John Crombez: ‘Geen enkele overheidsmanager heeft al zo veel geld gekost als Marc Descheemaecker’

John Crombez en de Vlaamse socialisten staan nog altijd in de vuurlinie, maar ze laten het hoofd niet meer hangen. Crombez gaat de confrontatie aan met andere partijen, én met het eigen verleden: ‘Tot vorig jaar vonden veel critici dat de SP.A gescleroseerd was, nu verwijt men ons dat er te veel verandert.’

In het najaar van 2016 sprak Knack al eens met John Crombez, en net als toen ontmoeten we de SP.A-voorzitter in het traditionele voorzitterskantoor. Het decor is meteen het enige dat hetzelfde is gebleven. De Crombez van anderhalf jaar geleden was nors en zuur, ontevreden over de pers, knorrig over de Wetstraat – in alle eerlijkheid: een onaangenaam man. In de lente van 2018 lijkt de SP.A-voorzitter jonger dan de vorige keer. Er zit weer vuur in zijn betoog, geloof in eigen kunnen, en vooral in de juistheid van zijn politieke analyse.

Niet dat het pad van de Vlaamse socialisten over rozen loopt. De peilingen zijn als een roetsjbaan, met in één maand tijd scores tussen een al wat hoopvollere 13 procent (volgens VTM, Het Laatste Nieuws, RTL-TVI en Le Soir) en een historisch lage 9,5 procent (volgens de VRT, De Standaard, La Libre Belgique en de RTBF). En dan zijn er nog de Antwerpse toestanden en de aanhoudende scandalitis omtrent plaatselijke sterke man Tom Meeuws. Anderhalf jaar geleden zou Crombez in dergelijke situatie de kop in de kas hebben getrokken, als het ware klaar om een kopstoot uit te delen bij elke hem onwelgevallige vraag. Vandaag is hij klaar voor de confrontatie.

U zult ook gelezen hebben dat Knack.be vorige week berichtte over de persoonlijke oorzaken van de aversie van de belangrijkste Antwerpse N-VA’ers tegen Tom Meeuws.

John Crombez: De N-VA wil Tom Meeuws mordicus kaltstellen. Meeuws móét kapot. Is er in de politieke geschiedenis van dit land eigenlijk één voorbeeld van een neofiet die zo hard aangepakt werd door zijn tegenstanders, in dit geval zelfs door de leiding van de belangrijkste partij van het land? De eerste keer dat ik Tom aansprak om de socialistische partij in Antwerpen onder handen te nemen, had ik niet verwacht dat de Vlaamse politiek en de vaderlandse media zo fanatiek hard konden blijven jagen op één persoon.

Zijn bijnaam is ‘Tom Boemerang’: elke keer als hij De Wever aanvalt, keert zich dat tegen hemzelf.

Crombez: Inderdaad. Eerst stond het land op zijn kop over een WhatsApp-bericht. Meeuws had contacten met Land Invest Group, wat politiek niet verstandig was: hij had zich onvoldoende gerealiseerd dat hij een van de belangrijkste publieke woordvoerders was van de kritiek op een beleid waarvan vooral projectonwikkelaars als Land Invest beter worden. Tegelijk waren het niet meer dan contacten: daar is an sich niets fout mee. Nadien was er veel om te doen dat Tom Meeuws een paar jaar geleden als directeur bij De Lijn bepaalde regels heeft overtreden. Dat was wel een ernstige fout. Daarom ook heeft hij De Lijn verlaten en is er een schikking getroffen. Maar ik kon nooit vermoeden dat die twee zaken zo buiten alle proportie zouden worden opgeblazen als de voorbije weken gebeurd is. Ook in de pers kreeg Meeuws in zijn eentje véél meer aandacht dan eender welk ander Antwerps schandaaldossier. Ik wist dat het een vuile campagne ging worden maar dat sommige Vlaamse partijen gekozen hebben voor het amalgaam, dat had ik niet verwacht: persoonlijke aanvallen krijgen voortdurend voorrang op politieke argumenten.

