In onze buurlanden doet de Russische agressie in Oekraïne het debat over de verplichte dienstplicht oplaaien. Hoe zit dat bij ons? Volgens defensieminister Ludivine Dedonder (PS) is er daarvoor een gebrek aan middelen, personeel en infrastructuur.
De gedachte is misschien ook bij u al opgekomen: wat zou ik doen als ik in Kiev was? Zou ik de wapens opnemen tegen het Russische leger, of vluchten? Dat de Oekraïnse hoofdstad dichterbij ligt dan pakweg Athene of Malta, maakt de vraag nog wezenlijker.
In onze buurlanden doet de Oekraïnecrisis het debat rond de verplichte dienstplicht oplaaien. Nederlands defensiespecialist Theo van den Doel sneed het vraagstuk aan in een opiniebijdrage voor NRC Handelsblad. Van den Doel reikt de terugkeer van dienstplichtigen aan als tegengif tegen de jarenlange besparingen bij het leger. ‘De Nederlandse krijgsmacht heeft volgens de regering meer aanpassingsvermogen, snelheid en voortzettingsvermogen nodig. Dat laatste kan alleen maar worden gerealiseerd als de opkomstplicht wordt geactiveerd.’
In Duitsland breken politici bij zowel de sociaaldemocratische SPD als de christendemocratische CDU een lans om tenminste het debat te voeren over de herinvoering van de dienstplicht.
Poetin gaat nooit doorstoten tot aan de Maas of de Schelde.
Hoogtechnologische wapens
Hoe zit dat bij ons? In België kwam er in 1992 een einde aan de dienstplicht voor mannen. De duur varieerde, maar meestal kwam die neer op een periode van 6 maanden tot 3 jaar. De wetgeving is niet meer van toepassing sinds de lichting van 1994.
Toenmalig defensieminister Leo Delcroix (CVP) gooide de wet echter niet in de prullenmand. Mits een parlementaire meerderheid kan de dienstplicht opnieuw geactiveerd worden.
Maar zou het dan zover kunnen komen? Dat ligt moeilijk, zegt Roger Housen. Heel moeilijk. De oud-kolonel noemde de dienstplicht ooit ‘georganiseerde geldverspilling’. Ook na de Russische invasie blijft hij die mening trouw. Temeer omdat de context sinds de 20ste eeuw grondig is veranderd. ‘Oorlogvoering is zo complex geworden, en de wapensystemen zo hoogtechnologisch, dat een kandidaat-militair niet binnen het halfjaar gevormd kan worden.’
Housen geeft het voorbeeld van zijn tijd als commandant van het pantserinfanteriebataljon van Leopoldsburg. ‘Zelfs voor het laagste niveau van dat bataljon waren er minimaal 13 tot 16 maanden nodig om voldoende getraind te zijn. Een legerdienst die zo lang duurt is maatschappelijk niet haalbaar.’
Gesloten kazernes
En dan is er nog de praktische kant. ‘Wij hebben gewoonweg de capaciteit niet meer’, zegt Jasper Pillen, defensie-expert bij Open VLD. ‘Sinds de val van de Berlijnse Muur heeft Defensie een enorme terugval gekend van zo’n 60.000 naar 25.000 beroepsmilitairen. Kazernes werden massaal gesloten. Waar zouden we dan die duizenden jongeren te slapen leggen en trainen?’
Het kabinet van minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) bevestigt dat het leger ‘middelen, personeel, noch infrastructuur heeft voor de onmiddellijke herinvoering van de dienstplicht’.
Los van alle ideologie vraagt Pillen zich af of het zinvol is om mensen die op hun 18 jaar een academische of professionele loopbaan in het vooruitzicht hebben, te dwingen om die plannen een jaar on hold te zetten.
En dan ligt België nog waar het ligt: omgeven door NAVO-landen. ‘Vladimir Poetin gaat nooit doorstoten tot aan de Maas of de Schelde’, zegt Housen. De nood is dus minder hoog voor parate bevolking die elk moment de wapens kan opnemen. ‘Maar als we ooit in zo’n situatie terechtkomen als in de beide wereldoorlogen, zullen we net zoals de Oekraïners wapens uitdelen zodat mensen hun huis, straat of wijk kunnen verdedigen.’
Collectief nut
Als we dan toch moeten denken aan een aanvulling bovenop beroepsmilitairen, dan liggen de reservisten eerder voor de hand. Dat zijn burgers die naast hun gewone job enkele dagen per jaar terugkeren naar Defensie voor de zogenaamde wederoproepingsdagen, waarbij ze leren schieten of manoeuvres uitvoeren.
Op dit moment bestaat die groep uit 1300 mensen, een beperkte poel. Minister Dedonder is wel van plan om de roeping aantrekkelijker te maken, onder meer door de flexibilisering van het statuut.
De minister van Defensie maakt eveneens werk van de ‘dienst collectief nut’, naar eigen zeggen een innovatief en realiseerbaar project in samenwerking met grote industriële sectoren.
Het project moet ervoor zorgen dat jonge werkzoekenden of mensen met een uitkering terechtkunnen bij Defensie voor een opleiding. De jongeren krijgen een vergoeding bovenop hun uitkering. Na verloop van tijd ligt een job bij Defensie in het verschiet, maar de jongeren blijven eveneens beschikbaar voor de arbeidsmarkt – die nog steeds in brand staat.
‘Gezien de realiteit op de arbeidsmarkt slaan we de handen in elkaar met grote sectoren om de beste oplossing te vinden voor alle betrokkenen’, aldus het kabinet-Dedonder.
Nationale cohesie
De dienstplicht is dus niet voor morgen. Wel bestaan er al langer voorstanders van een maatschappelijke betrokkenheid die ruimer gaat dan het leger alleen.
Zo ook Frans president Emmanuel Macron. Vanaf 2024 zou Frankrijk beginnen met de ‘sociale dienstplicht‘ die de ‘nationale cohesie’ moet bevorderen. Jongeren van 16 jaar moeten dan enkele weken voor een vereniging of een overheidsinstelling werken die niet per definitie te maken heeft met Defensie.
Ook in eigen land lijkt die piste plausibeler dan de klok terugdraaien naar de tijd vóór 1992.
‘Binnen een maatschappelijke dienstplicht waarin het leger slechts één van de opties is – naast pakweg de zorg – kan Defensie zeker een rol opnemen’, zegt Housen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
