‘In het sociaal contract van de toekomst moet niet langer ‘werk’ maar ‘leren’ centraal staan’

‘Moeten we niet stilaan spreken van begintermen in plaats van eindtermen wanneer levenslang leren een must wordt?’ schrijven Bruno Tindemans en Vickie Dekocker van Syntra Vlaanderen naar aanleiding van de publicatie van hun boek ‘Naar een nieuw sociaal contract voor de 21ste eeuw’.

Volgens een recente studie van McKinsey zullen in de komende 10 jaar $ 375 miljoen werknemers nood hebben aan herscholing als gevolg van technologische ontwrichting. Dichter bij huis meldt een recente studie van Agoria dat er tegen 2030 zowat 584.000 vacatures niet ingevuld zullen geraken indien er geen gepaste maatregelen worden genomen. Is Vlaanderen hier klaar voor? Bereiden we de toekomst voor met gepaste maatregelen? Als we de cijfers rond levenslang leren in beschouwing nemen, zal de oplossing niet komen door meer middelen te investeren in reeds bestaande maatregelen zoals arbeidsbemiddeling, sectorale opleidingsfondsen of bestaande overlegstructuren. Wel anders investeren is de boodschap. Hoe? Door werk niet langer centraal te stellen in het sociaal contract van de toekomst maar daarentegen wel: leren.

In het buitenland zien we al verschillende signalen uit de toekomst. Daarbij wordt anders geïnvesteerd om die volledige omschakeling te maken. Online leerplatformen zoals Coursera zien het potentieel. Onlangs werd meer dan 100 miljoen dollar geïnvesteerd in Coursera om die omschakeling te ondersteunen. Dat dergelijke technologie gezien wordt als driver toont ook de waardering van die platformen: Coursera wordt gewaardeerd op 1 miljard dollar en treedt zo toe tot de unicorn club als opleidingsverstrekker. Wat kan Vlaanderen doen om die omschakeling en andere initiatieven zoals Coursera mogelijk te maken. Structuren en systemen die getuigen van een industriële arbeidsorganisatie overboord gooien: Stop met arbeidsbemiddeling, weg met de sector als eenheid van sociaal overleg en weg met de eindtermen. Welkom aan nieuwe principes die de omschakeling naar de 4^de revolutie ondersteunen.

Wat moet anders?

Is de opdeling tussen werkgevers en werknemers niet artificieel? Wat is het verschil tussen een student-ondernemer en een franchisehouder? Hoeveel statuten zullen we nog bij creëren om de tweedeling tussen werkgevers en werknemers overeind te houden. In een snel veranderende arbeidsmarkt is er nood aan adaptief kunnen zijn onafhankelijk van het feit of het gaat over een werknemer, een werkgever, een student, …. Iedereen lerende dient het nieuw uitgangspunt te worden.

Als leren centraal komt te staan, wordt ook arbeid als eenheid voor verloning en rechtenopbouw te beperkend. Niet-arbeidstijd kan bovendien ook productief zijn en wat doen we met de productiviteit van robots? Voltijdse tewerkstelling lijkt een utopie in de verdere toekomst en de vraag kan gesteld worden of we niet dienen te evolueren van een werkloosheidsuitkering naar een leerverzekering.

Waarom? Dat technologie en digitalisering jobs zullen veranderen en taken binnen jobs zullen veranderen is niet noodzakelijk negatief; jobs kunnen rijker worden en nieuwe jobs komen er bij. In een versnellende veranderende wereld zal de alternering tussen leren en werken steeds frequenter plaatsvinden. Wordt het geen tijd om te evolueren van een recht op werken naar een universeel recht op individueel leren?

Wat, Hoe en wanneer moeten we dan leren?

