‘In een open samenleving moeten we leren op ons tanden bijten en anderen ruimte laten anders te zijn’

‘Het betaamt een hedendaagse open samenleving om bestand te zijn tegen wat kritiek, ook als ons dat niet uitkomt’, schrijft Mario Van Essche van de HVV.

Het is niet de verlichting die de vrijheid van meningsuiting heeft gecreëerd. Die bestond al in het oude Rome. Maar een millennium middeleeuwen, waarin religieuze doctrine te zwaard en te paard verkondigd moest worden, had van die vrijheid van meningsuiting wel even een mindere prioriteit gemaakt in onze maatschappij, zodanig zelfs dat het al wel eens gebeurde dat mensen die afweken van de doctrine een niet al te zachte en vroegtijdige dood stierven.

De Verklaring van de Rechten van de Mens en van de Burger, ingevoerd in 1789 na de Franse revolutie verkondigde in artikel 11:

“De vrije uitwisseling van gedachten en meningen is een van de meest kostbare rechten van de mens; iedere burger kan dus vrijelijk spreken, schrijven en drukken, behoudens en bij de wet omschreven gevallen, waarin hij van deze vrijheid misbruik maakt”.

Niet dat men het toen altijd zo strikt heeft toegepast, maar kom, zonder het verlichtingsdenken was het concept misschien nog niet ingeburgerd en we zijn terecht verontwaardigd als het wordt aangetast, wat meer en meer gebeurt: Recep Erdogan, de aanslagen op Charlie Hebdo, Theo Van Gogh, Vladimir Poetin. Oh ja, en Recep Erdogan. Overal ter wereld worden bloggers vervolgd omdat ze opkomen voor rechten van holebi’s of atheïsten en het gaat dus niet alleen om Raif Badawi die werd opgesloten en veroordeeld tot zweepslagen voor zijn website in Saoedi-Arabië.

Een greep uit de talloze incidenten van de laatste maand.

– In Bangladesh werd in maart de student Nazimuddin Samad vermoord omwille van zijn kritiek op de islam op zijn Facebook-pagina. Het voorbije jaar werden in het land regelmatig atheïstische bloggers vermoord, vaak met macheteaanvallen. De overheid in Bangladesh trekt er zich niet al te veel van aan.

– Eveneens in Bangladesh werd de universiteitsprofessor Rezaul Karim Saddique eind april letterlijk in stukken gehakt om dezelfde redenen

– De Mauritaanse auteur Mohamed Cheikh Ould M’kheitir is sinds januari 2014 opgesloten op beschuldiging van geloofsafval. Hij werd ter dood veroordeeld zonder bijstand van een advocaat.

– De Turkse president Erdogan moet zich wel heel onzeker voelen, want hij lijkt zijn tijd volledig te spenderen aan het treiteren van wie hem bekritiseert. De komiek Jan Böhmermann wordt in Duitsland vervolgd, De Nederlands-Turkse columniste Ebru Umar werd gearresteerd tijdens haar verblijf in Turkije en ondertussen werd in haar huis in Amsterdam ingebroken en verwijderde Facebook het profiel van het Nederlandse kamerlid Keklik Yucel. Dit allemaal wegens kritiek op het kolossale ego van de Turkse president.

Ik heb niet gesteld dat alles overal en altijd gezegd moet kunnen worden. Er zijn altijd limieten. Zo schreven de Franse revolutionairen al: het gaat niet op om misbruik te maken van de verworven vrijheid en er bv. anderen mee te schaden.

Het betaamt een hedendaagse open samenleving om bestand te zijn tegen wat kritiek, ook als ons dat niet uitkomt. ‘Ik keur af wat je zegt, maar ik zal tot de dood je recht verdedigen om het te zeggen’. Voltaire heeft dit niet gezegd, maar het wordt wel aan hem toegeschreven en het is juist.

In Gent weigerde het stadsbestuur halsstarrig om te aanvaarden dat haar loketbedienden neutraal moeten zijn, hoewel het toch niet onredelijk is om van een ambtenaar enige onpartijdigheid te verwachten. Maar het belette hen niet om een verbod op religieuze en ideologische tekens en symbolen in te voeren in de trouwzaal n.a.v. een incident met een vlag van de Turkse Grijze Wolven (een fascistische organisatie die inderdaad niet al te sympathiek is). Nochtans verwacht niemand van trouwlustigen dat zij neutraal zijn.

Worstelende overheid

Even later werd een aanhanger van de Kerk van het Vliegende Spaghettimonster, een belachelijk gedoe dat ontstond als kritiek op godsdiensten, door de ambtenaar van de burgerlijke stand het recht ontzegd om voor zijn identiteitskaart op de foto te staan met een pastavergiet, het symbool van zijn ‘kerk’. Die ambtenaar heeft in Gent trouwens zelf wel het recht om een vergiet op zijn kop te zetten of een speldje van de Grijze Wolven op te steken.

Zeer bizar, want ook hier hebben we te maken met een overheid die worstelt met vrijheid van meningsuiting en zichzelf (en haar ambtenaren) meer voorrechten toekent dan haar burgers. Dit doet me denken aan parlementsleden die anderen langer doen werken maar zichzelf een gunstiger pensioenregime hebben toegeëigend.

Niets is absoluut, maar als vrijzinnig humanisten vinden wij dat de waarden van de verlichting belangrijk zijn en blijven, zeker in de vorm van de mensenrechten die er rechtstreeks uit voortkomen. We betreuren dan ook dat die waarden steeds meer in vraag worden gesteld, zoals recent door rector-politicus (vroeger was dat ‘magnificus’) Rik Torfs in twee tweets:

Ik moet het toegeven: mijn grote voorbeelden dateren van voor de Verlichting. Erasmus en Montaigne. Horatius en Seneca.

— Rik Torfs (@torfsrik) May 11, 2016

Een verlichte geest is altijd kritisch. Ook tegenover de Verlichting.

— Rik Torfs (@torfsrik) 11 mei 2016

Genieten van kritiek

Niet dat wij er de professor nu van willen beschuldigen een inquisitielover te zijn, maar het is toch zijn bedeesde manier om verworven burger- en mensenrechten aan te vallen en ik zou mij hierbij als student van zijn universiteit waar op een vrije manier aan wetenschappelijk onderzoek gedaan moet kunnen worden, toch ietwat ongemakkelijk beginnen voelen.

In een open en verdraagzame samenleving moeten we leren op onze tanden te bijten en moeten we anderen de ruimte laten om anders te zijn, ook als ons dat niet goed uitkomt. Correctie: zeker als ons dat niet goed uitkomt.

Daarom treft mij het nieuws dat een blogger fysiek of juridisch aangevallen wordt omwille van zijn meningsuiting mij steeds zo hard en blijf ik bewondering koesteren voor Salman Rushdie die al decennia vervolgd wordt om wat hij schreef. Maar vooral geniet ik van de kritiek van diegenen die het niet eens zijn met mij of kritiek hebben op vrijzinnig humanisten omdat het tot onze kernwaarden behoort dat dat mogelijk is en gewoon zo moet zijn. Hoe scherper hoe liever zelfs, en ik zal er alles aan doen om daarvoor waar mogelijk zelf het kritische forum te creëren.

Mario Van Essche is voorzitter van de Humanistisch Vrijzinnige Vereniging.