Kazachgate: ‘Als Reynders toch transparant wil werken, waar wacht hij dan nog op?’

Wie een appel steelt uit een etalage wordt opgepakt, wie miljarden steelt kan zijn straf afkopen door de zogenaamde ‘afkoopwet’. De afkoopwet zelf werd geschreven op maat van de diamantlobby en doorgedrukt op het ritme van de Kazachse miljardair Patokh Chodiev. Twee vice-premiers van ons land, met name Didier Reynders en Jan Jambon, speelden daarin een sleutelrol. Het wordt tijd dat alle potjes uit dat onwelriekende graailand worden opengedaan, schrijft Peter Mertens.

Vicepremier Didier Reynders (MR) is ook minister van Buitenlandse Zaken. In die hoedanigheid legt hij fiscale overeenkomsten met andere landen voor aan het parlement. Bijvoorbeeld: de Belgische deal met de Seychellen, een notoir belastingparadijs. De deal werd in 2015 in de Kamer goedgekeurd. Eén van de begunstigden van de deal: een dochteronderneming van baggerbedrijf DEME, operatief vanuit de Seychellen. DEME is voor de volle 100 procent eigendom van de holding Ackermans & van Haaren (AvH). En wie zit daar de Raad van Bestuur? Alexia Bertrand, dochter van voorzitter Luc Bertrand. Alexia Bertrand is bovendien ook kabinetschef van vicepremier Didier Reynders. Dat is handig, zo twee petjes. Kabinetschef van de minister die fiscale deals met belastingparadijzen opstelt, en lid van de Raad van Bestuur van een holding wiens dochterondernemingen vanuit diezelfde belastingparadijzen actief is.

Fiscaal expert Marco Van Hees, kamerlid voor de PVDA, vroeg de vicepremier vorige week naar mogelijke belangenvermenging. De minister beantwoordde de vraag niet. “Persoonlijke aanvallen zijn uw specialiteit geworden”, dat was wat hij zei. Parlementslid Van Hees liet zich niet met een kluitje in het riet sturen. Hij stelde concrete vragen: “Hebt u maatregelen getroffen om belangenconflicten uit te sluiten? In hoeveel gevallen was er een potentieel belangenconflict in hoofde van Alexia Bertrand? Bent u van oordeel dat haar positie nog houdbaar is in het licht van de waaier van sectoren waarin Ackermans & van Haaren actief is? Kunt u garanderen dat dergelijke problemen zich niet opnieuw zullen voordoen?” Maar verder dan dat haar mandaten “opgenomen zijn in het Staatsblad”, en dat alles “helder en transparant” zal verlopen, kwam de minister niet in zijn antwoord.

Een wet op maat van miljardair Patokh Chodiev: de afkoopwet

Parlementslid Marco Van Hees heeft groot gelijk om door te blijven vragen, want vicepremier Didier Reynders is niet aan zijn proefstuk toe. Sinds eind november 2016 buigt een parlementaire onderzoekscommissie zich over de Kazachse miljardair Patokh Chodiev, die in 1997 op miraculeuze wijze de Belgische nationaliteit verkreeg, hoewel hij bij de inlichtingendiensten bekend stond als “de nummer een of twee van de Russische maffia in België.” De heer Chodiev werd vijftien jaar lang vervolgd voor valsheid in geschrifte en witwassen van geld. Geen probleem. De man mocht zijn straf afkopen. Net op tijd was daar de verruiming van de wet van minnelijke schikking in strafzaken. De zogenaamde ‘afkoopwet’: als je veel geld hebt, dan kan je je straf afkopen. En Patokh Chodiev heeft veel geld. Heel veel geld. Hij was de allereerste in ons land die in juni 2011 gebruik maakte van de nieuwe afkoopwet.

De afkoopwet werd op maat geschreven van miljardairs als Chodiev, en de versnelde doorvoering van de wet – net op tijd voor Chodiev – doet veel wenkbrauwen fronsen. De schijnwerpers zochten vooral Armand De Decker (MR) op, oud-voorzitter van de Senaat, en advocaat-lobbyist die alles uit de kast haalde om de zaak van ‘zijn’ Belgisch-Kazachse cliënt te verdedigen. Maar De Decker was niet de enige en zelfs niet de belangrijkste spil: tenslotte wierp hij als toenmalig voorzitter van de Senaat te weinig gewicht in de schaal om echt te wegen op de regering.

