Tegenwoordig loop je het risico dat je zomaar voor de rechter wordt gedaagd als je in de media een mening formuleert. De Europese Unie wil optreden tegen zulke contraproductieve juridische interventies.
Op 15 februari 2021 was ik bij Canvas uitgenodigd om in het debatprogramma De afspraak te vertellen over mijn gesprek met miljardair Bill Gates, die een boek over de strijd tegen de klimaatopwarming had geschreven. Ook aanwezig was filosoof Johan Braeckman (UGent). Hij werd geïnterviewd over de kwestie of het wenselijk is dat manifeste ontkenners van de ernst van de coronapandemie mogen aanschuiven in debatprogramma’s. De aanleiding daarvoor was de aanwezigheid van een vertegenwoordiger van de vzw Artsen Voor Vrijheid in De zevende dag.
SLAPP’s verhogen nodeloos de druk op het gerechtelijk apparaat.
Daarover werd ook mijn mening gevraagd. In de minder dan anderhalve minuut dat ik erover sprak, verwees ik naar een artikel in Knack van collega Brecht Castel, die een link aantoonde tussen de activiteiten van Artsen Voor Vrijheid en de vzw Viruswaanzin. Ik vertelde ook dat we na dat artikel een hoop gedoe te verwerken hadden gekregen, inbegrepen bedreigingen aan het adres van Knack en Brecht Castel.
Groot was onze verbazing toen Johan Braeckman en ik op 23 februari rechtstreeks gedagvaard werden door Viruswaanzin voor de correctionele rechtbank van Gent. Een rechtstreekse dagvaarding betekent dat je meteen op het beklaagdenbankje belandt, zonder tussenstap van politie of parket. Viruswaanzin eiste 70.000 euro schadevergoeding voor laster en eerroof.
Het Openbaar Ministerie vorderde onze vrijspraak, met als argument onder meer dat justitie het niet lang zou bolwerken als ‘iedereen die zich door een uitspraak in de media op zijn tenen getrapt voelt, naar de rechter zou stappen’. Een correctionele rechtbank is ‘geen forum om een meningsverschil uit te vechten’. De rechtbank sprak ons op 11 oktober vrij. Viruswaanzin moet aan elk van ons een ‘rechtsplegingsvergoeding’ van 3600 euro betalen als tegemoetkoming voor onze advocatenkosten.
Risico van zelfcensuur
Viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) maakte iets vergelijkbaars mee. Een eerste klacht van Willem Engel van Viruswaarheid, de Nederlandse tegenhanger van Viruswaanzin, ging over zogenaamd lasterlijke uitlatingen op Twitter en in een kranteninterview. Ze werd door de correctionele rechtbank van Mechelen als ‘onontvankelijk’ beschouwd, omdat het om ‘drukpersmisdrijven’ ging. Die moeten door een hof van assisen worden behandeld.
Er kwam een tweede klacht, voor uitspraken tijdens een interview voor het VTM-nieuws – ‘gesproken woorden en meningsuitingen’ op televisie kwalificeren volgens cassatierechtspraak niet als drukpersmisdrijven. Daarvoor sprak de Mechelse rechtbank de viroloog op 9 december 2021 vrij. Hij kreeg een schadevergoeding van 4000 euro voor ’tergend en roekeloos geding’: een vordering die kan worden ingesteld als het juridisch te gortig is dat je voor een rechter moet verschijnen en er duidelijk sprake is van proceduremisbruik. In onze zaak had de rechter zich onbevoegd verklaard om daarover te oordelen.
De viruszaken zijn illustratief voor een groeiende trend in de juridische wereld, waar zelfs de Europese Unie zich al zorgen over maakt. Hij wordt gelabeld als SLAPP: Strategic Lawsuit Against Public Participation. Het is juridische intimidatie om vrije meningsuiting te hinderen. Volgens de EU vormen SLAPP’s ‘een bedreiging voor een pluralistisch publiek debat, omdat ze kunnen leiden tot zelfcensuur van geviseerde personen’. Meer zelfs: ‘Ze kunnen een afschrikkend effect hebben op andere personen, die dan kunnen beslissen om hun recht op het onderzoeken en rapporteren van zaken van publiek belang niet uit te oefenen.’
