Kille intimidaties illustreren echte bedoeling van GAS-boetes

5 maanden na de goedkeuring van de verstrenging van de wet houdt het protest tegen GAS-boetes aan. Wat voor zin heeft dat nog en hoe kunnen mensen zich verdedigen? Drie vragen aan vrederechter op rust Jan Nolf.

Knack.be: 5 maanden na de goedkeuring van de verstrenging van de wet op Gemeentelijke Administratieve Sancties (GAS) komt er geen einde aan het protest tegen GAS-boetes. Gemeenten als Mechelen en Hasselt hebben al aangekondigd dat ze de excessen in hun reglementen gaan aanpakken. De Antwerpse burgemeester Bart De Wever liet weten dat hij met jongeren in dialoog wil gaan. Wat blijven tot op vandaag de grootste problemen met GAS-boetes?

Jan Nolf: Het klinkt voor jongeren natuurlijk leuk als je burgemeester – of het nu De Wever, Landuyt of Van Quickenborne is, naar je wil luisteren. Dat die blijde boodschap via sommige media als een vriendelijke toegift van toffe burgervaders uitgetoeterd wordt bevreemdt echter. Immers gaat het noch min noch meer om een formele wettelijke verplichting die in de wet is ingeschreven via art.5 §5 van de GAS-wet: zo simpel is dat.

De waarheid van de GAS-fact-checker gebiedt daarenboven te zeggen dat het hier een ultiem sp.a-amendement betrof, inderhaast ingevoegd midden mei 2013. Door die wijziging van het oorspronkelijk wetsontwerp kunnen vertegenwoordigers van jongeren die geen stemrecht hebben, toch opmerkingen maken.

Dat lijkt me een gevaarlijke methode want het heeft verdacht veel weg van commerciële last-minute-condities om niet altijd even goed geïnformeerde jongeren – daarenboven soms ook al politiek verdeeld – toch maar aan boord te hijsen van een juridisch gammel schip.

Het is immers een teken aan de wand dat de Kamercommissie enkel korte en geschreven adviezen wou zonder echte hoorzittingen waar ook een debat mogelijk was. Maximum drie bladzijden was de richtlijn: die limiet hebben alle tegenstanders van GAS wel vrolijk naast zich neergelegd. Zonder echte discussie met specialisten was echter voor de politieke GAS-fans makkelijk om bv. het advies van de Vlaamse jeugdrechters onder de mat te vegen of specialisten niet te horen, zoals het briljante team van jeugdcriminologen van de Universiteit KULeuven.

GAS werd dus enkel met het buikgevoel gestemd.

De échte debat over GAS gaat nochtans helemaal niet over hondenpoep of rondslingerende papiertjes maar over de essentie van de rechtstaat en al wat daar bij hoort. Bijvoorbeeld de bescherming van jongeren via de jeugdwetgeving die nog maar in 2006 terecht verbeterd werd maar nu al teruggeschroefd wordt. Of het elementairst: het principe van scheiding der machten, dat verbiedt dat niemand rechter én partij mag zijn.

Stel je voor dat GAS toegepast wordt op nationaal niveau: dan schrijft de regering de wet, stelt zelf de overtreding vast, oordeelt zelf over de straf en incasseert zelf de boete. Dan heb je inderdaad geen rechters meer nodig: een fundamentele vraag dus.

Herinner je de ‘War Against Terror’ die nu een oorlog blijkt geweest te zijn met illegale spionage op u en mij, dus een pientere politieke guerilla tegen de democratie en de rechtstaat die zo lastig doet over mensenrechten. Wel, de ‘Oorlog Tegen Hondenpoep’ tapt uit hetzelfde vaatje: ze veegt haar vuile voeten aan de essentie.

Knack.be: Toen het parlement moest beslissen over de verstrenging van de wet (die de maximum GAS-boetes verhoogde tot 350 euro en die het mogelijk maakt dat ook kinderen van 14 jaar worden gestraft met een GAS-boete) was er protest van honderden organisaties uit het middenveld. Desondanks werd de wet zonder veel omhaal goedgekeurd. Wat voor zin heeft het dan vandaag nog om te protesteren tegen de GAS-boetes?

Jan Nolf: Daar zijn minstens 2 goede redenen voor .

Vooreerst werd de wet achterstevoren gemaakt. In plaats van eerst de toepassing van de bestaande wet te evalueren (wat ik in mijn rapport voor de Kamercommissie Binnenlandse Zaken bepleitte) heeft men nu beloofd dat er in de toekomst om de 2 jaar een evaluatie zou gebeuren. Dat mag geen onvoorbereide tweejaarlijkse zoethouder worden. De aandacht voor die verslagen van de minister van Binnenlandse Zaken moeten GAS-boetes permanent in de kalender houden. De actualiteit bewijst dat we niet één GAS-dag om de 2 jaar nodig hebben, maar dat het alle dagen prijs is.

De verkiezingen van volgend jaar zijn daar ook al een bijkomende etappe in, omdat de GAS-wet als wettelijk kader een federale materie is. Het is duidelijk dat de politici die de GAS-wet in spoedtempo en met ijzeren partijtucht door het Parlement hebben gejaagd, nattigheid voelen. Het maatschappelijk draagvlak voor GAS verschrompelt omdat mensen dagelijks zien dat die financiële spierballen-aanpak niet deugt om de echte problemen aan te pakken. De stijging van GAS-boetes bewijst dat al op zich: het werkt gewoon niet !

