‘Het luik Justitie in het regeerakkoord heeft iets van het oranje VW-busje waarmee Justitieminister Koen Geens (CD&V) campagne voerde onder het motto “gene gewone”: een berekende U-bocht naar wat hip oogt, maar eigenlijk aftands is’, schrijft justitiewatcher Jan Nolf.
Vóór de verkiezingen op 25 mei vroeg Knack.be aan een reeks experts over de belangrijke hedendaagse thema’s naar de uitdagingen voor de nieuwe regering. Nu de regeerverklaring van de coalitie N-VA, MR, CD&V en Open VLD is goedgekeurd door de Kamer, is het tijd voor een evaluatie. Neemt Michel I de juiste maatregelen?
Vandaag: Ere-vrederechter Jan Nolf over justitie
Het luik ‘justitie’ in het regeerakkoord heeft iets van het oranje VW-busje waarmee justitieminister Koen Geens (CD&V) campagne voerde onder het motto “gene gewone”: een berekende U-bocht naar wat hip oogt, maar eigenlijk aftands is.
Veel zaken uit het nieuwe beloof-hoofdstuk justitie, werd al jaren geleden plechtig beloofd.
Informatisering, elektronische platformen, het rationaliseren van informatiestromen in kruispuntfuncties, een online zittingskalender: daar is uiteraard iedereen voor. Ook het regeerakkoord Di Rupo beloofde dat de “informatisering voorrang zal krijgen”. Hetzelfde gold toen voor de “effectieve en coherente” uitvoering van korte straffen en de renovatie van gevangenissen.
De vraag in dat verband is er geen naar woorden, maar naar daden, dus naar centen: anders blijft de minister van Justitie dagelijks tot de bedelstaf veroordeeld. Door het stelselmatig onder-budgetteren van Justitie leek dat wel het lot van Annemie Turtelboom (die net als Koen Geens nu, niet in het kernkabinet zat).
Nu belooft de wanbetaler bij uitstek – jawel, Justitie zelf – “het goede voorbeeld te geven door haar facturen op tijd te betalen”. Leveranciers, experten en tolken zullen er de ex-minister van Financiën dus letterlijk en figuurlijk op mogen afrekenen. Of een aangetekende aanmaning sturen.
Een pak nieuwe maatregelen zou wellicht eender welke regering gewoonweg nemen.
Zo lag een verlenging van de verjaringsduur voor misdaden zoals onder meer de Bende van Nijvel nogal voor de hand: populair.
Toch blijft de vraag of die maatregel op termijn geen averechts effect zal sorteren. Dat magistraten wat trager tegen de klok van de verjaring zullen moeten werken is geen geruststelling voor de burger.
‘Justitie is geen recht meer: het wordt een product met een prijs’
Die verlengde verjaring is al helemaal geen argument voor het Straatsburgse Mensenrechtenhof dat in de Angelsaksische traditie geen rekening houdt met verjaringstermijnen maar met de redelijkheid van de procesduur. België riskeert op dat punt nu dus nog méér veroordelingen dan vroeger.
Als we in België voor de donkere jaren van de Bende dan toch de piste van extreemrechts ontdekken (zoals een RTBF-reportage onlangs nog aangaf): het kleine Luxemburg was ons voor. Daar loopt het Bommeleeër proces alvast dapper over terreur uit diezelfde tijd. Met verdacht veel gelijkenissen.
Het VW-busje van justitie schakelt in achteruit: voor de organisatie van de rechtsbedeling komt de regering terug op oude discussies die sinds het Atomiumoverleg afgesloten waren.
Het flits klinkende ‘eenheidsloket’ van Stefaan De Clerck kreeg na het Atomium-overleg een eerste klasse begrafenis. Vergelijk dat voorstel binnen justitie met een brievenbus zonder sticker tegen ongewenste publiciteit. Of met een kruispunt waarop je niet moet voorsorteren. N-VA fractieleider Hendrik Vuye beschreef dat eenheidsloket destijds in een column in De Morgen als een “overbodige gadget” voor een vals probleem. Daarenboven daagde het evident gevaar van een gecentraliseerde flessenhals – zelfs met perfecte informatica (waarover het in justitie dromen blijft).
De motivering van het voorstel mankt nu meer dan ooit. De “nabijheid” van justitie tegenover de burger wordt door dat eenheidsloket helemaal niet gegarandeerd. Ook in het aangekondigde “proefproject” met “eenheidsrechtbanken” kan dat enkel als de lokale zittingsplaatsen worden behouden.
