‘In Catalonië is de droom van het Vlaamse separatisme in rook opgegaan’

‘Na het débacle in Catalonië weet niemand binnen de Vlaamse separatisten nog hoe zelfs een verre droom van een Vlaamse onafhankelijkheid nog een echte kans op slagen kan hebben’, schrijft Vlaams parlementslid Peter Van Rompuy (CD&V).

De Catalaanse regering deed waar Vlaamse separatisten enkel binnensmonds nog over durven dromen: met een meerderheid in het (Vlaams) parlement de onafhankelijkheid uitroepen. Die droom is in Catalonië in rook opgegaan. Het eenzijdig uitroepen van de onafhankelijkheid blijkt nu een doodlopende straat te zijn. De dag na ‘le grand soir‘ leek Catalonië in niets onafhankelijker dan de dag ervoor. De secretaris van de partij van Puigdemont gaf intussen toe dat ‘we ons iets als heel eenvoudig hebben voorgesteld dat wellicht niet zo eenvoudig is’. Puigdemont stelt nu zelfs dat ‘het einddoel geen nieuwe staat met eigen landsgrenzen is’. Maar waarom hebben ze dan de onafhankelijkheid uitgeroepen?

Want het bleef wel niet zonder gevolgen. Meer dan 2.000 bedrijven verhuisden hun zetel. De werkloosheid is terug gestegen naar hetzelfde niveau als in 2008 (terwijl de werkloosheid elders in Spanje daalt). En gesteld dat de onafhankelijkheid toch echt was, dan zou Catalonië afgesneden zijn van de Europese markt en had het de eurozone moeten verlaten, wat zelfs de Grieken nooit wilden. Catalonië balanceert nu op de rand van de afgrond. Zelfs families zijn intern verdeeld. De Catalaanse onafhankelijkheidsverklaring dreigt uit te draaien op een epic fail.

Een onverwachte tegenvaller

De separatisten verwachtten nooit applaus vanwege de Europese Unie voor hun onafhankelijkheidsverklaring, maar ze hadden er toch op gerekend dat ten minste enkele landen hen zouden erkennen. De verhoopte bres in de Europese muur kwam er evenwel niet. Geen enkel Europees land – zelfs geen enkele regio met eigen separatistische aspiraties – erkende de Catalaanse onafhankelijkheid. Ook ons land niet. Ook Vlaanderen niet. Het federaal en Vlaams regeerakkoord bepalen dat een regio die zich afscheidt enkel op erkenning kan rekenen mits een ‘wettelijk en democratisch’ verloop. Voor Catalonië geldt geen van beide. De Vlaamse resolutie naar aanleiding van het referendum verwijst zelfs letterlijk naar de ‘ongrondwettelijkheid’ ervan. Minister-president Geert Bourgeois beperkte zich in het parlement dan ook tot de vaststelling dat ‘Vlaanderen door de vraag tot erkenning niet is geadieerd’. De Catalaanse afscheuring toont aan dat een regio die zich zonder ongrondwettelijke basis en representatieve meerderheid afscheurt onverbiddellijk tegen een Europese muur aanloopt.

Een schokgolf door het Vlaamse separatisme

De Europese ontkenning van de onafhankelijkheid van Catalonië stuurde ook een schokgolf doorheen het Vlaamse separatisme. Want ook in Vlaanderen is er geen meerderheid te vinden voor een afscheuring (hooguit 20%) en een eenzijdige verklaring zou ook hier ongrondwettelijk zijn. Catalonië toont aan dat een regio met een open economie – zoals ook de Vlaamse – die zich buiten de Europese ruimte plaatst, haar bedrijven op de vlucht ziet slaan. De onvermijdelijke uittreding uit de EU vormt een bedreiging voor de economische voedingsbodem waar het Vlaams-nationalisme zich van bedient, namelijk het vooruitzicht op meer welvaart voor Vlaanderen. Europa wordt daarom door Vlaams-nationalisten niet langer aanzien als een handig vangnet voor federale ‘restbevoegdheden’ zoals defensie, maar staat het streven naar Vlaamse onafhankelijkheid meer dan ooit in de weg. Dat is ook de dieperliggende oorzaak voor de groeiende afkeer van N-VA ten aanzien van de Europese Unie.

Sympathiserend voor de vriend, neerkijkend op de politicus Puigdemont

Voorzitter Bart De Wever beseft evenwel al langer dat buiten de Belgische grondwet treden een heilloos pad is voor het Vlaams-nationalisme. In een recent interview gaf hij aan dat hij twee jaar geleden Carles Puigdemont al waarschuwde dat een eenzijdige onafhankelijkheidsreferendum op een nederlaag zou uitdraaien. Om diezelfde reden zette De Wever ook Hendrik Vuye en Veerle Wouters uit de N-VA. Zij zagen de communautaire aspiraties van N-VA immers wel ‘buiten de grondwet’. In een uitgebreide epiloog bij het boek Onvoltooid Vlaanderen schrijft De Wever zelf: ‘Hoe je het ook draait of keert, we zullen een tweederdemeerderheid nodig hebben, met een meerderheid in elke taalgroep.’ De Wever heeft mogelijk wel sympathie voor zijn vriend Puigdemont, maar op de politicus kijkt hij veeleer neer, zo lijkt het.

