‘Ik zie niet hoe nationalisme het antwoord kan zijn op de vele uitdagingen van deze eeuw’

‘Behalve om een deel van de bevolking te flatteren dient het nationalisme tot niets’, schrijft Gilles Vanden Burre (Ecolo). ‘Het vergroot enkel de bestaande vooroordelen ten opzichte van de verschillende gemeenschappen.’

Sinds het bestaan van de regering-Michel is het communautaire officieel in de frigo gestopt tot de verkiezingen van 2019. Dit gezegd zijnde beseft elke observator van de Belgische politiek, zelfs een verstrooide, dat de communautaire polemieken op de achtergrond van elk delicaat onderwerp tussen het Noorden en het Zuiden van het land blijven bestaan, zowel op het niveau van de federale meerderheid als tussen de gewesten.

Enkele recente dossiers die hele diverse materies behandelen getuigen ervan : de financiering van het GEN (Gewestelijk Expres Net), de verdeling van de financiële lasten tussen de gewesten in het kader van de COP21, de quota van de geneesheren.

Volgens bepaalde experts of boegbeelden van de Vlaamse Beweging, zijn de nationalistische vragen en de separatistische vorderingen nochtans naar de tweede plaats verschoven, wat volgens hen een onaanvaardbare draai van de N-VA betekent. Ik geloof daar niet in aangezien het communautaire er in galop riskeert aan te komen voor de verkiezingen van 2019. Voor mij lijkt her erop dat de nationalistische ideologie nog nooit zo sterk aanwezig geweest is in de publieke debatten, en vooral sinds de veiligheid en de strijd tegen het terrorisme de belangrijkste politieke thema’s zijn geworden. Zowel in België als in Europa verhardt het discours en wordt de wij-zij-tegenstelling op scherp gesteld.

Het nationalisme is natuurlijk niet de enige ideologie die hiervoor verantwoordelijk is, maar door een natie – de hunne – boven de andere te plaatsen en systematisch hun eigen belangen te privilegiëren, is het duidelijk dat op die manier dergelijke posities worden aangemoedigd.

Gevoel van superioriteit

Met andere woorden, door een gevoel van superioriteit van een natie of een gemeenschap ten opzichte van een andere natie of gemeenschap , wordt het eigenbelang gevoed en wordt het afwijzen van diegene die anders zijn sterker. Het zijn dergelijke mechanismen die kunnen leiden tot reflecties zoals ‘moslims zijn terroristen’, ‘vluchtelingen zijn criminelen’, ‘vreemdelingen zijn dieven’, of, op een andere schaal, ‘de Walen zijn lui en zijn profiteurs’.

Want zelfs als het Belgo-Belgische dispuut van een andere aard is dan de problematiek van het ‘samenleven’ die we heden kennen op vlak van religies of de vluchtelingencrisis, zal het nationalisme in beide gevallen de agressiviteit versterken van het ene kamp ten opzichte van het andere en de confrontatie privilegiëren boven de wederzijdse verstandhouding. De vraag moet dus gesteld wat de relevantie is van het nationalisme om de uitdagingen waar onze maatschappij mee wordt geconfronteerd op te lossen.

Voor mij is het duidelijk: het brengt geen enkele efficiënte oplossing voor de burgers, noch op socio-economisch vlak, noch op het vlak van levenskwaliteit. Behalve om een deel van de bevolking te flatteren dient het nationalisme tot niets, tenzij om de vooroordelen ten opzichte van de verschillende gemeenschappen te vergroten en elk gemeenschappelijke project te verhinderen.

Zelfbeschikking

Historisch gezien is dit niet steeds het geval geweest en het nationalisme heeft reeds verschillende vormen aangenomen. Zonder in detail te treden, heeft het nationale gevoel bij het ontstaan van Europa een proces van territoriale, economische en linguïstische unificatie toegelaten die geleid heeft tot de opkomst van de staat als vertegenwoordiger van de nationale gemeenschap, in plaats van een lokaal feodaal systeem.

Daarna, in de 19de en 20ste eeuw, worden talrijke nationalistische bewegingen geleid door volkeren die zich van de buitenlandse voogdij willen bevrijden, onder andere in het kader van dekolonisatie, waardoor ze zelfbeschikkingsrecht krijgen. Dergelijke manifestaties van nationalisme kunnen als positief worden beschouwd, of alvast met positieve bedoelingen.

Essentie van de natie schaden

Het nationalisme dat in dit artikel wordt beschreven is meer recent en heeft een zeer conservatieve en reactionaire draai gekregen, wat het vijandig maakt ten opzichte van alles dat, in zijn ogen, de essentie van de natie zou kunnen schaden. Dit is het nationalisme dat wordt gedragen door, onder andere, de N-VA in België, en in een meer extreme vorm de Front National (FN) in Frankrijk.

In de Belgische context is het belangrijk twee verduidelijkingen te maken om de analyse te vervolledigen. Eerst en vooral, en om alle misverstanden te vermijden, maakte de Vlaamse Beweging op het einde van de 19de eeuw en het begin van de 20ste eeuw deel uit van die bewegingen die, terecht, de sociale en culturele emancipatie van een deel van de bevolking voor ogen hadden. De Vlaamse Beweging werd meer gelinkt aan een klassenstrijd dan aan een vijandigheid ten opzichte van de Walen.

Vandaag is een deel van die Vlaamse Beweging geradicaliseerd en houdt een discours die nauw aanleunt bij diegene van de N-VA, maar dit is niet steeds het geval geweest en zeker en vast niet bij het ontstaan van de beweging. Ten tweede bestempelen de separatisten de federalisten dikwijls als ‘Belgische nationalisten’ die een maximum uit het ‘vaderland België’ willen halen en die talrijke competenties willen her federaliseren.

Niets is minder waar, en, wat mij betreft, heeft het geen enkele zin om het ene nationalisme door het andere te vervangen en ik zal me dan ook sterk verzetten tegen elke vorm van Belgisch nationalisme. Dit is een grote uitdaging voor de federalisten: overtuigen dat onze identiteit veelzijdig is (Europees, Belgisch, Vlaams, Waals en Brussels) en dat we door nauw samen te werken efficiënter zullen zijn ten voordele van de volledige bevolking. Door diversiteit op een positieve manier aan te pakken, en tegelijkertijd de eigenschappen van ieder te respecteren.

Ik zie niet hoe het nationalisme aan de socio-economische, milieu en veiligheidsuitdagingen van de 21ste eeuw een antwoord kan bieden. Hoe een dergelijke doctrine, die eigenbelang, navelstaren en het naar voor schuiven van de eigen gemeenschap in de hand werkt, zonder zich te bekommeren over het algemeen belang, een oplossing kan bieden op globale problemen in een maatschappij die meer en meer geïnterconnecteerd en gemengd is.

Het is ongetwijfeld een mirage. Helaas heeft deze luchtspiegelinge, gedragen door charismatische woordvoerders die een simplistische discours houden of van slechte wil zijn, de kracht om een groot aantal van onze medeburgers te overtuigen. We moeten blijven argumenteren en blijven aantonen dat andere oplossingen voor handen zijn, zowel op het communautaire Belgische vlak, als voor het Europees project of het ‘samenleven’ in de brede zin. Dit wordt de grote politieke uitdaging voor de volgende jaren.

(Gilles Vanden Burre is ex-voorzitter van het directiecomité van B Plus en volksvertegenwoordiger voor Ecolo Groen in de Kamer.)