Karel Anthonissen: ‘Het antifraudebeleid van minister Koen Geens bestaat uit één woord: onwil’

Karel Anthonissen heeft een oplossing voor de financiële krater die de coronacrisis heeft geslagen. ‘Het zwart geld dat rijke Belgen in het buitenland hebben geparkeerd kan onze schatkist nog tientallen miljarden euro opleveren’, zegt de gepensioneerde fraudejager. ‘Maar dat zal alleen lukken als minister van Justitie Koen Geens actie onderneemt.’

Zijn bijnaam le Fou de Gand draagt Karel Anthonissen (65) als een geuzentitel. De voormalige gewestelijk directeur van de Bijzondere Belastinginspectie in Gent kreeg het aan de stok met Financiën-topman Hans D’Hondt en voormalig Eurocommissaris Karel De Gucht (Open VLD), werd tweemaal geschorst, kreeg thuis in Dilbeek speurders over de vloer en sleet de laatste maanden van zijn 42-jarige loopbaan in een leeg kantoor, zonder taken. Toch blikt de meest gevreesde fraudejager van de Belgische fiscus zonder rancune terug in zijn nieuwe boek Achter de schermen van de BBI. Memoires van een caractériel.

‘Ik heb bewust nooit een klokkenluider willen zijn, zoals Willy Vermeulen, de vroegere adjunct-administrateur van het inmiddels opgedoekte Hoog Comité van Toezicht’, zegt Anthonissen. ‘Een klokkenluider ontploft één keer, en daarna is het gedaan. Hij is weg. Maar wij bleven present. Net als de Antwerpse substituut-procureur Peter Van Calster heb ik het altijd rustig volgehouden. Nie pleuje. We zijn nooit geplooid voor de druk en de pogingen tot intimidatie.’ Zijn geheim om niet te vervallen in cynisme? ‘Ik heb de fiscale strijd altijd beschouwd als een game, een schaakspel. Soms win je, soms niet. Wanneer fiscaal advocaten zoals Victor Dauginet (raadsheer van Karel De Gucht, nvdr) of Michel Maus een vervelende zet deden, probeerden wij een slimme tegenzet te doen.’

Vorig jaar ging u met pensioen. Staat intussen een nieuw team Fous de Gand klaar?

Karel Anthonissen: Ik vrees van niet. Dat ikzelf en Peter Van Calster geïntimideerd zijn, had ook tot doel om anderen in het gareel te dwingen.

U schrijft dat er nog altijd 100 tot 200 miljard euro Belgisch zwart kapitaal in het buitenland verborgen zit.

Anthonissen: Tegen het tarief van ongeveer 35 procent dat wij verdedigd hebben, kan dat kapitaal tientallen miljarden opleveren voor de schatkist. We mogen dat zwart geld niet met rust laten – wat minister van Justitie Koen Geens (CD&V) wél doet. De fiscus kan maar zeven jaar teruggaan in de tijd en dus hebben we justitie nodig, want dankzij de witwaswetgeving kan België er wel erachteraan gaan. Het verjaarde kapitaal rechtzetten moet gebeuren onder druk van strenge procureurs. De strafrechter kan het zelfs voor honderd procent verbeurdverklaren. Dat toonde het hof van beroep in Gent in 2016, toen het 50 miljoen euro verbeurdverklaarde van de broers Dejager van Osta Carpets. Het dossier zit momenteel bij Cassatie.

Wat verwijt u minister Geens eigenlijk?

Anthonissen: Minister van Financiën Alexander De Croo (Open VLD) staat met open handen te wachten tot fraudeurs hun zwart kapitaal komen aangeven. Maar het is de minister van Justitie die de mensen daartoe moet aanzetten. En dat doet Geens niet. In de zes jaar dat hij op post is, heeft hij nog nooit gezegd: ‘Jongens, het wordt tijd dat we er wat aan doen.’ Het antifraudebeleid van Geens bestaat uit één woord: onwil. Dolce far niente. En niets doen is in deze kwestie hetzelfde als op de rem gaan staan.

In tijden van Leaks en Papers nemen belastingzondaars toch enorme risico’s door niet over de brug te komen?