Hoe het kabinet-Reynders de afkoopwet forceerde

De beslissende stap, die ervoor zal zorgen dat Chodiev aan een proces kan ontkomen, is het amendement dat in maart 2011 op het laatste nippertje bij de Commissie Financiën van de Kamer werd ingediend, toen de debatten over de wet betreffende diverse bepalingen aan de gang waren. En, wie nam het initiatief voor dat amendement dat de verruimde minnelijke schikking in de wetgeving introduceerde? Het kabinet-Reynders.

Het kabinet van Reynders stuurt iemand uit om Carina Van Cauter op te zoeken, parlementslid voor de Open Vld. “Men wist dat ik sinds 2009 voor een voorstel voor minnelijke schikking ijverde. De man heeft me advies gegeven voor het opstellen van het amendement zodat het sneller vooruitging. Ik zag er niks abnormaals in”, zoals Carina Van Cauter verklaarde in De Standaard, die de zaak als eerste onderzocht (De Standaard, 24 januari 2013). Hoewel ze doorgaans geen lid was van de Commissie Financiën, gaat Van Cauter er wel heen om een amendement te verdedigen dat ook door vertegenwoordigers van alle meerderheidspartijen ondertekend zal worden: Servais Verherstraeten (CD&V), Gwendolyn Rutten (Open Vld), Guy Coëme (PS), Josy Arens (cdH), Raf Terwingen (CD&V) en Philippe Goffin (MR).

En zo wordt een bedenkelijk amendement, dat niet door de Raad van State is bestudeerd, in zeven haasten goedgekeurd, alsof die bepaling opeens hoogdringend was geworden, een bepaling die al jarenlang in verschillende wetsvoorstellen werd meegesleept. Dat het amendement in de Commissie Financiën is behandeld, en niet in de Commissie Justitie, is ook voor verschillende parlementsleden van de meerderheid een schok.

Ook toenmalig premier Yves Leterme bevestigt de rol van Reynders binnen de regering: “Het was toen een erg belangrijk politiek dossier. Hij was erg actief bezig met deze materie en nam de afkoopwet erg ter harte. Het was een van zijn strijdpunten.” (Le Vif, 23 november 2012) Een andere vicepremier uit die tijd: “Dit is een heel vreemd stukje geschiedenis. Het is onmogelijk dat het kabinet van Reynders niet op de hoogte was dat de afkoopwet versneld zou worden goedgekeurd. Mij ga je niet vertellen dat hij, of iemand van zijn kabinet, niet benaderd is geweest door iemand van Chodiev.” (Le Vif, 22 oktober 2014)

De ene gunst is de andere waard: hulp voor Chodiev in ruil voor een miljoenendeal?

In 2015 pakt de Franse krant Le Monde opnieuw uit met de naam Didier Reynders. Ditmaal als belanghebbende partij tijdens de besprekingen over de zaak Chodiev met Claude Guéant, een voormalige minister van de Franse president Nicolas Sarkozy. De secretaris-generaal van het Élysée zou een rechtstreeks telefoontje gepleegd hebben met de Belgische minister, een vriend van de president. Le Monde publiceert een mail waarin geschreven staat dat de Kazachse president Nazarbajev twee jaar eerder aan de Franse president Sarkozy had gevraagd “in België politieke steun te vinden voor zijn vriend”, met name Patokh Chodiev.

Het antwoord komt op 19 juni 2011, twee dagen nadat de verruimde minnelijke schikking of afkoopwet is goedgekeurd: “om de zaak op te lossen werd een maand geleden een wet goedgekeurd, op vraag van Armand De Decker, die drie ministers achter zich wist te scharen: Justitie, Financiën en Buitenlandse Zaken”. Dat document wordt gepubliceerd door Le Soir, en brengt niet alleen Didier Reynders in opspraak, maar ook CD&V-ministers Stefaan De Clerck en Steven Vanackere.

Een week na de deal ondertekenen Kazachstan en Frankrijk een contract voor de Kazachse aankoop van 45 helikopters bij de Franse groep Eurocopter. De ene gunst is de andere waard. De Franse regering hebben miljardair Chodiev geholpen, door contacten in de Belgische regering, en in ruil sluiten de Kazachen een miljoenencontract af met een Franse groep. Rest nog Didier Reynders te bedanken voor bewezen diensten. Begin 2012 reikt president Sarkozy het ereteken Légion d’honneur uit aan ‘zijn goede vriend’ Didier Reynders. Sarkozy komt persoonlijk naar Brussel om het kleinood te overhandigen. Tijdens het diner zitten ze broederlijk naast elkaar aan tafel, vergezeld van Armand De Decker. Is er iemand die gelooft dat de drie disgenote op geen enkel moment over de zaak Chodiev zouden gesproken hebben?

