‘Hoge burn-outcijfers: menselijkheid wordt nog te vaak aan de kant geschoven voor “wetten van de markt”‘

Stan De Spiegelaere van Denktank Minerva staat stil bij het proces tegen France Telecom, waar werknemers op een systematische manier moreel geïntimideerd werden.

Eindelijk vakantie! Tijd om te genieten, om te ontspannen, om de batterijen op te laden. En dan in september kunnen we er allen weer invliegen. Iets te hard voor velen. Of ze nu stijgen of niet, de burn-out cijfers liggen hoog. Volgens een recente studie van de KU Leuven zou zo’n 7% van de werkende bevolking burn-out klachten hebben en nog eens 9% heeft een verhoogd risico. In totaal niet minder dan één op de zes van de werkende Vlamingen. Niet mals.

Hoge burn-outcijfers: menselijkheid wordt nog te vaak aan de kant geschoven voor ‘wetten van de markt’.

Ondertussen werd Frankrijk voor lange tijd beheerst door een opzienbarend proces rond France Telecom. Volgens de aanklagers zou het bedrijf verantwoordelijk zijn voor systematische morele intimidatie met verschillende doden tot gevolg.

De feiten zijn gewoon geschift. Tussen 2006 en 2010 werd France Telecom verschillende keren geherstructureerd onder leiding van CEO Didier Lombard. Zo’n 22.000 werknemers moesten het bedrijf verlaten. En die moesten en zouden vertrekken. In de woorden van Lombard: als het kan via de deur, als het moet via het raam. En effectief, velen zijn vertrokken. De meesten via de deur, maar zo’n 19 medewerkers beroofden zich van het leven, sommigen via het raam, anderen door zichzelf in brand (!) te steken. Geofferd op het altaar van het kapitalisme.

Hoe hebben ze de mensen zo ver kunnen drijven? Door een uitgekiend programma van systematische intimidatie. De feiten hier uitschrijven doet fysiek pijn. Een bloemlezing:

• Zet bewust onhaalbare doelstellingen.

• Verander om de haverklap de werkplaats van werknemers. Eens in Parijs, dan weer in Nice.

• Neem het werk van de mensen af. Laat ze komen en een hele dag niets doen.

• Bestook al je werknemers meerdere keren per dag met de vraag of ze geen andere job willen zoeken.

• Verwijder de bureaustoel, en als ze opdagen, stel verrast vast dat ze hier nog steeds werken. “Had jij geen andere job?”

Al deze trucs werden aangeleerd via een speciale opleiding voor het management. Als je iets doet, moet je het goed doen, dachten ze waarschijnlijk. En om nog wat zout in de wonde te strooien sprak Lombard over een ‘zelfmoord rage’ in zijn bedrijf.

Na maanden van verhoren is het nu wachten op een uitspraak. Natuurlijk is het beleid van France Telecom niet representatief voor wat er gebeurt in het gemiddelde bedrijf. Het gaat hier om een uitwas zonder enig respect voor menselijke waardigheid waarbij het mentale welzijn van werknemers werd ondermijnd om ze zo richting uitgang, venster of zelfverbranding te duwen.

Maar wat de uitspraak ook is, niemand kan nog zeggen dat bedrijven niet verantwoordelijk kunnen zijn voor het mentale welzijn van hun werknemers. Dat een burn-out een complex fenomeen is staat als een paal boven water, maar dat het bedrijfsbeleid daarbij een rol speelt evenzeer.

Bijna al het onderzoek is het erover eens: burn-out heeft vooral te maken met het werk. Het gaat in de eerste plaats over te veel werk, lange werkuren, snel werk en weinig pauzes. En dus over bedrijfsbeleid. Bij France Telecom ging het over doelbewust beleid, in de meeste bedrijven is daar geen sprake van (of dat kunnen we toch hopen). Maar ook het leggen van té hoge verwachtingen en het creëren van een sfeer van lange werkuren kunnen indirect zorgen voor uitval door burn-out, en dus (mede)verantwoordelijkheid.

Het is dan ook wraakroepend dat elke problematisering van het burn-out fenomeen beantwoord wordt met een potje zeuren dat mensen hun privéleven te veel belasten, dat ze te veel willen doen of dat ze nooit tevreden zijn met zichzelf. Geef de schuld aan de slachtoffers, die hebben toch al een burn-out.

Een werkloze moet bewijzen dat zij/hij werk zoekt of ziet zijn uitkering verdwijnen. Langdurig zieken moeten opnieuw aan de slag of kunnen goedkoop ontslagen worden. Maar bedrijven die hun werknemers uitpersen als citroenen, die plegen onbestraft vluchtmisdrijf bij elke werknemer die ze eraf rijden. Het enige wat ze moeten doen is een plan maken over hoe het beter kan. Het slachtoffer krijgt de schuld, en de dader maakt plannen voor de toekomst.

Tijd om te responsabiliseren: laat de vervuiler betalen. En daar zijn zeker en vast opties voor. In Nederland moet een werkgever een langdurig zieke twee jaar doorbetalen. In België één maand, daarna krijgen ze een uitkering van de sociale zekerheid. In Denemarken zouden bedrijven met een hoog risico op burn-out gemonitord worden en kan een slechte psychische werkomgeving bestraft worden. En in België stelde Groen in april 2018 voor om bedrijven die veel meer te kampen hebben met burn-out dan vergelijkbare bedrijven financieel te straffen. Ze zouden 20% van de uitkering moeten betalen. Het voorstel werd eenvoudig weggeparkeerd door te zeggen dat men maar iets minder moet verwachten van het privéleven.

De verhalen uit het proces rond France Telecom zijn zonder meer weerzinwekkend. En al gaat het over extreme uitwassen, ze leggen de vinger op de wonde. Al te veel wordt menselijkheid aan de kant geschoven als de ‘wetten van de markt’ hun opwachting maken. Al te veel wordt de schuld en de straf op de mens (en dus het slachtoffer) geschoven en gaan bedrijven en de systemen erachter vrijuit. Tijd voor verandering.

Stan De Spiegelaere is onderzoeker aan het Europees Vakbondsinstituut en kernlid van Denktank Minerva.