In het uitvechten van dit soort oorlogjes is Marc Descheemaecker, bestuursvoorzitter van De Lijn en N-VA’er, niet aan zijn proefstuk toe. In zijn boek Dwarsligger haalde hij iedereen bij de NMBS onderuit, ook al had hij de spoormaatschappij vele jaren zelf mee geleid.

Crombez: Geen enkele overheidsmanager heeft de Vlaamse belastingbetaler al zo veel geld gekost als Marc Descheemaecker: niet alleen door de persoonlijke vergoedingen die hij opstrijkt, maar ook door zijn slechte prestaties bij de NMBS en De Lijn. Toen hij aantrad bij De Lijn, was dat zijn allereerste beleidsdaad: hij is meteen Meeuws beginnen te achtervolgen, voor oude feiten. Descheemaecker zei dat onlangs nog op de radio. Hij is daar zo trots op dat hij het zelf herhaalt. En dat gebeurt in opdracht van zijn partij.

Tegen Tom Meeuws loopt wel een gerechtelijk onderzoek.

Crombez: Als ik klacht neerleg bij het parket, bestaat dan de kans dat er een gerechtelijk onderzoek wordt opgestart? Het antwoord is ja. Als er géén klacht wordt neergelegd, maar ik maak bij het parket wel ‘melding’ van een zaak, kan er dan ook een gerechtelijk onderzoek worden gestart? Weerom: ja. Dus het loutere bestaan van zo’n onderzoek zegt níéts over de echte schuld van Meeuws.

Ik zie er een duidelijk patroon is. Als oppositiepartij legt de SP.A allerlei meerderheden in dit land en in de stad Antwerpen het vuur aan de schenen. Wij bestoken ze met vragen over bouwvergunningen, over de kwaliteit van de zorg, over de pensioenen, over de beslissingsprocedure voor straaljagers. En vervolgens reageert vooral de N-VA op onze inhoudelijke klachten met persoonlijke aanvallen. Het is zo doorzichtig. Ik heb voorspeld dat dit de vuilste campagne wordt die we ooit hebben gezien.

In zo’n campagne moet een onervaren ‘onafhankelijke’ als Jinnih Beels in Antwerpen de lijst trekken. Zij heeft alleen expertise op het vlak van veiligheid: dan maak je in zo’n politieke slangenkuil toch bij voorbaat weinig kans?

Crombez: Jinnih Beels zal met verve het tegendeel bewijzen. Ze was zeer verbaasd toen ik haar vroeg om in Antwerpen de SP.A-lijst te trekken, omdat wij allebei goed wisten dat ze geen lidkaart heeft. Maar wie overtuigd is dat de maatschappij in volle verandering is, moet zijn eigen organisatie ook willen aanpassen. Tot vorig jaar vonden veel critici dat de SP.A gescleroseerd was, nu verwijt men ons dat er te veel verandert.

Was er tussen de Antwerpse socialisten dan niemand met een partijkaart die het beter kan doen als Beels?

Crombez: Ik vind die vraag irrelevant. De Antwerpse SP.A-afdeling heeft haar eigen lijst samengesteld, en ik vind hun keuze knap. Zeker omdat ze wisten dat de media veel vragen over Beels zouden stellen en dat andere partijen er schunnig over zouden doen.

In onze gesprekken heeft Beels mij aan het denken gezet. Ze hamerde erop dat het niet alleen belangrijk is voor een politieke partij om het goede te doen voor de bevolking, maar dat we onze dromen ook samen met die bevolking moeten durven te realiseren. Vandaar dat wij de steven hebben gewend. Wij hebben onze lijsten opengegooid, wij willen kleinere parlementen met minder verkozenen, we willen het gewone parlementaire proces met echte verkozenen beter maken door daarnaast ook inspraak te geven aan een ‘volkskamer’ van niet-politici, enzovoort. (ernstig) We menen wat we zeggen. Ooit zijn de socialisten opgericht als een partij van en voor het volk. Dat volkse karakter zijn we in de loop der jaren kwijtgeraakt. Wel, de SP.A moet terug naar ‘het volk’. Vandaar ook dat we statutair bepaald hebben dat één op de drie nieuwe SP.A-parlementsleden een politieke nieuwkomer moet zijn. Een socialistische stamboom en veel politieke ervaring zijn geen voorwaarde meer om op een SP.A-lijst te staan.

