Hoe ongezond is het nieuwe 5G-netwerk? ‘Je kunt nooit bewijzen dat het volledig onschadelijk is’

De komst van 5G beroert de gemoederen. In het Limburgse Pelt werd het voorbije weekend zelfs een zendmast in brand gestoken. Is het mobiele netwerk van de vijfde generatie écht een gevaar voor de volksgezondheid?

We staan aan de vooravond van 5G, de draadloze communicatietechnologie van de vijfde generatie. 5G zal volgens experts tien keer sneller zijn dan 4G. In een paar seconden zullen we supergrote bestanden kunnen downloaden. De reactiesnelheid tussen het uitzenden van een signaal en het ontvangen van een respons zal vele malen hoger liggen. Dat opent nieuwe perspectieven voor toepassingen als zelfrijdende auto’s, operaties op afstand, videosurveillance, het beheer van onze energiebevoorrading of artificiële intelligentie. Op termijn moet dat het internet of things mogelijk maken: toestellen die zonder menselijke tussenkomst met elkaar communiceren.

Maar niet iedereen onthaalt die evolutie op vreugdekreten. Toen rond de eeuwwisseling het 3G-netwerk en tien jaar later het 4G-netwerk werden uitgerold, kende de angst voor de elektromagnetische straling van mobiel dataverkeer al een piek. Nu 5G wordt opgestart, neemt het verzet toe. Met name op sociale media zijn talloze internationale en lokale anti-5G-actiegroepen actief. Zij geloven dat regeringen en bedrijven de gezondheidsrisico’s van straling onder het tapijt vegen. Omdat burgerprotestbewegingen vandaag tegelijk militanter en beter georganiseerd zijn dan pakweg tien jaar geleden, hebben ze ook gemakkelijker toegang tot traditionele media.

Zelfs een vluchtige blik op het internet maakt al duidelijk dat 5G het ook uitstekend doet in complottheorieën allerhande. Het gaat dan over vogels die bij tests met de technologie dood uit de lucht vallen. Over mensen die flauwvallen, onvruchtbaar worden of wier hersenen door overheden worden geherprogrammeerd. Over kinderen die in de nabijheid van 5G-zendmasten beginnen te bloeden of kanker krijgen. Onlangs is de uitrol van 5G ook in verband gebracht met de verspreiding van het coronavirus (zie kader).

Cherrypicking

Kun je 5G, met honderd procent zekerheid, veilig en onschadelijk voor de volksgezondheid noemen? Over die vraag lijkt ook de wetenschap verdeeld. In oktober vorig jaar stuurden 252 wetenschappers uit 43 landen, verzameld in het International EMF Scientist Appeal, een brandbrief naar de Verenigde Naties en de Europese Unie. De ondertekenaars vroegen een moratorium op de invoering van 5G. Veelal worden zij door de rest van de wetenschappelijke gemeenschap niet au sérieux genomen: ze zouden zich bezondigen aan verregaande cherrypicking door selectief naar studies te verwijzen die hun stelling – ‘elektromagnetische straling is schadelijk voor de gezondheid’ – ondersteunen en andere achterwege te laten. Ze zouden ook zwaaien met studies die methodologisch niet deugen of waarvan de conclusies niet zomaar voor mensen gelden. Het is niet omdat ratten of muizen mogelijk (een causaal verband is zelden aangetoond) ziek worden door straling, dat hetzelfde voor ons zou gelden.

5G-critici verwijzen ook naar het IARC, het Internationaal Agentschap voor Onderzoek naar Kanker. Dat noemt elektromagnetische straling ‘mogelijk kankerverwekkend’. Maar hetzelfde geldt voor gepekelde augurken en talkpoeder. Alcohol drinken en rood vlees eten zitten bijvoorbeeld in een hogere risicocategorie.

Het enige tot dusver bewezen effect, na heel veel onderzoek, is dat telecomstraling je lichaam of je huid opwarmt. Dat gebeurt zeker als je urenlang je telefoon naast je hoofd houdt. Aanvankelijk deed iedereen dat, maar vandaag raakt het gebruik van oortjes ingeburgerd. De straling die van de eerste generatie gsm’s uitging, was ook veel sterker dan die van de huidige smartphones. Bovendien is de opwarming van het menselijk lichaam volgens de internationale waakhond ICNIRP (International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection) ongevaarlijk zolang ze onder 1 graad Celsius blijft. Daarom vaardigt de ICNIRP blootstellingslimieten uit die landen vervolgens als richtsnoer hanteren.