Ik moet bekennen dat ik erover heb nagedacht of ik dit wel zou schrijven. Je betrapt jezelf automatisch op twijfel. Maar om te illustreren dat Knack zich niet laat intimideren, zetten we dit verhaal voort.
De EU wil maatregelen nemen om ‘journalisten en verdedigers van burgerrechten beter te beschermen tegen strategische rechtszaken die gericht zijn tegen publieke participatie’. Ze wil ‘een normaal functioneren verzekeren van de checks-and-balances in een gezonde democratie door het beschermen van het publiek debat tegen nodeloze interferentie’. Daarom heeft ze een enquête uitgevoerd bij 146 rechtstreeks betrokkenen, onder wie 20 Belgen – geen enkel ander Europees land scoorde beter.
Juridische mishandeling
Advocate Caro Van Wichelen (van het kantoor Fencer) nam deel aan de enquête. Ze is niet alleen een van mijn advocaten, ze treedt ook op in verscheidene SLAPP’s tegen het conglomeraat van onderzoeksjournalisten Apache in de context van reportages over de Antwerpse vastgoedsector. ‘Zulke zaken zijn een aanfluiting van het recht op vrije meningsuiting’, zegt Van Wichelen. ‘Bovendien kunnen ze leiden tot zelfcensuur, ongeacht de uitkomst. Ze verhogen nodeloos de druk op het gerechtelijk apparaat en vergroten de gerechtelijke achterstand. Iedereen heeft het recht om naar een rechtbank te gaan, maar er mag geen misbruik van worden gemaakt. Zeker niet als er sterke aanwijzingen zijn dat het gaat om pogingen om journalisten monddood te maken.’
In De juristenkrant laat media-expert Dirk Voorhoof (UGent) zijn licht over de viruszaken schijnen. Ook hij bestempelt SLAPP’s als een extreme vorm van ‘abusieve procesvoering’. Ze zijn ‘niet enkel een misbruik van justitie, ze beogen ook de aantasting van het publieke debat, ze bedreigen de kritische expressievrijheid en daarmee de basisprincipes van de rechtstaat en de democratie’. Ze zijn een vorm van ‘juridische mishandeling’ van vooral journalisten, actiegroepen en academici.
Helemaal nieuw is het concept niet. Er waren al processen tegen journalisten en milieuactivisten, in het laatste geval meestal omdat ze bouwprojecten of milieuvergunningen aanvochten. De klagers verloren zo goed als altijd. Recent dagvaardde een Deense landbouworganisatie een hoogleraar biologie voor laster, omdat ze aanstoot nam aan het feit dat de man de aandacht vestigde op de kwalijke gevolgen van stikstofvervuiling door landbouwactiviteiten op de natuur – een dossier dat in België zeer actueel is. Ze kreeg evenmin gelijk.
Voorhoof benadrukt dat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) een strafvervolging wegens laster al herhaaldelijk als ‘strijdig met artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens’ heeft beoordeeld – dat artikel waarborgt ‘expressie- en informatievrijheid’. Ook hij vindt dat er maatregelen moeten komen om dat juridische tijdverlies te vermijden. De kwalificaties ‘laster, eerroof, belediging en kwaadwillige ruchtbaarheid’ zouden uit het strafwetboek moeten worden geschrapt en door burgerlijke rechtbanken moeten worden beoordeeld. Een rechtstreekse dagvaarding voor laster zou onmogelijk moeten worden. ‘De Belgische wetgever hoeft niet te wachten op een veroordeling door het EHRM of een aanbeveling van de EU of de Raad van Europa om effectieve maatregelen tegen SLAPP’s te nemen’, besluit Voorhoof.
Onze zaak krijgt een staartje. Op 1 december vernamen we dat Viruswaanzin beroep heeft aangetekend tegen de vrijspraak, weliswaar uitsluitend voor mij, niet voor filosoof Braeckman. Gezien het succes van viroloog Van Ranst in Mechelen zullen wij opnieuw een tegenvordering indienen, ditmaal wegens ’tergend en roekeloos hoger beroep’. We zullen blijven bewijzen dat juridische intimidatie op Knack geen indruk maakt.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