In 2015 won u de voorzittersverkiezing met een monsterscore van 77,6 procent, tegen 22,4 voor Bruno Tobback. Ondanks dat plebisciet begon een eenzame tocht als voorzitter. U werd de voorbije jaren niet door applaus begeleid, ook niet van de eigen troepen.

Crombez: Het eerste jaar van mijn voorzitterschap was woelig: de nieuwe statuten met de strenge decumulregeling werden niet meteen door alle leden gesteund. Externe appreciatie was er wel: in de zomer van 2016 was de SP.A in de peilingen zelfs de tweede partij van Vlaanderen. Nadien werd het ineens moeilijker. Je kunt in de politiek ambities hebben zoveel als je wilt, de ontwikkelingen zijn moeilijk te voorspellen.

Vorig jaar nog gaf u in De Standaard een erg zwaarmoedig interview. U zou aftreden als de verkiezingen niet goed zouden verlopen, zei u, en u bekende dat politieke besognes u vaak uit uw slaap hielden.

Crombez: Er stonden bij dat interview mooie zwart-witfoto’s. Die droegen aardig bij aan de sfeer van dat stuk. (lachje) In alle eerlijkheid: mijn zelfvertrouwen was toen al aardig aan het groeien. Voor het eerst voelde ik dat wij niet zomaar oppositie aan het voeren waren, dat de buitenwereld opeens oprecht belangstelling had voor onze voorstellen, van de schuldindustrie tot de bijzondere jeugdzorg.

Vandaar dat de SP.A zich nu profileert als dé zorgpartij van Vlaanderen: dat helpt bij het nieuwe elan.

Crombez: SP.A’ers zijn vandaag op het terrein aanwezig. Net als over de schuldindustrie kregen we ontzettend veel getuigenissen over allerlei nieuwe problemen in de zorgsector, of het nu over ouderenzorg, jeugdzorg of personen met een handicap gaat. Vlaanderen maakt een echte zorgcrisis mee. Die is begonnen toen minister Jo Vandeurzen (CD&V) in 2017 de persoonsgebonden financiering heeft ingevoerd. Wij staan nochtans achter het idee: niet langer de instellingen krijgen middelen, maar de personen die zorg nodig hebben. Alleen zijn er niet genoeg middelen. Volgens ons krijgen 14.000 mensen die het nodig hebben helemaal geen zorg meer. Voor twee derde van de personen met een handicap zijn er helemaal geen middelen meer voorzien: daar is 350 miljoen euro extra voor nodig. Het zijn waanzinnige toestanden: ouders moeten hun job opgeven om voor hun zoon te zorgen, terwijl hij nochtans wel recht heeft op zorg van de overheid.

De N-VA zal u voor de voeten werpen dat die onderfinanciering het resultaat is van een slecht onderhandelde zesde staatshervorming.

Crombez: Dat is praat voor de vaak. Dankzij die staatshervorming is het Vlaamse zorgbudget verdubbeld tot bijna 12 miljard euro. Het probleem is dat het budget bij de regeringsonderhandelingen in 2014 geen groeipad heeft gekregen. In het onderwijs stijgen de budgetten automatisch mee met het aantal leerlingen, in de zorgsector niet. Meer investeren zorgt er nochtans voor dat problemen eerder worden opgelost. Help jongeren meteen, in plaats van te wachten tot hun leven echt helemaal ontspoort. En dat is wat er gebeurt: aan het einde van de vorige eeuw waren er ongeveer 10.000 jongeren met een stoornis, vandaag zijn dat er 30.000. Er zouden in principe nochtans niet meer stoornissen moeten zijn, behalve als we zoals nu de problemen laten escaleren. Weet u dat jeugdrechters kinderen die thuis verkracht zijn soms gewoon terug naar huis moeten sturen? Zo ver gaat het.

