‘Je moet niet na iedere filet pur aan de schandpaal, maar je gedrag moet uiteindelijk veranderen’

‘Als de burger bijna bezwijkt onder de morele geboden, moet de politiek de last overnemen’, vindt Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck. ‘Schaf de salariswagen af, stop veel méér geld in hernieuwbare energie en maak vlees flink duurder.’

Heinz Buschkowsky trok in 2004 de aandacht met de stelling ‘de multiculturele samenleving is mislukt’ en werd later spraakmakend districtsburgemeester van de wijk Neukölln in Berlijn. Afgelopen zomer viel zijn column in de populaire krant Bild op, waarin hij poseerde met een flinke runderworst in zijn handen, met als intro: ‘Ik behoor tot de slechteriken, want ik vind barbecueën tof.’ Kop van het stuk was: ‘Ben ik een klimaatkiller omdat ik vlees op de grill leg?’

De column doet denken aan het artikel ‘Waarom ik een klootzak ben’ van De Correspondent-medewerker Arjen van Veelen. In zijn betoog, dat ook in Vlaanderen op sociale media druk gedeeld werd, somt Van Veelen alle redenen op waarom hij niet goed bezig is. Zo blijft hij ingevlogen avocado’s uitlepelen – een kleine ramp voor de ecologische voetafdruk. Ook vlees gaat er bij Van Veelen nog vlotjes in, net als bij Buschkowsky, en hij blijft het vliegtuig nemen, terwijl hij weet dat een retourtje New York even schadelijk is als 1000 Big Macs. Dan maar klootzak, denkt hij: ‘Ik zou een klimaatsalafist kunnen worden die zijn uitstoot beheerst tot ver achter de komma, maar dan zou ik geen leven meer hebben. Reizen is het nieuwe roken, vlees is het nieuwe roken, slaapgebrek is het nieuwe roken, kortom: leven is het nieuwe roken.’

We weten almaar beter wat goed, gezond en ecologisch verantwoord is, maar we zijn te lui en te traag om aan de nieuwe eisen te voldoen. We schieten dus permanent tekort en dat werkt ons danig op de zenuwen. Zo klaagde Open VLD-voorzitster Gwendolyn Rutten in haar boek Nieuwe vrijheid over de vloedgolf van reglementeringen en opgeheven wijsvingertjes: ‘Elke dag vult een nieuw verbod de voorpagina’s van de kranten.’ Kerkjurist Rik Torfs sprak in Knack zelfs over een ‘repressieve sfeer’: ‘Roken mag niet, drinken mag niet, noem maar op. Mensen gunnen elkaar niets meer.’ Als er vandaag veel druk op de ketel staat, dan niet alleen vanwege de migratiecrisis of een multipolaire geopolitiek. We zijn vandaag minstens even geprikkeld omdat we beter dan ooit weten wat gezond is voor het lichaam en wat schadelijk is voor het brein. Of wat onze planeet vooruit of juist naar de knoppen helpt. Kennis was macht, nu is kennis gelijk aan stress. Ze dreigt de individuele consument te verpletteren. De wetenschap achter het vegetarisme of het rookverbod is hard als staal. Maar het vlees is zwak.

In het licht van ons schuldig verzuim klinken de reacties van Buschkowsky, Van Veelen, Rutten of Torfs begrijpelijk. Ze scheppen een welgekomen moment van verpozing, of zelfs escapisme. Het is een van de redenen waarom die opinies zo goed in de markt liggen. Maar uiteindelijk zijn ze een doekje voor het bloeden: eens je weet dat een worst op de barbecue de CO2-uitstoot groter maakt, en dat vliegen naar Bangkok nog erger is, kun je die kennis niet gewoon deleten. Wie van de appel van de boom van de kennis van goed en kwaad heeft gegeten, kan niet meer terug naar het paradijs. Dat wil niet zeggen dat er geen plaats is voor mildheid, integendeel. Ook in dit geval is geleidelijkheid een goed idee: als we mensen te snel en te hard veroordelen, werkt dat averechts. Het heeft geen zin om na iedere filet pur het boetekleed aan te trekken, maar uiteindelijk zal het gedrag moeten veranderen.

In dat opzicht is het recente pleidooi van Bernd Ullrich, de adjunct-hoofdredacteur van Die Zeit, een stap vooruit: minder moraal, meer politiek. Dat wil zeggen: als de burger bijna bezwijkt onder de morele geboden, moet de politiek de last overnemen. Als de politiek sneller zou optreden, met de nieuwe kennis in de hand, zouden we veel minder het gevoel hebben dat we tekortschieten – want dat zou dan eenvoudigweg niet zo zijn. Zeker in het ecologische vraagstuk vallen er geen redenen te bedenken waarom de overheid niet per direct feller zou bijsturen. Schaf de salariswagen af, stop veel méér geld in hernieuwbare energie en maak vlees flink duurder. Dan zal de kreet dat we allemaal klootzakken zijn nog holler klinken dan vandaag. Weg met het zwaktebod van Van Veelen. Escapisme is des mensen: onvermijdelijk of zelfs levensnoodzakelijk. Maar na het feestje moeten we toch gewoon weer vooruit.