De methode-Reynders: de rechtstreeks belanghebbenden schrijven zélf hun wetten

In ons land worden wetten opgesteld die tegemoetkomen aan heel specifieke private belangen van een kleine groep. Dat lijkt ondertussen het keurmerk van Reynders te zijn geworden.

Als minister van Financiën lag Didier Reynders mee aan de basis van drie cruciale wetten over fiscale bepalingen, doe tot vandaag bijzonder omstreden zijn: de notionele-interestaftrek, de zogenaamde ‘Excess Profit Rulings’, en de aftrek voor octrooi-inkomsten. Die wetten zijn op maat gesneden van enkele heel specifieke begunstigden die bij de minister op een bijzonder welwillend oor kunnen rekenen. Sterker, in de drie gevallen is het niet de wetgever die de wet opstelt (wat de algemene regel is geworden), en zelfs niet het kabinet van de minister. De methode-Reynders, dat zijn de rechtstreekse begunstigden van de maatregel die zélf de balpen hanteren.

In 2004 werd door artikel 185 §2 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen de Excess Profits Rulings ingevoerd ter vervanging van de ruling infocap, veroordeeld door de Europese Unie. Een handvol multinationals kon van die nieuwe wet gebruikmaken, op advies van de Big Four.

De Big Four, dat zijn de vier grootste audit- en consultancybedrijven die ondertussen een monopolie hebben opgebouwd bij financiële audits van multinationals en banken: Deloitte& Touche, KPMG, Ernst & Young en PriceWaterhouseCoopers (PwC). Het is tegelijkertijd een wereldwijde lobbygroep die en kruistocht voert tegen belastingen voor het grootbedrijf. Vorig jaar maakte het magazine Trends bekend wie de nieuwe wet op ‘Excess Profit Rulings’ heeft opgesteld: Isabel Verlinden van ProceWaterhouseCoupers. Rechtstreeks belanghebbende. (Le Vif, 18 november 2016)

De notionele-interestaftrek, gestemd in 2005, kwam er ter vervanging van een fiscale maatregel die door de Europese Unie was veroordeeld, die van de zogenaamde coördinatiecentra, voorbehouden aan een honderdtal multinationals (onder meer het coördinatiecentrum van multinational Carmeuse, waarvan Reynders bestuurder was voor hij minister werd). Wie heeft de beschikking van de notionele interesten opgesteld? Michel Alloo, die toen zowel hoofd fiscaliteit was bij Umicore, als voorzitter van de fiscale commissie van het VBO. Hij ging zelfs zelf naar de Kamer om er zijn wet gestemd te zien worden: “Ik heb me een pleziertje ter compensatie vergund, herinnert hij zich. Ik heb de parlementaire debatten bijgewoond. Dat was buitengewoon!” (De Morgen, 22 november 2016)

De aftrek voor octrooi-inkomsten (de artikels 205/1 tot 205/4 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen) werd in 2007 gestemd. Ook toen was ene Didier Reynders minister van Financiën. Waar komt het idee voor die wet vandaan? Van het “Pharma R&D Platform”, een lobby opgericht door farma-reuzen GSK en Janssen Pharmaceutica, later bijgetreden door Pfizer en UCB. Aan de wieg van die wet staat de Belgische tak van het advocatenkantoor Linklaters, het officiële kabinet van GSK. De advocaten verlenen zelfs hun medewerking aan het opstellen van de FAQ gepubliceerd op de site van de FOD Financiën. Een van hen zegt: “Het is duidelijk, we werden niet betaald door het kabinet Reynders om deze wet op te stellen”. (De Morgen, 22 november 2016)

Ga direct naar start, passeer niet langs de gevangenis

Het kabinet Reynders heeft de afkoopwet geforceerd in het belang van mensen als Chodiev. Maar de wet zelf werd voorbereid en gemasseerd werd op het zakenkantoor Eubelius, opgericht door ene Koen Geens. Het zakenkantoor vertegenwoordigt vooral steenrijke klanten, onder wie ook een groep grootgraaiers die in dossiers van belastingontduiking worden genoemd. De afkoopwet is mooi op hun maat geschreven (Apache, 6 juni 2016). Ze wordt door de regering-Di Rupo doorgevoerd en door de regering-Michel netjes behouden.

