Jonathan Jacob (slot): Hij zou vandaag 31 geworden zijn, maar blijft voor altijd 26

Op 11 september wordt beslist wie verantwoording moet afleggen voor de dood van Jonathan Jacob. In aanloop naar de zitting geeft onze justitiewatcher Jan Nolf elke maandag een kritische bijdrage. Vandaag: Jonathan Jacob zou 31 jaar geworden zijn, maar blijft voor altijd 26. Deze jongen was geen monster maar een mens. Hij had een passie voor paarden en schilderde.

Komende donderdag 11 september wordt achter de gesloten deuren van de Antwerpse Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI) gepleit over wie zich voor de rechtbank ten gronde zal moeten verantwoorden voor de gewelddadige dood van Jonathan Jacob in de Mortselse politiecel. De enige die in dit drama schuld heeft bekend, is tot dusver de vader van het slachtoffer.

Je kan met Jan Jacob nauwelijks enkele minuten spreken, of hij herhaalt steeds zijn spijt: ‘Was ik die ochtend maar naar Mortsel gereden. Misschien was het dan anders afgelopen‘. Met die spijt kregen vader moeder, broer en zussen van Jonathan, levenslang. In verhouding tot wat andere sleutelfiguren van 6 januari 2010 (en daarna) aangewreven kan worden, getuigt die houding van een zelden geziene waardigheid, een bijna onbegrijpelijke nederigheid tegenover de keiharde arrogantie van politie en justitie.

Hun vraag: geen voorbarig vonnis, maar een volledig onderzoek, geen veroordeling zolang vraagtekens blijven. Veel belangrijker dan bestraffing zou een verklaring zijn voor zoveel dat die dag op zoveel niveaus misliep.

Niets wijst er op dat vader Jan Jacob zelf een andere wending had kunnen geven aan het verloop van die 6 januari. Daags voorheen, toen Jonathan op stap wou, had een ongeruste vader de lokale politie opnieuw opgeroepen. Agenten – zo jong als Jonathan zelf – meenden niet te kunnen tussenkomen, want Jonathan leek hen ‘niet hyper‘.

Na een hele nacht dolen was het beeld in Mortsel wel helemaal ‘hyper’. Maar die ochtend bleek Jonathan toch bereid de gedwongen opname te aanvaarden: ‘Zijt ge nu content, pa ?‘ waren zijn laatste woorden aan de telefoon vanuit het politiecommissariaat.

Iedere ouder zou dan opgelucht adem gehaald hebben en zoals Jan Jacob erop vertrouwd hebben dat zijn zoon ‘in goede handen‘ was. Vader Jacob belde zelfs nog de instelling waar Jonathan heen zou gebracht worden met informatie over de twee vorige collocaties in 2007 en 2009.

Maar wie was Jonathan Jacob?

Vandaag is het zijn verjaardag. Of zou het zijn eenendertigste verjaardag geweest zijn.

Echt wel de zoon van zijn vader: ‘een beetje eigenzinnig‘, geeft kunstenaar Jan Jacob graag – en eigenlijk fier – toe. Jonathan ‘zocht altijd iets stroomopwaarts‘, hij koos nooit de makkelijkste weg

Als kind wou Jonathan nooit aan de hand van zijn ouders meelopen, dat was niets voor hem. Altijd wou Jonathan snel voorop stappen. Om ook even snel in paniek te slaan als hij zijn ouders ‘kwijt’ dacht te zijn.

Deze jongen die op zijn zesentwintigste in een Mortselse politiecel bezweek, had zelfs nooit zijn slaapkamerdeur dicht gedaan: altijd op een kier, in een milde vorm van claustrofobie. Zelfs zijn paard mocht niet achter een gesloten staldeur. Jonathan was dus ‘gene gewone‘ – iets waar politici nu soms een slogan van durven maken.

Jonathan volgde zijn beide ouders ook in het kunstzinnige: hij volgde kunstonderwijs, boetseerde en schilderde. Zijn bewondering voor Picasso herken je in zijn schilderijen. Uit zijn kleuren straalt leven en blijdschap.

Maar vooral was er zijn dierenliefde: toen hij hoorde dat een kattenjong verdronken zou worden, nam hij het voor dat hulpeloos hoopje ellende op en troonde hij het in een oud vogelkooitje verpakt mee naar huis. Resultaat: ‘Kiara’, nu 12 jaar oud, leeft nog steeds.

Toch waren vooral paarden de lange draf door zijn jong gebleven leven. Paarden, het werd van klein af aan de passie van de kleine cowboy die later de opleiding ‘hoefsmid’ volbracht. Om vijf uur ’s morgens opstaan voor zijn stageplaats, ver van huis, was geen probleem. Jonathan kon zich een breuk werken. Om het paard dat hij wou te kunnen kopen, verkocht hij zelfs zijn eerste nieuwe auto. De band met zijn paarden was onverwoestbaar en getuigt van een tederheid die zijn ouders nu nog dagelijks troost.

Wellicht ook zijn zeven jaar lange relatie met zijn jeugdvriendin kantelde met wat in de fitness begon als therapie voor zijn rugspieren. Het is daar dat amfetamines opdoken. Jonathan had last van astma, maar begon te roken als hij speed nam. Dan kon hij immers alles aan. Jonathan is slechts één van de zeer velen. Speed wordt risicovol gebruikt om te presteren: om lang uit te gaan, maar ook bij nachtwerk, lange shifts of om te studeren.

