In memoriam Etienne Vermeersch: ‘Wat is zo dramatisch aan de vergrijzing van de bevolking?’

Naar aanleiding van ‘De ogen van de panda’, het ecologisch manifest dat Etienne Vermeersch in 1988 schreef, sprak Knack uitgebreid met hem. De antwoorden die hij dertig jaar geleden gaf zijn eigenlijk nog altijd actueel, en dus publiceren we naar aanleiding van het overlijden van professor Vermeersch graag een bloemlezing.

Over de overbevolking van de planeet:

Vermeersch: ‘We hebben in het Westen een verslindend en verspillend systeem opgebouwd en door de verspreiding van wetenschap, techniek en kapitalisme hebben we ons behoeftepatroon over de hele wereld verspreid. De mensen in de derde wereld krijgen meer en meer dezelfde behoeften als wij, en meteen ook het besef dat ze gelijkwaardig zijn, een besef dat niet anders dan gepast kan worden genoemd. Welnu, eens we dat besef van gelijkwaardigheid aanvaarden, moeten we ook aanvaarden dat als er over, zeg maar, zestig jaar tien miljard mensen (31 jaar later zitten we alvast aan meer dan 7,5 miljard, nvdr) op deze planeet rondlopen, de rechtvaardigheid vereist dat die mensen op dezelfde wijze van de aardse goederen profiteren als wij. Stel u eens voor dat alle Chinezen op dezelfde wijze met de auto rijden als wij. Als wij bereid zijn om de levensstandaard van de Chinese boer aan te nemen, dan wil ik accepteren dat hier vier, vijf of zes miljard mensen kunnen leven. Maar als we onze levenswijze als voorbeeld nemen, dan is het evident dat we met te veel mensen zijn, dat we terug moeten naar twee of drie miljard mensen.’

Over de vergrijzing:

Vermeersch: ‘De vergrijzing van de bevolking? Leg mij eens uit wat daar zo dramatisch aan is, ik zie dat niet. Het probleem is dat we te weinig geld hebben. Te weinig geld om de gepensioneerden te betalen, maar ook te weinig geld voor de werklozen. We hebben geen gebrek aan mensen. Tel eens alle mensen tussen 25 en 65 jaar die niet werken, en je zou versteld staan. Waarom werken die niet? Omdat er geen werk is. En al die mensen moeten ook betaald worden. Ons probleem is niet dat er te weinig actieven zijn, ons probleem is dat er te veel werklozen zijn. Door de robotisering en de informatisering zal het aantal mensen dat goederen produceert jaar na jaar verminderen. Er zijn te veel mensen. Vanzelfsprekend bestaat er een reëel probleem van de hoogbejaarden in de maatschappij. Maar dat staat los van het aantal jongeren. Die hoogbejaarden zijn daar, of er nu meer jongeren zijn of niet. En die bejaarden zullen daar blijven, want we gaan ze toch niet doden zeker?’

Over het zogenaamde Wetenschappelijk Technologisch Optimisme:

Vermeersch: ‘Mensen die dat verkondigen, zijn naïevelingen die geen fysica kennen. Er zal nooit een energievorm worden gevonden die in strijd is met de wetten van de thermodynamica. Bruikbare energie heeft altijd de neiging om over te gaan in warmte, om dan egaal verspreid te worden. Als ik de getijden en de geothermische energie opzij laat, dan blijven er nog twee energiebronnen over: de zon en kernenergie. De nadelen van kernenergie krijgen we stilaan onder ogen, en afgezien van de risico’s en het afvalprobleem veroorzaakt kernenergie hoe dan ook altijd warmtepollutie. Dan blijft er nog de zon, waarvan we de energie rechtstreeks kunnen opvangen of indirect via datgene wat ze heeft opgeslagen aan steenkool en petroleum. Ik denk dat we massaal moeten investeren in het wetenschappelijk onderzoek voor zonne-energie.’

Over wetenschap en liberalisme:

Vermeersch: ‘Wetenschap kan niet langer waardevrij zijn. Er moeten criteria worden vastgelegd en bepaalde onderzoeksrichtingen mag men niet inslaan, andere pas na streng onderzoek van de gevolgen. Gemakkelijk zal dat niet gaan, en in een volledig liberaal systeem is dat zelfs onmogelijk. Ik kan het, bijvoorbeeld, als mijn vrij recht beschouwen om een gevaarlijk virus te ontwikkelen. Maar wat als dat ontsnapt en zich over de hele aarde verspreidt? Dan kan ik zeggen, sorry, ik heb mij vergist, maar dan is het wel te laat. Ik vind het liberalisme de meest verouderde ideologie die er bestaat, omdat ze geen antwoorden kan geven op de belangrijke vragen over energie, wetenschapsontwikkeling, informatie en technologie.’

Zijn antwoord op de vraag of Etienne Vermeersch een pessimist is:

Vermeersch: ‘Ik ben geen pessimist, maar ik moet wel op de tanden bijten. Ik moet mezelf geregeld overtuigen dat ik geen pessimist ben en dat ook de andere mensen nog kunnen overtuigd worden. Helaas, en hoe tragisch dat ook mag klinken, ik denk dat dit alleen via de weg van enkele catastrofen zal gebeuren.’