In het tot stand komen van de afkoopwet is de beïnvloeding vanuit de diamantlobby cruciaal. Huidig minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon speelde hierin een belangrijke rol. In oktober 2010 regelde hij samen met CD&V-fractieleider Servais Verherstraeten een ontmoeting tussen diamantairs en parlementsleden van PS, sp.a en cdH. Hun bedoeling: onder de regering van lopende zaken toch nog de verruimde minnelijke schikking en de beperking van de inbeslagnames doorduwen. Ter herinnering: Jambon was toen nog parlementslid en voorzitter van de Diamantclub, een lobbygroep van parlementsleden binnen het parlement zelf.

Toenmalig minister Annemie Turtelboom (Open Vld) breidde de mogelijkheid tot het afkopen van een minnelijke schikking in mei 2012 nog uit via een rondzendbrief. Het parket (de uitvoerende macht) beslist of een zaak mag worden afgekocht. De rechter (de rechterlijke macht) mag alleen nog nakijken of de vormelijke regels werden gerespecteerd. Grote bedrijven betalen veel geld aan advocaten en adviseurs om bij de onderhandelingen de boetes naar beneden te krijgen. “Wat terecht de afkoopwet wordt genoemd maakt immers een einde aan de gelijkheid tussen alle burgers in dit land en voert een schrijnende ongelijkheid in tussen arm en zeer rijk. Wie rijk is kan nu zijn straf afkopen. De wet maakt ook een einde aan de individuele strafrechtelijke verantwoordelijkheid aangezien de sanctie kan afgewenteld worden op de firma.”, schrijft voormalig onderzoeksrechter Walter De Smedt wanneer de wet wordt ingevoerd (Apache, 23 augustus 2012).

Wie een appel steelt wordt opgepakt, wie miljarden steelt mag koffie komen drinken

Het resultaat is duidelijk: de nieuwe wet op de minnelijke schikking in strafzaken wordt gebruikt door grote fraudeurs om hun straffeloosheid af te kopen. Geen proces, geen veroordeling en geen strafblad. Ze ontsnappen aan hun straf door een fractie te betalen van wat ze normaal aan achterstallige belastingen en boetes zouden moeten betalen. Dankzij de afkoopwet kon Omega Diamonds, via een deal met het gerecht, alle rechtsvervolging afkopen. Onderzoek had uitgewezen dat Omega Diamonds meer dan 2 miljard euro winst uit Angola en Congo verborgen hield voor de fiscus via fraudecircuits in Genève en Dubai. Omega Diamonds kwam er dankzij de afkoopwet met 160 miljoen aan de fiscus vanaf. Niemand van de verdachten zou vervolgd worden wegens financiële fraude.

Het resultaat is dat wie een appel steelt uit een etalage wordt opgepakt, terwijl wie miljarden steelt, een uitnodiging krijgt om een kopje koffie te komen drinken met de procureur-generaal om onder beschaafde mensen te discuteren over het bedrag dat hij moet betalen om een strafblad te vermijden. Sprekende voorbeelden zijn: Dominiek De Clerck, Massive, AXA in het Sabenaproces, Omega Diamond, de steenrijke Didier Dewitte, de familie De Wilde, Bois Sauvage, en… de Oezbeekse miljardair Patokh Chodiev.

Alle potjes open uit dit onwelriekende graailand, allemaal

Het ons-kent-ons-verhaal van de grootgraaiers achter de afkoopwet leest als een roman. Fictie is het niet, en verleden tijd nog minder. De hoofdspelers van toen zijn nog altijd actief: vicepremier Jan Jambon (N-VA) en vicepremier Didier Reynders (MR). Zo leidt premier Charles Michel een regering waarvan twee vicepremiers diep betrokken zijn in een staatszaak.

Het zou de logica zelve moeten zijn om het onderzoeksterrein de parlementaire onderzoekscommissie over de verruimde minnelijke schikking uit te breiden tot alle vormen van beïnvloeding van de diamantsector op de politiek. Het zou de logica zelve moeten zijn om ook minister Jan Jambon op te roepen op gehoord te worden voor de commissie. Het zou de logica zelve moeten zijn om niet alleen de klassieke partijen toe te laten in die onderzoekscommissie, maar ook de ‘new kids in town’, de PVDA, die met mensen zoals fiscaal specialist Marco Van Hees tot op het bot wil gaan. Als vicepremier Reynders toch “helder en transparant” wil werken, waar wacht hij dan op? Alle potjes open uit dit onwelriekende graailand, allemaal.