Ligt het aan welzijnsminister Jo Vandeurzen (CD&V) dat de zorgsector in een diepe crisis is gesukkeld, of steunen zijn coalitiepartners hem onvoldoende?

Crombez: Zelfs de N-VA zegt vandaag dat er een zorgcrisis is. N-VA’er Lorin Parys legt de schuld helemaal bij Jo Vandeurzen, maar dat is niet echt fair. Vandeurzen moet een strijd leveren zonder dat hij daar voldoende middelen voor heeft. Hij kan die onmogelijk winnen. Als ik Vandeurzen iets verwijt, dan dat hij niet heeft gevochten voor het nodige geld voor zijn sector.

De SP.A heeft een eigen voorstel om de erfenisbelasting te hervormen: iedereen krijgt een belastingvrije erfenis van 250.000 euro. Met wat dat de staatskas extra zal kosten, kan men ook de gehandicaptenzorg financieren.

Crombez: U hebt niet goed opgelet. Deze regering heeft enkele kleine wijzigingen doorgevoerd die 130 miljoen euro kosten: daar kunnen inderdaad één op de drie mensen met een handicap die nu geen zorg krijgen mee geholpen worden. Ons voorstel kost daarentegen niets extra. Vandaag betalen mensen met een rijhuis de volle pot en mensen met een kasteel niets, via allerlei fiscale technieken. Als het van de Vlaamse socialisten afhangt, betalen zowel de kinderen van de werkman als die van de kasteelheer geen belastingen op de eerste 250.000 euro.

Op het ‘Go Left’-congres viel het op dat de SP.A voluit gaat voor thema’s als zorg en onderwijs, maar niet voor zogenaamde ‘identiteitsdiscussies’. Belijdt u opnieuw de theorie van het ‘gat in de haag’ van Steve Stevaert: over hoofddoeken praten is de problemen groter maken, zwijg er dus over?

Crombez: Sinds wanneer slaat ‘Vlaamse identiteit’ alleen maar op debatten over de hoofddoek? Volgens mij behoort de zorg voor mensen die het moeilijk hebben óók tot het wezenlijke van de Vlaamse identiteit. Dat hebben wij in Vlaanderen altijd gedaan en dat moeten we blijven doen. Waarom zou een partijcongres dat uitgebreid debatteert over zorg voorbijgaan aan de Vlaamse identiteit?

Het is iets anders dan het gedrag van moslims en joden vergelijken.

Crombez: Ik zal als voorzitter van de SP.A nooit een debat voeren zoals de N-VA en Bart De Wever dat doen. Dat brengt ons alleen maar meer problemen.

Twee jaar geleden probeerde u ook stoer te doen. In De Standaard zei u het ‘kotsbeu’ te zijn dat jonge moslims hier de norm willen stellen.

Crombez:Bart De Wever wordt met zo’n uitspraken de grootste intellectueel van Vlaanderen, maar ik zou daarmee enkel maar ‘stoer’ proberen te doen? Waarom zou ik moeten zwijgen over reële problemen?

U hebt de voorbije weken vooral over Defensie gesproken. Bent u verbaasd dat Steven Vandeput nog altijd minister is?

Crombez: Dat is het minste van mijn zorgen. Het grootste investeringsdossier van Defensie in jaren is gemanipuleerd door de top van het leger, deze minister vraagt de belastingbetaler om 15 miljard euro te betalen en vervolgens weigert de regering daarover het debat aan te gaan in het parlement. Als de regering zo zeker is van haar zaak, kan ze haar opstelling toch het beste openlijk verdedigen? Ook Veli Yüksel (CD&V) vraagt trouwens een onafhankelijk onderzoek. De N-VA houdt dat tegen.

De N-VA valt vandaag liever de socialistische oppositie aan dan het Belgische leger. Hebt u daar een verklaring voor?