Laat die hernieuwde belofte van de geografische nabijheid nu net zijn wat de vorige regering in alle stilte al afkalfde via koninklijke besluiten (en sinds 1 april ook via interne rechtbankreglementen mogelijk werd). Zo verloren verleden jaar al een tiental afdelingen van arbeidsrechtbanken hun bevoegdheid inzake collectieve schuldenregeling (een soort burgerlijk faillissement), die elders gecentraliseerd werd.
De meest kwetsbare rechtzoekenden werden dus het eerste slachtoffer en moeten nu tientallen kilometer verder aankloppen. Het ingeroepen motief was toen het tijdsverlies van magistraten bij verplaatsingen. Rijm dat maar eens aan de oproep voor meer mobiliteit van justitie zelf.
Dat oude VW-busje is niet goedkoop: justitie wordt duurder voor iedereen.
Merkwaardig: een regering die “niet flauw wil doen” over pijnlijke ingrepen gebruikt wollige wezeltaal als het over de “hervorming” of “harmonisering” van tarieven voor rolrechten gaat of meer “autofinanciering” van justitie. Taaltips voor het nieuwe boek van Anne De Craemer voorwaar.
Het “recht op een toegankelijke justitie” uit de regeringsverklaring Di Rupo wordt dus een relatiefje. Toen minister van justitie Turtelboom in 2012 een verhoging aankondigde (met een meeropbrengst van 5 miljoen per jaar) kapittelde N-VA volksvertegenwoordiger Kristien Van Vaerenbergh dat als “een lompweg dichten van de begroting”. Nu wordt het maar 20 miljoen, stelde Koen Geens in Terzake gerust.
Voor wie nu al moeite heeft met de armoedespiraal waarin justitie mensen stort: fasten your seatbelts, want ook de rechtsbijstand wordt ontmoedigd met remgeld. Maar ook dat is al een ouder recept van Annemie Turtelboom onder Di Rupo.
Justitie is dus geen recht meer: het wordt een product met een prijs.
Justitie wordt grimmiger voor de gewone mens.
Een discrete, maar immense revolutie: het binnenlands betalingsbevel. Die copy/paste van het Europees betalingsbevel (enkel toepasselijk bij contracten met andere Europese landen) vond enige jaren geleden geen doorgang, alle pleidooien ervoor van conservatieven zoals als professor Matthias Storme ten spijt. Onder andere welzijnsorganisaties en vakbonden wezen terecht op het gevaar van een omkering van de procesgang en een verhoging van de drempel naar justitie.
Binnen dat nieuw juridisch kader is het immers aan de aangesproken schuldenaar om de stap naar justitie te zetten om zijn schuld te betwisten. Je wordt immers vermoed een wanbetaler te zijn. Vergelijk de procedure met het dure hindernissenparcours voor betwisting van een GAS-boete. Maar nu voor de gewoonste factuurtjes zoals telefonie, internet, water, elektriciteit of ook je auto-onderhoud en schoolkosten.
Dat klant-onvriendelijk project bij uitstek zal leiden tot frustratie en verbittering. Overigens zowel voor leverancier als klant: mark my words.
Justitie die verdwijnt: het milde rechtspreken.
Voor beweerd (!) niet-betwiste schuldvorderingen moest integendeel ingezet worden op de – jammerlijk – steeds meer veronachtzaamde mogelijkheden voor minnelijke schikking (art 731 Ger.W.). Op 7 jaar tijd donderde het aantal behandelde verzoeningen voor de vrederechters nationaal met niet minder dan 41 procent (van bijna 130.000 naar ongeveer 76.000) naar beneden. Het arrondissement Antwerpen spant ook daar de kroon met een daling van 61 procent.
Over die onrustwekkende verdwijning binnen justitie geeft ook deze de regering geen enkel signaal: enkel wil zij inzetten voor de alternatieve geschillenregeling buiten justitie, die nochtans minder waarborgen bieden. Bemiddeling blijkt geen zaak meer voor justitie, maar een gat in een nieuwe markt.
Justitie kruipt nu zelf bang in de bunker van de gevangenis.
Raadkamer en Kamer van Inbeschuldigingstelling zullen zitting houden binnen de gevangenismuren. Ook dat punt werd onder de vorige regering al aangekaart, maar niet beslecht.
Tekenend voor de nieuwe sfeer van rechtsbedeling: niet van rechten, maar van rechts
Het misbruik van de voorlopige voorhechtenis als drukkingsmiddel en voorschot op straf, is nochtans een van de belangrijkste verklaringen voor de overbevolking van gevangenissen. Zitting binnen de gevangenismuren met niet-veroordeelden zal via sfeerschepping en stigmatisering dat probleem op de spits drijven en het vermoeden van onschuld ondermijnen.
