijdend gedrag.

Personeelsleden kunnen bij de preventiewerkers van Mensura een vertrouwelijk gesprek vragen. In 2016 gebeurde dat bij Mensura 49 keer. Dat steeg tot 61 vorig jaar, en dit jaar werden er tot eind augustus al 51 vertrouwelijke gesprekken gevoerd. Van Hulst: ‘Er is dus een duidelijk stijgende trend.’

Hilde De Man van Idewe wijst op de nog altijd grote drempelvrees om een klacht in te dienen, zelfs informeel. ‘De slachtoffers zijn voor hun carrière meestal erg afhankelijk van de dader.’ Zij is voorstander van het informele kanaal om een klacht te behandelen. ‘Na een formele klacht is het herstel van de foute toestand en het stoppen van het ongewenste gedrag soms zeer moeilijk. De toestand geraakt er nog meer door gepolariseerd en het gebeurt regelmatig dat het slachtoffer daarop zelf wordt ontslagen. Dat komt omdat ongewenst seksueel gedrag vaak een gevolg is van machtsmisbruik. De dader is een leidinggevende en oefent een belangrijkere functie uit dan het slachtoffer. Daarom kiezen bedrijfsleiders er nog altijd vaker voor om partij te kiezen voor de dader.’

Hilde De Man van Idewe vangt zelfs signalen op dat ook vertrouwenspersonen de klachten lang niet altijd ernstig nemen. ‘Ook dat heeft vaak te maken met de leidinggevende functie van de daders. De vertrouwenspersonen zijn soms bang om die machtige man aan te pakken.’ Uit de cijfers van Idewe blijkt dat het ongewenste gedrag in bijna 30 procent van de gevallen eindigde met het ontslag van het slachtoffer.