Anthonissen: Precies daarom hebben zij iemand als Koen Geens nodig die hen geruststelt: ‘Justitie zal niets doen. Laat de fiscus maar komen. Dat kan geen kwaad.’ Al is hij natuurlijk slim genoeg om dat niet met zoveel woorden te zeggen.

In uw boek bent u even scherp voor Didier Reynders (MR). In de 12 jaar dat hij minister van Financiën was, stelde u herhaaldelijk vast dat ‘initiatieven werden genomen om de effectieve aanpak van fraude of misbruik te dwarsbomen of te saboteren.’

Anthonissen: Reynders en zijn liberale vrienden – academici uit Luik en Brussel – vonden dat het fiscale wetboek en de procedures, die een nogal linkse inspiratie uit de jaren zestig en zeventig hebben, te ver gingen. Zijn aanpak destijds kwam ook neer op fraudebestrijding met de handrem op. Dat merkten we duidelijk toen we rond de eeuwwisseling successen begonnen te boeken tegen kasgeldconstructies. Onder Reynders werd die strijd lamgelegd.

Elke minister van Financiën wil toch goede frauderesultaten voorleggen?

Anthonissen: Dat durf ik te betwijfelen. Voor een stuk is het windowdressing. Toen Johan Van Overtveldt (N-VA) zijn resultaten in de strijd tegen fraude presenteerde, heb ik daar heel hard mee gelachen. Ze waren niet goed. Hij verweet zijn voorganger John Crombez (SP.A) uit te pakken met luchtbellen, maar deed daarna hetzelfde. Ik heb tegen Van Overtveldt én Crombez gezegd: ‘Stop toch met stoefen over jullie cijfers, want ze lijken nergens naar.’

De zaak tegen de Zwitserse tak van HSBC, waar duizenden Belgen geld hadden geparkeerd, noemt u een fiasco.

Anthonissen: Toch voor de BBI. We hebben 492 miljoen euro geclaimd maar slechts 100 miljoen euro binnengehaald. Gelukkig is dat dossier wél gered door Justitie, dankzij onderzoeksrechter Michel Claise. Die trof een schikking met HSBC en dat leverde de staatskas toch nog 300 miljoen euro op.

Ook oude zaken rond kasgeldconstructies zijn recent nog geschikt, ontdekte u.

Anthonissen: Tal van die constructies waren destijds opgezet door Kredietbankdochter KB Consult. Mijn medewerker in Brugge heeft dat van naaldje tot draadje uitgerafeld. Maar het parket van Brugge heeft het uiteindelijk laten verwateren en verjaren. In 2015 mocht iedereen beschikken. Toch las ik in een jaarrekening van KB Consult dat in april 2018 alsnog een globale minnelijke regeling is afgesloten met de Belgische staat. Eerder had KBC een provisie van 32 miljoen euro aangelegd om schadeclaims van de fiscus op te vangen. Maar hoeveel uiteindelijk aan Justitie of Financiën is betaald, is niet duidelijk. Mogelijk maar een klein deel van die 32 miljoen euro (de persdienst van KBC Group geeft geen commentaar , nvdr ).

Wat was het meest flagrante voorbeeld van fraude dat u in die 42 jaar bent tegengekomen?

Anthonissen: Daarvoor moeten we terug naar begin jaren negentig: de affaire-Boelwerf. De West-Europese scheepsbouw was internationaal niet concurrentieel. Daarom gaf de Belgische overheidsbank Nationale Maatschappij voor Krediet aan de Nijverheid (NMKN) gratis leningen aan scheepsbouwers. Op die manier werden interesten van 10 tot 12 procent dus betaald door de belastingbetaler. Voorwaarde was wel dat de bedrijven 20 procent zelf moesten financieren. Maar dan is in gemeenschappelijk overleg achter de schermen met de regering een oplossing uitgedokterd. Voor een schip van 2 miljard frank mocht een krediet van 1,6 miljard worden toegestaan. Maar door te doen alsof het schip 2,5 miljard frank kostte, kon het volledige bedrag geleend worden. Alle ministers van Verkeer – inclusief Jean-Luc Dehaene (CVP) – zaten mee in het schuitje.