Misschien tekent dàt het best de nieuwe sfeer van rechtsbedeling: niet van rechten, maar van rechts.
Het VW-busje is hip, maar niet voor cannabis.
De nultolerantie voor cannabis hoort eigenlijk niet bij deze minister van Justitie, maar bij de ideoloog van dienst. Antwerpen zond in deze regering niet alleen zijn zonen uit, maar vooral het conservatieve gedachtengoed, getest in de eigenzinnige stadstaat.
Het wereldwijd failliet van de ‘War On Drugs’, de wetenschappelijke waarschuwingen van criminologen, het slimme duo-pleidooi van econoom Paul De Grauwe en toxicoloog Jan Tytgat: alles laat de populisten onberoerd.
Nultolerantie invoeren als langetermijnbeleid is nochtans een contradictio in terminis. Zerotolerance is immers geen beleid: het kan hoogstens een tijdelijke noodoplossing betekenen als signaalfunctie (zoals destijds in Kuregem).
We zijn dus vertrokken voor een GAS-boete-plus die niets zal oplossen, willekeurig zal toegepast worden en vooral voor de overheid zelf duur zal uitvallen. Noem het verspilling.
Het VW-busje biedt plaats, maar niet voor iedereen.
De gedesolidariseerde samenleving is keihard in opmars. Net op het moment dat inkomensonzekerheid piekt, wordt de jacht op huurders geopend. Zij krijgen via een nieuwe zwarte lijst een heus strafregister aangekleefd om kandidaat-verhuurders te waarschuwen. De tweedeling tussen de haves en de have-nots wordt steeds meer publiek.
Als we in de toekomst niet alleen kunnen opvragen wie zijn lening niet betaalt, maar ook huur of een gsm-factuurtje, zullen de onfortuinlijken langer in het verdomhoekje blijven staan, met ezelsoren boven hun hoofd getekend en op straat.
Het toppunt is wel dat dit in het regeerakkoord verkocht wordt “om zwakke huurders te beschermen tegen overmatige schuldenlast”. Als dat geen Newspeak is.
Wat strijdt met Justitie, dat blijft: de Afkoopwet.
Die wordt volgens het regeerakkoord weliswaar “geëvalueerd” maar “zonder de grondslag ervan opnieuw in vraag te stellen”.
Dat kleine zondaars in het verkeer of in de fiscaliteit een kans moeten krijgen om na bekentenis en betaling een proces te besparen voor zichzelf én de overheid, daar is iedereen het eens over.
De Belgische Afkoopwet is echter een unicum. Rechters komen daar nooit voor een echte beoordeling in tussen (zoals in Verenigde Staten wel, zoals in de deal van Paribas met de Amerikaanse fiscus). Daarenboven kan bij ons de fraudeur het spelletje procedure trekken tot in cassatie: zo lang de procedure duurt, kan op de Afkoopwet overgeschakeld worden. Geen eurocent besparing op procedurefouten dus.
Een door Groen, Ecolo en FDF gevraagde onderzoekscommissie over mogelijke beïnvloeding – of corruptie – bij de grote haast voor die Afkoopwet komt er niet. Het is dus wachten op de resultaten van de Franse rechercheurs in ‘Kazahgate’ waarover verleden week LeVif/L’Express aan Belgische kant berichtte.
Koen Geens – advocaat-stichter van het zakenkantoor Eubelius waarvan een partner en collega-professor de Afkoopwet mee inspireerde – blijkt ook hier niet echt de sociale monkel binnen deze neoconservatieve regering. Maar technisch wel een briljant geslepen diamant.
Wat vinden we tot slot ook weeral terug in dit regeerakkoord?
Het voor burgers beledigend taalgebruik blijft een oud zeer: “rechtsonderhorigen”. Iets tussen onmondige onderdanen en afgeborstelde lijfeigenen. De nieuwe belofte van “respect voor de rechten van rechtsonderhorigen” betekent dus opnieuw een onthullende contradictio in terminis: hoe binnen het justitiedenken, nog altijd vanuit de hoogte gedacht wordt.
Toen Koen Geens tijdens de campagne een botsing maakte met zijn VW-busje, deed hij het af met: “het is maar het busje van de partij“.
Nu rijdt hij met het busje van justitie, en dat is een openbare dienst.
Wat Koen Geens voor botsingen met die openbare dienst en met de rechtstaat kan behoeden is af en toe een babbel met Hendrik Vuye. Want vooral die professor is “gene gewone”. Misschien werd hij daarom wel geen minister.
Michel I onder de loep
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier