‘Jongeren op hun smartphone: ze bereiken de wereld, maar hun naaste omgeving zien ze niet’

‘Eenzaamheid is een onderschat maatschappelijk probleem. Het heeft ook weinig of niets te maken met alleen zijn’, schrijft Don Zeeman van de Evangelische Alliantie Vlaanderen (EAV).

Een doorsnee dorp, op een doorsnee pleintje. Het is laat in de namiddag, de school is uit en een stuk of tien jongeren hebben zich genesteld op de twee bankjes die de plaats rijk is. ‘De dorpsjeugd klit wat bij elkaar’ zou de Nederlandse cabaratier Wim Sonneveld daar vroeger over gezongen hebben. Alleen nu geen minirok en beatle-haar, wel een mooi arsenaal GSM’s. Het is ook geen 1970 meer en er wordt niet meer meegejoeld op beat-muziek. Als er al muziek is, dan klinkt die door de obligate oortjes. Ik weet dus niet eens of er wel muziek gespeeld wordt, er heerst alleszins een vredige stilte. De blikken zijn op het schermpje van de smartphone gericht. Van hieruit bereiken de jongeren de hele wereld – maar hun naaste omgeving zien ze niet.

Uiteraard ligt het aan mij dat ik deze vorm van sociaal contact niet begrijp. Ik heb niet eens een deugdelijke smartphone en ben derhalve een wandelend relict uit de tijd dat de draadloze communicatie een onbekend verschijnsel was. Terwijl die al met al nog niet eens zo lang geleden is. Ik zie mijn vrienden liever nog in levende lijve en ervaar een online relatie niet als echt contact.

Zijn dit nu de jongeren waarvan een recent onderzoek uitwees dat bijna 8 op de 10 zich wel eens eenzaam voelt? Je vraagt je af hoe een mens er überhaupt nog in slaagt zich eenzaam te voelen. De communicatiemogelijkheden zijn ongekend, vrienden zijn er met hopen te vinden op facebook en netwerken is onze tweede natuur geworden… De cijfers leggen soms een onverwachte paradox bloot: hoe actiever op de sociale media, hoe minder het diepgaand contact. En nergens is de eenzaamheid zo manifest als bij de 18 tot 25-jarigen.

De meeste clichés worden door onderzoekers weerlegd: het zijn niet de ouderen die vereenzamen, het is de jeugd. Al moet er bij gezegd dat er geen 75-plussers werden geraadpleegd. Maar goed, hoe leg je contact met een eenzame oude mens, die onbereikbaar is voor de moderne onderzoeksmethoden?

Eenzaamheid is een onderschat maatschappelijk probleem. Het heeft ook weinig of niets te maken met alleen zijn. Dat laatste is trouwens moeilijk in onze wereld, zeker als je woont in een van de dichtstbevolkte gebieden op aarde. Ga maar na: hoe lang kun je hier rondlopen zonder een medemens tegen te komen? Het moet al diep in de nacht zijn, wil dat voor een half uur lukken. Niemand is alleen op de wereld. De enige die daar ooit aanspraak op kon maken was Adam, en als je het Bijbelverhaal mag geloven voelde hij zich niet alleen, maar ook eenzaam. God stelde vast dat het niet goed was dat de mens alleen was en Hij bezorgde die eerste mens de verrassing van zijn leven: Eva. De opdracht om vruchtbaar en talrijk te zijn hebben deze twee mensen – en hun nakomelingen – serieus genomen: het resultaat is nog altijd zichtbaar in onze wereld.

Individualisme en eenzaamheid

Goed, intussen dus meer dan 7 miljard mensen op aarde en toch een alles overheersende eenzaamheid – het zijn geen alleenstaande gevallen. Is het een verschijnsel dat alleen onze Westerse samenleving kenmerkt? Feit is alleszins dat we in deze contreien behoorlijk individualistisch zijn. De nadruk ligt op het feit dat ieder mens uniek is. Mooi, want iedereen kan zo zijn eigen kansen benutten en tot volle ontplooiing komen. Maar blijkbaar ook tot volle eenzaamheid. Andere samenlevingen leggen meer nadruk op het collectief. Is men daar minder eenzaam? Het lijkt toch zo te zijn.

Hoe meet je eenzaamheid? Er bestaan geen metertjes voor. Uiteindelijk is eenzaamheid een gevoel dat vaak niet aan feiten gerelateerd is. Maar het is een onaangenaam gevoel. Eenzaam is – volgens Kommil Foo – de spits die niet scoort. In deze EK-weken hopen we dan maar dat die eenzame spitsen vooral bij onze tegenstanders rondlopen… We doen er luchtig over, maar eenzaamheid blijft een vervelend probleem. En zoals bij de meeste problemen, is er een ruim aanbod aan mogelijke ‘oplossingen’. De commercie zal geen kans voorbij laten gaan om munt te slaan uit de maatschappelijke miserie. Denk alleen maar aan het ruime aanbod aan relatiebureaus en datingsites. Er is altijd wel een partner te vinden. Dankzij of ondanks een eenzamehartenbureau.

Laatste taboe

Enkele jaren geleden noemde de Bond zonder Naam eenzaamheid het laatste taboe in onze prestatiegerichte maatschappij. En al verliest deze organisatie zich soms in net iets te wollige woorden, er zit een kern van waarheid in: je spreekt niet over eenzaamheid, zelfs niet als je iemand hebt tegen wie je het kunt zeggen. Het is een probleem dat mensen alleen willen oplossen – ook al werkt die methode doorgaans niet goed. Zonder een sterk sociaal weefsel is de eenzaamheid moeilijk te bestrijden.

Maar wie biedt dat sociale weefsel? Familie en vrienden, medestudenten of collega’s, de sportclub of het verenigingsleven, ze kunnen er allemaal deel van uitmaken. En wat te denken van de kerk? Uiteindelijk volgen christenen de man die in de grootste eenzaamheid aan zijn einde kwam: met alle zonden van de wereld beladen vroeg Hij zich af waarom zijn Vader hem verlaten had. Temidden van een menigte toeschouwers gaf Hij in alle eenzaamheid de geest. Het kan voor zijn volgelingen een inspiratie zijn om extra aandacht aan de ander te besteden. Maar welke invloed heeft de kerk nog in deze tijd? Wat niet wegneemt dat iedere gelovige zijn of haar verantwoordelijkheid kan opnemen.

Overgevoelig sentiment

Naast elkaar leven en de ander niet zien staan – het blijft een kwaal van onze tijd. Is het een kwestie van overgevoelig sentiment? Of is het eenvoudigweg een onmiskenbare plicht om klaar te staan voor de naaste die zich alleen en onbegrepen voelt? Zouden we niet beter iets minder op de sociale media zitten en tijd maken voor echt contact? Doen we voldoende pogingen om behulpzaam te zijn en het onbespreekbare ter sprake te brengen? Of zijn we gewoon liever samen eenzaam?