Om een publicatie van psychiater G.D. (die in deze zaak voor de KI als verdachte verschijnt) zelf te citeren: ‘Een aparte risicogroep voor amfetamines zijn jonge mensen (…) Het gebruik van speed als eetlustremmer en dus als vermageringsmiddel kan bij hen leiden tot hardnekkige afhankelijkheid. Speed kan de gebruiker prikkelbaar en achterdochtig maken. Nog erger wordt het als hij dermate geïntoxiceerd is dat hij de werkelijkheid op een verwrongen manier waarneemt. Hij wordt dan beheerst door hallucinaties en paranoïde gedachten‘.

Psychiater G.D. waarschuwt voor de oververhitting van het lichaam: ‘onvoldoende drinken kan dat proces nog versnellen‘. Wie zich de lugubere Panorama-beelden van de cel in Mortsel herinnert, weet waar een aan zijn lot overgelaten en uitgedroogde Jonathan zijn dorst moest lessen. Mensonwaardig: in de toiletpot.

Jonathan bleef in en tussen zijn periodes van speedgebruik altijd door zijn familie stevig omringd en innig gesteund. Soms bleef hij een heel jaar ‘clean’. ‘Hij heeft zijn best gedaan om ervan af te geraken‘ zegt vader Jan Jacob heel bedachtzaam en overtuigd. Een lokale dealer fluisterde tegen vader later ooit ‘sorry‘. Dat kernwoord heeft de Antwerpse justitie nog niet uitgesproken.

Ook in die moeilijke periodes getuigde Jonathan nooit van enig stereotiep drugsverslaafd gedrag: geen diefstal om te kunnen financieren, geen geweld of bedreiging. Zijn laatste jobs als veiligheidsagent waren helemaal atypisch voor iemand die nooit een vinger naar iemand anders uitgestoken had. Hij wachtte op het administratief groen licht uit Oostenrijk om daar als hoefsmid aan de slag te gaan: een nieuw leven. De brief met dat groen licht voor Oostenrijk kwam er. Na zijn dood.

Jonathan Jacob bezweek in een politiecel van drie en een halve meter onder het gewicht van een bijzonder soort eight-pack: een bende van acht paar bottinnekes. Die per definitie hardhandige eight-pack kreeg – ondertussen met medeweten van het parket – het bevel om de ondertussen wanhopige psychiatrische patiënt te bedwingen om hem te laten ‘platspuiten’.

Een fataal bevel, als we lezen dat het Comité P. bij een geval van ‘excited delirium syndroom‘ integendeel tegen tijdsdruk en tegen traumatisering pleit.

Op bevel van wie? Daar gaat het donderdag ook, of vooral, om

Als de KI het onderzoek volledig zou achten, worden de verdachten tegen wie voldoende bezwaren bestaan, naar de correctionele rechtbank doorverwezen.

Volgens het parket-generaal moeten alvast volgende mensen zich verantwoorden: de directeur en een psychiater van de instelling te Boechout, een Mortsels politiecommissaris, en alle acht bottinnekes. Worden zij het makkelijk zoenoffer voor justitie, vanwege een magistratuur die zichzelf met de blinddoek vergeeft ?

Of wordt tot de kern van het debat doorgegaan: was er een ‘bevel tot platspuiten’, zo ja van wie ? Daar werd as such in meer dan vier jaar nog nooit onderzoek naar gevoerd. Zelfs niet eens na de ondertussen in Berlijn, Londen en Brussel gelauwerde Panorama-reportage van 21 februari 2013.

De ‘waarheidsvinding’ over de dood van Jonathan Jacob is met een half proces niet gediend

Als de KI daarom vindt dat – eindelijk – ook voor het eerst concreet onderzoek moet gebeuren naar wie de opdracht tot het ‘platspuiten’ gaf (of niet), is de volgende vraag of het parket-generaal van Antwerpen daar oren naar zal hebben.

Zoals we in aflevering vier van deze reeks aantoonden, gingen voor een volledig onderzoek al vier kanjers van kansen verloren.

Opmerkelijk gevolg van al die vertraging is dat ondertussen het notaboekje met de oorspronkelijke notities van de substituut van dienst van die fatale dag vernietigd blijkt: de zaak was immers door procureur-generaal Yves Liégeois in 2012 al geklasseerd ‘zonder gevolg’.

Het parket-generaal van Cassatie kan ook nu – eindelijk – een initiatief nemen: verleden week gaf de grote baas daarvan, Patrick Duinslager in zijn Mercuriale daarvoor een bevlogen aanzet.

Jawel, niet uw #justitiewatcher, maar deze allerhoogste parketmagistraat van het land stak de hand in eigen boezem en sprak over de magistratuur als ‘een closed shop, waarin iedereen elkaar de hand boven het hoofd houdt, interne kritiek niet wordt getolereerd en kritiek van buitenaf wordt genegeerd‘.

In alle media werd de procureur-generaal van Cassatie verleden week gelauwerd voor zijn opgemerkte oproep om de eigen ‘verantwoordelijkheid op te nemen, fouten van het verleden te erkennen en beterschap te beloven‘. Zijn verbluffend voorstel: ‘zonder enige reserve of terughoudendheid onze verontschuldigingen aanbieden aan hen die in het verleden het slachtoffer geweest zijn van het falen van ons rechtssysteem‘.

Die excuses van justitie zelf zijn volgens Duinslager inderdaad ‘geen teken van zwakte, maar veeleer een teken van moed, nederigheid en realisme, van de wil om te verbeteren en van hoop voor de toekomst‘.

Beter kunnen we het niet zeggen. Zouden nu na woorden, ook daden volgen? De familie van Jonathan Jacob wacht waakzaam af.

Justitie is inderdaad niet alleen beoordeling, maar eerst waarheidsvinding. De familie van Jonathan Jacob heeft recht op die waarheid. En u ook. Want Jonathan kon uw zoon geweest zijn.