De focus op initiële vorming en eindtermen stond lange tijd synoniem voor sociale mobiliteit. Wordt deze inclusie nog bekomen door eenzelfde gestandaardiseerd proces in een samenleving waarin aanpassingsvermogen centraal staat? Moeten we niet stilaan spreken van begintermen in plaats van eindtermen wanneer levenslang leren een must wordt? Begintermen is wat iemand moet kunnen en kennen om een leven lang te kunnen leren. Een lineaire opeenvolging van leren, werken en op pensioen gaan wordt onhoudbaar. Dit veronderstelt een aanpassingsvermogen om te alterneren tussen verschillende rollen. Een leren dat erop gericht is om te leren leren, te leren leven en te leren werken.

Leert iedereen dit op eenzelfde manier, op eenzelfde tijdstip, met eenzelfde complexiteit en met eenzelfde snelheid? Een M-decreet voor hoogbegaafden ? Misschien of gewoon de mogelijkheid om iedereen met de methode, de snelheid en de complexiteit te laten leren die het leerrendement maximaliseert. Iedereen is noodzakelijk ongelijk. Die ongelijkheid kan maar renderen als geïnvesteerd wordt in leerbaar leren. Leersystemen ontwikkelen die het verlangen naar leren optimaliseren. Openstaande vacatures met functie beschrijvingen zijn slechts tijdelijk van tel want taken en inhouden van functies veranderen voortdurend.

Nu moeten we plots verplicht gaan bijscholen. Weet je wanneer? Bij een negatieve ervaring zoals een herstructurering. Waarom het moment van bemiddeling niet structureel proactief verleggen? Wie zich tijdens een huidige job zonder toekomst niet heeft kunnen bekwamen in een job mét toekomst, komt immers te laat. De enige juiste optie is proactief nieuwe relevante competenties te leren vooraleer de oude hun vervaldatum hebben bereikt. Scenario’s als Carrefour, BNParibas vermijden. Heel graag!

Wat kunnen overlegstructuren zijn om dit allemaal te bewerkstelligen?

Is een representatie op basis van werkgevers en werknemers of sector nog aan de orde? Wordt het niet stilaan tijd voor clustering op basis van behoeften? Wat als een werknemer uit een bepaalde sector nood heeft aan een opleiding uit een opleidingsfonds van een andere sector? Bieden intersectorale collectieve arbeidsovereenkomsten en opleidingsfondsen geen antwoord op de 21st century skills waar iedereen de mond van vol heeft? Afspraken tussen sociale partners zoals nu in het sociaal overleg evolueren dan noodzakelijkerwijs naar een leeroverleg.

Welke rol kan de overheid dan spelen?

De rol van de overheid is samen te vatten in enkel kernwoorden: Zowel topdown als bottom up, multidisciplinair en toekomstverkenning als methode. Waarom? Noem één ernstige maatschappelijke uitdaging die beperkt blijft binnen de grenzen van één beleidsdomein? Onvindbaar. Er is nood aan het systematisch implementeren van multidisciplinariteit in beleidsvoering: in een nieuwe regering krijgt een minister geen administraties maar ambities. Deze beleidsvoering wordt ondersteund door een methodiek van toekomstverkenning die de lineaire predictiemodellen aanvult door op zoek te gaan naar extreme plausibele omgevingen voor beleid dat in de wijzigende omgeving relevant kan blijven.

Via een grassroots manier van werken worden bottom up uitdagingen geïdentificeerd en geprioriteerd. Deze vernieuwing zorgt ervoor dat bestaande oplossingen uitgedaagd worden, zelfs verdwijnen om ruimte vrij te maken voor nieuwe oplossingen. De democratische legitimiteit herstelt zich omdat oplossingen mee bedacht worden door het positief gebruik van sociale media waardoor de eindgebruiker oplossingen mee kan verspreiden. Grassroots als drive voor democratie.

Deze nieuwe principes zijn slechts een start. We roepen iedereen op om handen en voeten te geven aan die principes en om principes toe te voegen, zodat we op 26 mei samen de krijtlijnen voor een nieuw sociaal contract richting de toekomst vorm kunnen geven.