‘Is het een probleem als een mens zijn ware identiteit vindt in God?’

‘Echt geloof geeft zin aan het leven en zin in het leven. Extremisme blaast het op’, schrijft Don Zeeman van de Evanglische Alliantie Vlaanderen (EAV) in deze bijdrage voor ‘De (s)preekstoel van Knack.be’. Hij pleit voor ‘een eigen identiteitscontrole’.

We werden weer druk gecontroleerd de afgelopen maanden. Wie via de pas heropende terminal in Zaventem het luchtruim wilde kiezen, moest lang op voorhand aanschuiven – en maakte alsnog veel kans om zijn vlucht te missen. Maar zelfs een simpele handeling als de trein nemen, werd een tijdrovende opdracht. Dit keer waren het de passagiers die vertraging hadden. Niemand het station binnen zonder onder het toeziend oog van de politie gepasseerd te zijn. We moesten de inhoud van onze bagage prijs geven, en – afhankelijk van de plaats – het bewijs leveren van wie we zijn en waarom we er zijn. In ruil kregen we een veiligheidsgevoel dat ons moest overtuigen dat we geen slachtoffer zouden worden van terroristisch geweld.

Identiteitscontroles, tot voor kort waren ze een folkloristische herinnering uit de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw, toen de Rijkswacht ons te pas en te onpas onze pas liet tonen. Willekeurig naar identiteitspapieren vragen: het was vanzelfsprekend. Inmiddels zijn ze verdwenen, zowel die controles als de Rijkswacht … De kaart is gebleven en zelf heb ik er, zoals vrijwel iedereen, ook een.

Meer dan een kaart

Wat die over mij zegt? Je kunt te weten komen hoe ik heet, dat ik een man ben en dat ik de Belgische nationaliteit heb. Waar en wanneer ik geboren ben staat er ook te lezen, dus je weet hoe oud ik ben (voor de wiskundigen onder u: momenteel is mijn geboortejaar gelijk aan mijn leeftijd – als je het voorvoegsel ’19’ weglaat ten minste …). Wie toegang heeft tot de chip op de kaart, komt ook nog te weten waar ik woon – en wellicht nog wat zaken. Maar zegt het iets over mijn identiteit? Om te weten wie ik ben is er meer nodig.

Terrorisme maakt veel slachtoffers. De onbegrijpelijke, onmetelijke pijn van de nabestaanden is het zwaarst – daarmee valt niets te vergelijken. Maar in naam van de veiligheid sneuvelt doorgaans ook de privacy. Dus tonen we onze identiteitskaart op eenvoudig verzoek, en lijkt het ons ook niet te deren dat de kans op controle groeit naarmate de huidskleur donkerder wordt … Het wantrouwen is groot geworden in de maatschappij. Immers, de naïviteit van ‘het kan ons niet gebeuren’ slaat gemakkelijk om in een paranoïde houding die in iedereen (en dan vooral de medeburger van vreemde origine) een potentiële bommenwerper ziet.

Nuance is geen graag geziene gast in het debat. Controle wordt de standaard. In Groot-Brittannië broedt het parlement op een voorstel om iedere vorm van jeugdwerk en onderwijs te registreren en te inspecteren, vooral als het een link met godsdienst heeft. De christenen daar steigeren omdat ze vinden dat ze altijd een nuttige bijdrage aan de maatschappij hebben geleverd en nooit voor problemen hebben gezorgd. En uiteraard voelen ook de moslims zich geviseerd. Maar de schrik voor wat er mis kan gaan is een sterke drijfveer bij het wetgevende werk.

Het woord identiteit valt de laatste tijd dikwijls en dat terwijl we vaak nauwelijks kunnen uitleggen wat de term precies inhoudt. Een begrip met verschillende betekenissen en definities. Er is de persoonlijke identiteit, maar ook de collectieve eigenheid als Vlaming, Belg, Europeaan… Hoe groter de groep, hoe moeilijker het wordt, want de maatschappij is nu eenmaal een optelsom van talloze individuen. Hoe meer mensen, hoe meer verschillen – en diversiteit is niet slecht.

Tegelijk willen we ons identificeren met de groep waartoe we behoren – teveel afwijken van de norm is ook niet gewenst. Maar wat bepaalt uiteindelijk wie ik ben? En is identiteit statisch of dynamisch? Ben ik nog altijd de persoon die ik 30 jaar geleden was? En wie word ik in de toekomst? De info die op mijn papieren staat, zegt daar allemaal niet veel over. En die gegevens kunnen veranderen. Je kunt een andere naam kiezen, een nieuwe nationaliteit aannemen – en ook het geslacht staat tegenwoordig ter discussie. Goed, datum en plaats van geboorte vallen achteraf nog moeilijk te wijzigen, maar voor de rest …

Basis voor eigenheid

Heeft geloof een invloed op identiteit? In een TV-interview verklaarde N-VA-fractieleider Matthias Diependaele dat religie geen bepalende factor meer is in ons leven. Hij zag dat als een eindpunt van een maatschappelijke evolutie en beoordeelde die kennelijk als positief. Maar is de stelling waar? Wellicht wel voor wie godsdienst slechts een artefact is uit de duistere Middeleeuwen – of op z’n minst van enkele decennia terug. Hij kan ook gelijk hebben wanneer men niet verder kijkt dan West Europa. Maar wie zijn blik verder laat reiken, moet vaststellen dat voor het grootste deel van de wereldbevolking identiteit en religie wel degelijk met elkaar verbonden zijn. En in onze samenleving vormt levensbeschouwing – al dan niet in de vorm van een godsdienst – wel degelijk een basis voor onze eigenheid.

De geschiedenis van het Westen laat ook een lange rij christenen zien die juist in Christus de inspiratie vonden om zich in te zetten voor de medemens of om een belangrijke bijdrage te leveren aan maatschappij en wetenschap. Op geen enkel vlak vormde hun geloof, hun identiteit, een bedreiging voor de samenleving. Natuurlijk ging het soms ook mis, maar misbruik is niet de norm, het is de afwijking.

Is het een probleem als een mens zijn ware identiteit vindt in God? Niet als het hem helpt zijn ware bestemming op aarde te vinden. Wel als hij in handen valt van extremisten die graag voor god spelen. Je kunt nog zo dikwijls beweren dat de recente aanslagen die ons land getroffen hebben niets met de islam te maken hebben, het feit blijft dat fanatiekelingen deze godsdienst in hun discours gebruiken en zichzelf wellicht als de ware gelovigen beschouwen. Probeer als opgroeiende tiener die op zoek is naar zijn identiteit maar te ontdekken wat oprecht geloof is. Een vertrek naar Syrië om er als strijder aan de slag te gaan, kan plotseling heel aantrekkelijk worden.

Geven we in onze tijd – of het nu gaat om het onderwijs of om de maatschappij als geheel – teveel onze eigen identiteit op? Het zou niet slecht zijn als we eerst de oefening zouden maken om te ontdekken wat nu eigenlijk onze eigenheid is. Je kunt pas bouwen als er een goed fundament ligt. Echt geloof geeft zin aan het leven en zin in het leven. Extremisme blaast het op.

Voordat we met grote woorden en waarden naar buiten komen, zouden we beter dat fundament in ons eigen leven leggen. En waarom zou God daar geen rol bij mogen spelen?

Wie zijn identiteit kent, weet wie hij is en wat hij behoort te doen en laten. Er is niets mis met een eigen ‘identiteitscontrole’.

Don Zeeman is secretaris van de Evangelische Alliantie Vlaanderen (EAV).