Vermits de GAS-wetgeving door de lokale diversiteit zo vluchtig is moeten de ontsporingen telkens als alarmbel gebruikt worden om later in de evaluatie van de wet terecht te komen. Het is overigens onjuist dat het dan enkel om “folkore” zou gaan. Wat in de ene stad afgeschaft wordt, blijft elders toegepast. Die ongelijkheid en willekeur zit in de genen van de GAS-wet en dat zal op termijn wel blijken. Daardoor zullen er dan hopelijk fundamentele aanpassingen komen in de lijn van wat ook professor Bernard Tilleman, de decaan van de Leuvense Rechtenfaculteit bepleit.

Anderzijds zijn die protesten ook nuttig om de excessen dagelijks te dempen. Een goed voorbeeld was de betoging in Antwerpen tegen Monsanto, dus tegen het genetisch manipuleren van voedingsgewassen. Het was een spontane en bonte verzameling van allerlei mensen – tot in rolstoel toe – die in goed humeur en met politiebegeleiding verliep. Zonder dat er enig incident was werden ze op het einde van het parcours door plots gewijzigde politie-instructies omsingeld op basis van een inbreuk op het lokaal GAS-reglement: niet aangevraagde betoging. Het machtsvertoon waarmee dat als donderslag bij heldere hemel ook tegen vrouwen en kinderen gebeurde leek wel een razzia tegen een criminele bende.

Uiteindelijk heeft de algemene verontwaardiging ervoor gezorgd dat de Antwerpse sanctie-ambtenaar alle 70 dossiers klasseerde. Dat is duidelijk een politiek geïnspireerde beslissing, net als het initieel signaal om die betogers dan plots toch een lesje te leren. Dat soort van kille intimidaties illustreert goed de echte bedoeling van GAS. Wie voor een vrije, blije en zorgzame samenleving kiest moet waakzaam blijven voor de verzuring van de sheriffs.

Knack.be: Iedere dag voelen mensen zich verongelijkt wanneer ze bestraft worden met een GAS-boete, al dan niet omwille van de meest belachelijke en onbenullige overtredingen. Hoe kunnen deze mensen zich verdedigen?

Jan Nolf: Moeilijk, want de nieuwe klassenjustitie is geboren. Vooreerst heb je immers al het verschil in benadering tussen politierechters die in beroep moeten oordelen over GAS-boetes.

Eerste voorbeeld: de nieuwe GAS-wet kwam er net omdat o.a. de politierechter van Turnhout oordeelde dat er geen wet bestond die toeliet dat dezelfde sanctieambtenaar voor diverse gemeenten samen werkte. Burgers die in gemeente A een GAS-boete kregen moesten zich in gemeente B komen verdedigen: het idee alleen al is strijdig met het gemeentelijk verband van een Gemeentelijke Sanctie.

Die compleet illegale praktijk werd ook tekstueel erkend in de toelichting van de nieuwe GAS-wet en is een van de voornaamste redenen waarom die er per sé dringend door moest.

Daarom ook dat noch gemeente, noch parket cassatie hebben durven aantekenen tegen dat Turnhoutse vonnis. Denk je dat de intergemeentelijke sanctieambtenaren zich daar ginder of elders in het land iéts van aantrekken ? Nee, de intergemeentelijke GAS-fabriek draait dus zonder bouwvergunning (tot 1 januari 2014) verder door want er zijn nauwelijks beroepen. Op Knack.be zijn er nu al meer afwijzende GAS-vonnissen gepubliceerd dan in de professionele literatuur. De meeste rechters en advocaten vinden dus zelf hun weg in de administratieve doolhof van GAS niet: hoe moet Jan-met-de-pet het dan ?

Tweede voorbeeld: Oostende combineerde de GAS-boete voor het ontijdig buitenzetten van huisvuil (59€) met een “belasting op het weghalen van huisvuil” à 125€. Dat laatste stopte toen de bevoegde Brugse politierechter die speculatie in juni 2012 van tafel veegde. Maar denk je dat ze dat tot in Mechelen gehoord hebben ? Ook daar werken ze met die dure combinatie lustig door: de brave burgers betalen toch.

Cijfers die het bewijzen.

Kortrijk deelde in 2012 623 GAS-boetes uit, het dubbele van 2011. In 2012 noteerde de politierechtbank van Kortrijk voor de stad Kortrijk 1 enkel hoger beroep dat “in de minne” geklasseerd werd (dus toegegeven door de stad). In heel 2013 was er tegen de stad Kortrijk nog geen enkel hoger beroep. In 2012 werden in de politiezone RIHO (o.a. Roeselare) 1.451 GAS-boetes uitgeschreven: daar kwam slechts 3 keer een beroep bij de politierechter van (0,2%) , dat ook daar telkens in der minne door de stad aanvaard werd. In heel het arrondissement Kortrijk werd sedert 2007 tot vandaag slechts 27 keer hoger beroep bij de politierechtbank aangetekend, dat is er dus slechts eentje om de 3 maand: zeg maar bijna nooit.

Bij professionele rechters wordt het aantal “dwalingen” volgens wetenschappelijk onderzoek geschat op minstens 0,5 %. Dat percentage zou normaal hoger moeten liggen bij GAS-sanctieambtenaren. Maar die zouden volgens de bijna onbestaande beroepen tegen GAS-boetes bijna onfeilbaar zijn: onmogelijk dus.

Het is bijgevolg duidelijk dat de complete klant-onvriendelijkheid van de GAS-procedure leidt tot een soort belasting die vaak onterecht uit pure onwetendheid betaald wordt.

Dat steden en gemeenten daarop doodleuk speculeren wordt bewezen doordat op hun websites nergens informatie over GAS in gewone mensentaal beschikbaar is, met bv. online formulieren om bezwaar of beroep aan te tekenen. Dat zou nochtans elementaire dienstverlening zijn, want nu krijg je met GAS niet meer veiligheid maar meer bitterheid.

Dat zou niet de bedoeling mogen zijn.