De politiek liet het oogluikend toe?

Anthonissen: Daar ben ik van overtuigd. En dat terwijl de hele boekhouding van de NMKN, de Boelwerf én de koper vervalst werd. Een fictieve facturencaroussel werd opgezet, met gebruik van Panamese vennootschappen. Hoewel het in de grond ging om subsidiefraude, waren er ook fiscale gevolgen. Uiteindelijk is de zaak in 2010 voor de rechtbank beslecht. Dat heeft amper 113.000 euro opgeleverd, het schamele resultaat van het jarenlange onderzoek naar de miljardenfraude van de Boelwerf. De man die dat allemaal heeft laten liggen, is nu procureur-generaal in Gent (Erwin Dernicourt, nvdr). Ik bedoel dat niet persoonlijk. Het gaat om het systeem. Je wordt maar procureur-generaal of administrateur bij de BBI als je aantoont voldoende in de pas te lopen. Neem Peter Van Calster, die wél doordrukte en in zijn loopbaan één miljard euro fraudegeld heeft binnengehaald. Die zit nu thuis. Geschorst.

In uw boek wijst u beschuldigend naar ‘kabinettenlobby’s’.

Anthonissen: Kabinetten zijn het centrum van de lobbying. Van daaruit vertrekken benoemingen naar de top van de administraties en de parketten-generaal. Kijk, politici die op het publieke forum optreden, hebben de pers en publieke opinie als waakhond. Maar de laag daaronder, de cabinetards, staan minder onder toezicht en zijn bijgevolg corruptiegevoeliger.

Wat zijn de nieuwste sluipwegen om geld te verbergen?

Anthonissen: Luxemburg is passé. Panama? Daar zitten de journalisten te veel achter. Zwitserland is zelf streng geworden. En in Hongkong zijn de communisten het aan het overnemen, dat is dus ook niet zo veilig. Een trend die we al een tijdje zien, is om het geld vlak bij de deur te verstoppen. Want internationaal wordt er steeds meer informatie uitgewisseld. Misschien kun je het beter hier bij de bank in Sint-Martens-Bodegem parkeren, bijvoorbeeld op naam van een Nederlandse stichting, een voetbalclub of een vzw. Het beste bankgeheim is het binnenlandse bankgeheim. Juridisch bestaat dat niet, maar de facto wel.

Belgische banken zijn voor de belastingen nog altijd een no-gozone. Justitie zou er wel achteraan kunnen gaan. Maar dan komen we weer bij Koen Geens. En die voormalige zakenadvocaat doet het niet.

U schrijft dat banken een cruciale rol speelden bij fiscale fraude en spreekt zelfs over ‘georganiseerde misdaad’.

Anthonissen: Hoe moet je het anders noemen? Fiscale fraude is een misdrijf, en banken werkten er systematisch aan mee.

Welke bank was daar het duidelijkste voorbeeld van?

Anthonissen: Dexia. Systematische belastingontduiking gebeurde daar, dat was duidelijk, en het ging om vele tientallen miljarden euro’s. Maar als gewestelijk directeur van de BBI in Gent leek een operatie tegen Dexia onder leiding van de BBI in Brussel me meer gepast.

Op de rug van de belastingbetaler is Dexia na de financiële crisis gered met een borg van meer dan 50 miljard. Op dat moment zei ik tegen BBI-topman Frank Philipsen: ‘Het is nu of nooit.’ Want met belastinggeld is ook het zwarte kapitaal van fraudeurs gered. Maar de BBI Brussel zag er destijds geen heil in, en ook Philipsen hield het bij dolce far niente.

Aangezien het niet lukte grote banken aan te pakken, richtte u uw pijlen op kleinere spelers. Zoals Optima.

