‘Ik heb een haat-liefdeverhouding met de Bijbel, net zoals met de spiegel, computer en gps’

‘Pas wie zijn schaduw onder ogen ziet kan het licht appreciëren’, schrijft Petra Schipper van de Verenigde Protestantse Kerk van België (VPKB) over wat zij haar ‘haat-liefdeverhouding met de Bijbel’ noemt.

Ik open mijn brievenbus en zie dat mijn bestelling is aangekomen: “The Jewish Annotated New Testament”: het Nieuwe Testament met joodse kanttekeningen. Dit boek stond al sinds zijn verschijnen op mijn bucket list en nu ik het in handen houd maak ik een rondedansje zoals een jood in de synagoge met de bijbelboekrol op zijn schouder tijdens het Simchat Thora feest (de “vreugde over de wet”). Wat is er met mij aan de hand?

Onlangs heb ik ook tweedehands in prima staat een Buberbijbel met Chagall-reproducties op de kop getikt èn een psalmvertaling met sobere litho’s. Krijg ik er dan nooit genoeg van? Voorbije zondag een feestelijke kerkdienst geleid ter gelegenheid van het samengaan van het Nederlandse en Vlaamse Bijbelgenootschap. Bijbel Bijbel Bijbel. Het begint me zelf op te vallen dat ik precies altijd meer van dat weerbarstige boek houd.

En ik ben zowaar niet alleen. Twee weken geleden is uitgerekend de Bijbel in Nederland verkozen tot Belangrijkste Boek Aller Tijden. Op nummer 1, boven “De ontdekking van de hemel” van Harry Mulisch en het dagboek van Anne Frank, om maar een paar goede kanshebbers te noemen. Natuurlijk zit daar een bijbellobby achter, wist wedstrijdcurator Adriaan van Dis die avond droogjes te vertellen in het populaire Nederlandse tv-programma “De Wereld Draait Door”. (Hij zal wel gelijk hebben. Voor Anne Frank bestaat er nu eenmaal geen duidelijke doelgroep die kan worden opgeroepen om zéker voor haar dagboek te stemmen.) Droogjes gerelativeerd dus door de organisator zelf. Die vervolgens niet kan stoppen met bijbelfragmenten voor te lezen onder lyrische handgebaren en met veel warmte in zijn stem. Vlaamse collega Tom Lanoye aan dezelfde tafel haalde wel nog even Dimitri Verhulsts onthutsende Bloedboek boven, maar niet lang, want ook hij is naar eigen zeggen diep onder de indruk van de poëtische kracht van Hooglied en de wijsheid van de verhalen.

Is de Bijbel dan weer volop aanvaard? Kun je er alleen maar blij mee zijn? Natuurlijk niet. Ik in elk geval niet, terwijl ik die toch met de papfles heb binnengekregen, elke dag van mijn jeugd uit de kinder- en gewone Bijbel ter afronding van de warme maaltijd, elke zondag tweemaal in de kerk en dan nog doordeweeks op school en ’s avonds uit eigen liefde thuis in mijn slaapkamer. Ik heb er nu zelfs mijn beroep van gemaakt, de Bijbel dichter bij mensen te brengen. Maar dat is zwoegen, week na week.

Want de Bijbel staat soms ook van mij ver af.

Confronterend en weerbarstig

Ik heb een haat-liefdeverhouding met die Bijbel, zoals je een haat-liefdeverhouding hebt met je spiegel, je weegschaal, je computer en je gps. Je hebt ze nodig, ze vertellen je wat je moet weten, maar ze kunnen verdorie zo confronterend en weerbarstig zijn. Soms heb je het gevoel dat er geen spaan van klopt. Je zou liever zonder kunnen. Maar je wordt er toch naar toe getrokken.

En ja – om bij de vergelijking te blijven – ze hebben wel updates nodig en onderhoud. Je moet weten hoe je ermee moet omgaan. Enige kennis van zaken kan helpen.

Ik maak graag nog een andere vergelijking om de intensiteit van mijn ambivalente gevoelens beter te doen uitkomen: ik hou van de Bijbel net zo existentieel als ik van de Mattheüs Passie van J.S. Bach hou. Klanken waar ik mee opgegroeid ben, die ik soms kan dromen. Die je meer gaat waarderen naarmate je meer over het meesterwerk weet, hoe meesterlijk, nee waanzinnig geniaal het in elkaar zit. Maar die je dan ook steeds indringender naar de strot grijpen en die je dus steeds selectiever moet beluisteren. Niet continu maar welbewust. Zodat je de grandeur en de diepgang nog wat kunt behappen.

Week na week moet ik beroepsmatig in gevecht met een stuk uit de Bijbel. Gewoon volgens een vast kerkelijk rooster, dus je moet het ermee doen en lastige passages niet overslaan of van tafel vegen. Dit gaat dieper dan beroepsmatig functioneel. Week na week moet dat bijbelstuk door mijzelf heen gaan. Moet ik het ultieme onbehagen in de ogen zien. De huivering doorvoelen. De ambetantigheid uithouden. De walging soms. De zachte ontroering ook. Het begot niet weten wat ik ermee moet. Juist omdat het zo’n eerlijk verhaal is. Zo’n rake troost voor je diepste schreeuw waar niemand van weet. Zo’n ongenadige spiegel ook over onze donkere kanten als mens. Ja, ook in God-vorm. God de Geweldenaar, de Jaloerse Minnaar, de God voor het eigen karretje. Maar ook God de Verrassend Milde, de Advocaat voor al wie mij niet liggen of wie ik onverschillig negeer, mijn liefste Bondgenoot als ik het lastig krijg of mijzelf afval.

Pas wie zijn schaduw onder ogen ziet kan het licht appreciëren. Haat – liefde dus. Maar ik zou niet zonder willen. Nu ben ik nooit alleen. Ik zie Adam in z’n blootje staan, Abraham, Mozes, Job en de psalmschrijvers met God in onderhandeling treden. Jakob stoeien met verleden en toekomst en zijn eigen rottigheid. De profeten gek worden van de ellende in de wereld. Jona daarvan weglopen. Jezus huilen over een vriend en peentjes zweten van angst. Paulus worstelen met zichzelf en zijn roeping. Ik zie Sara lachen van ongeloof, Hanna haar verdriet uithuilen bij God, Ruth het vreemdelingschap aangaan, Esther durven optreden voor haar mensen met gevaar voor eigen leven. Ik ben nooit alleen. De Bijbel is een bloedboek: bloedeerlijk, bloedgrimmig, bloedwarm. Haat en liefde. Tragiek en troost. En niet te vergeten: een flinke dosis gezonde humor.

Ik zou niet zonder kunnen.

Petra Schipper is dominee van de Protestantse Kerk Boechout (VPKB) en voordien pastor in diverse ziekenhuizen en woonzorgcentra en tevens psychotherapeut.