Crombez: Ze hebben het inderdaad liever over het lek dan over het schandaal zelf. Ik begrijp niets van de bocht die de N-VA heeft gemaakt. Tijdens de vorige legislatuur beweerden N-VA’ers vanuit de oppositie dat de aankoop van F-35’s budgettaire zelfmoord zou zijn. Terwijl Pieter De Crem zich als minister van Defensie een nieuwe Paul Vanden Boeynants waande en in zijn eentje wilde besluiten om die F-35’s aan te kopen. Dat is dus niet doorgegaan. Vier jaar later is diezelfde partij, nu ze zelf in de regering zit, ineens de grootste voorstander van die peperdure straaljagers. Komt dat misschien door het lobbywerk van Simon Put? Put adviseerde in het parlement vroeger Jan Jambon en Theo Francken voor Defensie en heeft daarna op het kabinet van Steven Vandeput gewerkt. Intussen is diezelfde Simon Put in dienst van Lockheed Martin, de fabrikant van de F-35’s. Het interesseert mij zeer om te weten wat Simon Put de N-VA’ers sindsdien in het oor heeft gefluisterd.

De ironie is natuurlijk dat de N-VA gelijk had toen ze nog in de oppositie zat: die F-35’s zijn hun geld niet waard. Eigenlijk is dat brol. Canada heeft zijn bestelling al afgelast en ook Denemarken gaat zijn aankooporder evalueren. Die tuigen zijn gewoon brol. Bovendien zouden die toestellen voor onderhoud altijd naar de VS moeten. Willen wij dat de VS de data over onze luchtveiligheid zomaar in handen krijgen?

De F-16 is sowieso een aflopende zaak, ook met een verlengde levensduur. Wat is uw plan voor Defensie? U wil toch niet echt het geld voor het leger in de zorgsector stoppen, zoals uw partij wat populistisch verkondigde?

Crombez: Die afweging tussen het leger en de zorg is nochtans terecht: gaan we echt onnodig miljarden uitgeven als er in Vlaanderen zelfs niet genoeg geld meer is voor de gehandicaptenzorg? Zeker omdat de federale regering Vlaanderen minder geld toestopt – dat zou een gevolg zijn van de taxshift. Als ik Geert Bourgeois was, ik zou me daarover kwaad maken. Tegelijk is de discussie over de verlenging van de levensduur van de F-16’s wel essentieel voor de toekomst van Defensie. De inzet is hoog, want er staan miljarden euro’s op het spel. Vandaag wordt zelfs barones Mia Doornaert ingeschakeld om paginagroot verkeerde argumenten te verdedigen.

Ook VUB-professor Jonathan Holslag pleit voor een vernieuwing van de luchtvloot.

Crombez: In grote lobbydossiers worden verstandige mensen altijd ingezet voor de verkeerde zaak. We zien dat ook bij de discussie over het langer openhouden van de kerncentrales. Wij pleiten trouwens niet per se voor een verlenging voor de F-16’s. We willen gewoon een eerlijk debat.

Voor alle duidelijkheid: ook ik wil meer investeringen in Defensie. Maar die moeten niet alleen besteed worden aan peperdure en zelfs overbodige straaljagers als de F-35, ze moeten ook naar de landmacht gaan, naar de al te vaak verwaarloosde marine, de medische component en – mag het even in deze tijden? – cybersecurity.

De NAVO wil dat 2 procent van het bruto binnenlands product (bbp) van haar lidstaten naar Defensie gaat. Daar komt België lang niet aan.

Crombez: Ik wil stelselmatig in de richting van die 2 procent gaan, maar niemand kan die kloof in één keer dichten. Dat is onrealistisch. Misschien moeten we naar een Europees leger. Misschien moeten we naar dat soort samenwerking. Denemarken en Nederland hebben al beslist om straaljagers te kopen, waarom zou België geen tweedelijnsjachtvliegtuigen kunnen hebben? De dreiging voor militaire conflicten is toegenomen – niet vanuit het zuiden maar vanuit Rusland. Daarom moeten we op Europees niveau dringend aan tafel zitten.