Anthonissen: Ons bezoek aan Optima begin 2012 vind ik een meesterzet. Daarop ben ik het meest trots. Omdat we er die dag in slaagden om liefst 2,5 terabyte aan Optima-gegevens op een legale manier mee te nemen. Dat is evenveel informatie als de bibliotheken van Gent en Antwerpen samen. Jullie journalisten hadden de Panama Papers. Wel, wij hadden de Optima Papers. De harde schijven om alle data op te kopiëren ben ik toen zelf nog gaan kopen in de Aldi. Daarna is het nooit meer gelukt om tijdens een visitatie zo massaal data in handen te krijgen. In een ander dossier, waarover ik niet in detail kan treden, hebben ze ’s nachts de elektriciteit uitgezet terwijl onze informatici de gegevens aan het kopiëren waren. Natuurlijk speelde bij Optima het verrassingseffect.

Net voor de coronalockdown berichtte De Tijd dat het Gentse parket amper zwart geld aantrof bij Optima-klanten.

Anthonissen:Ja, en wat betekent dat?

Zegt u het maar.

Anthonissen: Het was too little, too late. Het Gentse parket heeft nog zijn best gedaan, hoor. Maar bij het Gentse parket-generaal was de sfeer veeleer ‘Komaan, jongens, niet overdrijven.’

Intussen is voormalig Optima-topman Jeroen Piqueur zelf wel veroordeeld voor fiscale fraude met zijn eigen patrimonium. En Optima is failliet. Van mij had dat niet gemoeten.

Vindt u Piqueur de zondebok van het verhaal?

Anthonissen: Ja.

Sympathiseert u met hem?

Anthonissen: Dat is weer te veel gezegd. Maar ik heb met hem te doen, ja. Hij is de kleine garnaal die met de grote jongens heeft mogen meespelen. Die een stukje vuil werk in Gent heeft mogen doen. En die tegen de lamp gelopen is.

Ook in 2012 stond een visitatie bij Merit Capital op uw werkplan, de vermogensbeheerder opgericht door de vader van minister Philippe De Backer (Open VLD). Karel De Gucht was er aandeelhouder en bestuurder.

Anthonissen: Na HSBC en Optima hoopten we met de Merit Papers buiten te stappen. Maar van die visitatie is niets in huis gekomen. Want net in die periode ben ik aangevallen door Karel De Gucht, in de kwestie rond zijn persoonlijke dossier (een zaak die De Gucht begin 2020 voor het Gentse hof van beroep heeft gewonnen, nvdr). Ik had De Gucht beschuldigd van fraude, maar dat was mijn rol, en hij heeft mij dan in de media beschuldigd van machtsmisbruik. Oké, part of the game. Ik laat me niet intimideren. Ik heb er dan ook niet van wakker gelegen. Wel vraag ik me soms af of de aanval van De Gucht er niet op gericht was om Merit Capital uit de wind te zetten.

Raadt u de BBI acht jaar later nog altijd aan om bij Merit Capital langs te gaan?

Anthonissen: Dat is vooral wat ik het parket zou aanraden.

Een verbazende anekdote in uw boek gaat over een tip die binnenliep over Karel De Gucht.

Anthonissen: In volle hetze tussen ‘Karel en Karel’ bracht lobbyist Koen Blijweert me in contact met een zakenman uit Waasmunster. Die zou een mooi verhaal hebben. In het kader van mijn job ben ik gaan luisteren. De man vertelde dat De Gucht, net als hijzelf, geld zou hebben geparkeerd op een rekening van de Rothschildbank in Monaco. Dit is een verhaal waar journalisten wel oren naar zullen hebben, zo gaf hij me nog met een knipoog mee toen ik vertrok. Ik heb de info doorgegeven aan mijn eigen diensten en het parket. Die hebben niets gevonden. Ik vind het ook zeer onwaarschijnlijk. Volgens mij ging het om een valsevlagoperatie.

Klinkt als een slechte spionageroman.

Anthonissen: De Staatsveiligheid heeft ooit contact met me opgenomen. Ze toonde interesse in het dossier van de Koerdische tv-zender ROJ TV in Denderleeuw. Ik heb bevestigd dat de BBI ermee bezig was geweest, en nodigde hen uit het dossier te komen inkijken. Een vriendelijke dame is dan wat kopieën komen nemen. Kort daarna vroegen ze me om bij het bedrijf bepaalde informatie op te vragen die niet in het dossier zat. Maar dan heb ik gezegd: nee. Mijn procedures dienen enkel om belastingen te innen.