In 2014 koos De Wever al voor een andere strategie. De N-VA zou de federale regering bezetten om zo de Vlamingen het beleid te geven dat moest overeenstemmen met de ‘grondstroom’ in Vlaanderen. Dezelfde strategie werd veel eerder al verdedigd door een andere burgemeester van Antwerpen, Frans Van Cauwelaert (Katholieke Partij). Van Cauwelaert meende dat de Vlamingen hun numerieke meerderheid in België moesten aanwenden om via de federale regering België een meer Vlaamse koers te doen varen. Zo wist Van Cauwelaert de Vlaamse belangen te dienen binnen het toen nog unitaire België. Dat zou veranderen na de opeenvolgende staatshervormingen die van België een federale staat maakten. De grendels die daarbij in de grondwet werden ingeschreven, zette de Vlaamse beweging er mettertijd toe aan om de Van Cauwelaert doctrine te verlaten en voluit te gaan voor federalisme of later voor de Vlaamse onafhankelijkheid. Daarover schrijft De Wever in diezelfde epiloog trouwens: ‘De Vlaamse meerderheid is grondwettelijk afgegrendeld door bijzondere meerderheidswetten.’ Het is daarom des te opmerkelijker dat net De Wever nu teruggrijpt naar de Van Cauwelaert-doctrine.

Wachten op de Waalse Godot

De Wever overtuigde zijn achterban in 2014 om toch in de federale regering te stappen zonder communautaire agenda door hen voor te houden dat door de Waalse socialisten federaal in de oppositie te drukken ze na enkele jaren zelf om een nieuwe staatshervorming zouden komen smeken. Dat blijkt nu een illusie. Vooreerst is het vertrouwen van de Vlamingen in België terug gestegen sinds het aantreden van de regering Michel. Ten tweede, als er al sprake is van een hernieuwd Waals regionalisme, dan beperkt het zich tot een vereenvoudiging van de bestaande structuren binnen Wallonië. Nooit zullen de Franstaligen zelf om een splitsing van de sociale zekerheid of de staatsschuld vragen. Wie wacht op het Waals regionalisme om communautair stappen vooruit te zetten, kan even goed wachten op Godot.

De enige hefboom voor de Vlamingen om een volgende staatshervorming af te dwingen, is door de vorming van een federale regering ervan afhankelijk te maken. Zo kwam ook de zesde staathervorming en de (zuivere) splitsing van Halle-Vilvoorde tot stand, ook al duurde het 541 dagen. Maar De Wever heeft gezworen dat hij zich nooit nog maandenlang in een of ander kasteel zou laten opsluiten zoals in 2010. Meer nog, hij kondigde aan dat ook na de verkiezingen van 2019 de N-VA de regeringsvorming niet afhankelijk zal maken van het confederalisme. De deelname aan de macht gaat voor op de communautaire aspiraties.

Een doodlopende straat

Zelfs het politieke genie van De Wever is niet meer in staat nog een geloofwaardige strategie uit te dokteren die kan leiden naar de Vlaamse onafhankelijkheid. Er rest de eigen achterban slechts één enkel argument meer: ‘De Wever heeft tot dusver telkens de verkiezingen weten te winnen, dus we blijven hem volgen’. Maar na het débacle in Catalonië weet niemand binnen de Vlaamse separatisten nog hoe zelfs een verre droom van een Vlaamse onafhankelijkheid nog een echte kans op slagen kan hebben. Na Catalonië is het Vlaamse separatisme in een doodlopende straat aanbeland. Ongrondwettelijke afscheuringsbewegingen hebben immers geen toekomst binnen de Europese Unie. En regio’s met een open economie hebben geen toekomst buiten de Europese Unie. Wanneer in Catalonië de rust is weergekeerd, zal die realiteit ten volle doordringen.

De enige weg vooruit

Sinds de onafhankelijkheidsverklaring in Catalonië is het duidelijk dat slechts één weg naar meer autonomie voor Vlaanderen kan leiden en dat is niet langsheen het conflictmodel, maar wel langsheen het overlegmodel. In plaats van het Catalaanse conflictmodel te importeren, zouden we beter het Belgische overlegmodel exporteren. Er is geen andere weg naar meer autonomie dan door overleg en onderhandelingen van geven en nemen … kortom al wat N-VA vandaag eist voor Catalonië, maar voor huivert in Vlaanderen. Enkel het consensusmodel dat de Vlaamse christendemocraten steeds toegepast hebben, leidt – en zal eventueel nog leiden – tot meer autonomie voor Vlaanderen, binnen de spelregels van de grondwet en binnen de Europese Unie.

Peter Van Rompuy

Vlaams volksvertegenwoordiger voor CD& en auteur van Democratie zkt Vertrouwen (Lannoo).