Laat Defensie trouwens maar een hot topic zijn bij de Europese verkiezingen. Samen met sociale dumping. Dan gaan die verkiezingen in 2019 tenminste nog ergens over. Weet u nog wat de inzet was van de vorige Europese verkiezingen? Neen. Logisch, want ze interesseerden geen mens. De gewone man trekt zich wél het lot van de truckers en de bouwvakkers aan. Het aantal dodelijke arbeidsongevallen op onze bouwwerven stijgt. Maar als Bart De Wever het heeft over ‘een integratieprobleem in de wijken’, dan wijst hij nooit op de Polen en de Roemenen die in uitgeleefde flatgebouwen moeten samenhokken om vervolgens voor een aannemer bouwwerken te verrichten. Intussen worden Vlaamse arbeiders uit de markt geprijsd. En kmo’s in de bouw hebben maar één keuze: meedoen aan dat frauduleuze systeem, of ze gaan failliet. De rechtse partijen weigeren elk debat daarover. De enige reden die ik daarvoor kan bedenken, is dat de goedkope Oost-Europese arbeid essentieel is in het nieuwe verdienmodel van de grote bouwgroepen.

Sinds een paar maanden wordt u weer gehoord in de media, maar in de peilingen is van enig reveil nog niet echt sprake.

Crombez: Bij mijn weten zijn die twee peilingen vorige maand allebei op hetzelfde moment afgenomen. Eerst moest ik uitleggen waarom de SP.A opnieuw de derde partij in Vlaanderen is geworden, daarna kon ik mij verantwoorden omdat we onder de tien procent waren gezakt. Het belangrijkste is dat men mij mag tegenspreken en bekritiseren en ons mag aanvallen zoveel men wil, op dit moment is de partij de richting ingeslagen die ik wilde. We hebben de SP.A diepgaand hervormd, we hebben intussen veel nieuwe mensen aangetrokken, die zijn inmiddels klaargestoomd en gedrild om aan politiek te gaan doen, en dat in combinatie met de expertise die er nog altijd is. We zitten opnieuw in een opwaartse lijn, en daarop houd ik mijn focus. Daaraan zal één foute peiling niets veranderen.

De Morgen had het over ‘een prille renaissance’ van uw partij.

Crombez: Daar is hard aan gewerkt. In de zomer van 2017 was een aantal SP.A’ers nog erg ongerust over de toestand van de partij. Er was ook reden voor die bezorgdheid. In 2014 al had ik voorspeld dat we naar zwaar ideologische verkiezingen zouden gaan, met een duidelijk kantelpunt tussen links en rechts, progressief en conservatief. Dat zou een uitstekend uitgangspunt moeten zijn voor een socialistische partij. Vandaar dat ik zo kwaad was dat we de verkiezingen verloren hadden, en vooral waarop en waarom: omdat we niet goed wisten waarvoor we stonden, en we ons dus niet op de juiste manier hadden voorbereid. Vorige zomer bekroop mij dat gevoel opnieuw: dat er in 2019 opnieuw zeer ideologische verkiezingen aankwamen, maar dat wij er nog altijd niet echt klaar voor waren. Alleen is het als voorzitter nu wel míjn verantwoordelijkheid dat de SP.A goed voorbereid naar de verkiezingen kan gaan. Vandaar dat ik ingegaan ben op het aanbod van een aantal partijgenoten om de koppen bij elkaar te steken, om de partij uit het slop te halen. En de nieuwe partijlijn lijkt dus aan te slaan.

Volgens De Standaard trekt Freya Van den Bossche achter de schermen het laken naar zich toe.

Crombez: Ik heb gezegd dat we met een aantal mensen hard hebben gewerkt om onze focus helder te krijgen. Freya Van den Bossche was er één van. Maar het ging niet alleen om haar. Samen kwamen we tot dezelfde conclusie: de Vlaamse socialisten hebben het haalbare veel te lang laten primeren op het wenselijke. Die tijd is voorbij. Weet u, socialisten zijn een speciaal volk. Ze willen er wel voor gaan, maar er moet een zaak zijn om voor te vechten: ‘Er moet bloed stromen door de rode aderen.’ Is dat goed gezegd zo?