Wat dan met mensen die zichzelf ‘elektrogevoelig’ noemen? Ze klagen bijvoorbeeld over hoofdpijn, slapeloosheid of concentratieverlies door blootstelling aan wifi. Die zogenoemde stralingsziekte is geen erkende aandoening. De klachten kunnen reëel zijn, maar in geen enkel onderzoek konden ze al aan elektromagnetische velden worden toegeschreven. Misschien is angst voor het onbekende de oorzaak, misschien is het de manier waarop mensen hun mobiele telefoon gebruiken – tegen hun oor gedrukt. Niettemin proberen gewiekste ondernemers een slaatje te slaan uit de bezorgdheid over elektromagnetische velden in huis en op straat door allerlei zogezegde antistralingsproducten aan te bieden, van speciale dekens tot kledij.

Het ALATA-principe

‘Of je het nu over 1G, 5G of 100G hebt: telkens zal het om dezelfde soort straling gaan’, zegt professor Guy Vandenbosch, stralingsexpert aan de KU Leuven. ‘De frequentie van telecomstraling, het aantal trillingen van de golf per seconde, is ongeveer één miljoen keer te laag om direct kankerverwekkend te zijn. Het is simpelweg onmogelijk dat die zogenoemde niet-ioniserende stralen kanker veroorzaken door rechtstreeks in te werken op ons genetisch materiaal – in tegenstelling tot bijvoorbeeld zonnestralen, die huidkanker veroorzaken. Je kunt ze ook niet vergelijken met gevaarlijke radioactieve straling.’

‘Het probleem met telecommunicatie’, zegt journalist Pieterjan Van Leemputten van DataNews, die al jaren over het onderwerp schrijft, ‘is dat je nu eenmaal niet kunt bewijzen dat het voor eeuwig en altijd volledig onschadelijk zal zijn. Je kunt alleen zeggen: we hebben tot nu toe niets gevonden. Maar niet: er zal in de toekomst nooit iets opduiken. We gebruiken mobiel dataverkeer tenslotte nog maar een paar decennia op grote schaal.’

Guy Vandenbosch verwijst naar tabak: ‘De vergelijking met telecomstraling gaat zeker niet op – tabak is vele malen gevaarlijker – maar gemiddeld ontwikkelen mensen ook pas longkanker op hun zeventigste, vijftig jaar nadat ze zijn beginnen te roken. Ik sluit inderdaad niet uit dat we over twintig of dertig jaar toch een echt bewezen statistisch verband vaststellen tussen straling en een of andere gezondheidsschade.’

Daarom is Vandenbosch voorstander van het ALATA-principe: As Low As Technically Achievable. Zolang er onzekerheid bestaat over de gezondheidseffecten kunnen we de straling volgens hem maar beter beperken. ‘We mogen draadloze communicatie zeker niet opgeven. Er zijn zo veel voordelen aan verbonden, die wil niemand kwijt. Maar laten we de bestaande strenge stralingsnormen behouden, ook bij de uitrol van 5G. Als dat betekent dat 5G in grote steden, waar je voor een feilloos netwerk veel zendmasten en misschien hogere stralingsniveaus nodig hebt, soms een fractie van een seconde hapert en toepassingen als zelfrijdende auto’s niet haalbaar blijken, dan moeten we in die steden maar afzien van die toepassingen. Ter wille van de volksgezondheid.’

De Belgische stralingsnormen, die een gewestelijke bevoegdheid zijn, zijn behoorlijk streng. ‘Dat is uitstekend’, vindt Vandenbosch. ‘In Vlaanderen en Brussel beantwoorden de normen aan het ALATA-principe. Wat de industrie of telecomoperatoren ook mogen beweren, het is perfect mogelijk om hier 5G uit te rollen.’

Risico-inschatting

Hans Kromhout, hoogleraar epidemiologie aan de Universiteit Utrecht, leidt een langdurig onderzoek naar de effecten van mobiel telefoongebruik. Hij is ook voorzitter van een commissie van de Nederlandse Gezondheidsraad die binnenkort de Tweede Kamer zal adviseren over 5G. Hij heeft niets met de ‘activistische wetenschappers’ die nu tegen 5G te hoop lopen, maar plaatst wel kritische kanttekeningen bij de invoering van het mobiele netwerk. ‘Het gaat om nieuwe technologie’, zegt Kromhout. ‘Er zijn nog heel veel onzekere factoren.

‘Neem nu de hogere frequentie van 5G en de extra straling: het nieuwe netwerk zal 3G en 4G in eerste instantie niet vervangen, er komt een stralingslaag bovenop. Hoe die straling tot ons zal komen, is weer een andere vraag – en ga zo maar door.’

‘Ik ben ervan overtuigd: we moeten naar dit soort blootstelling veel meer onderzoek doen. De risico-inschatting moet beter en ruimer zijn. Aan welk stralingsniveau zal een gemiddelde 5G- gebruiker worden blootgesteld? Aan welk niveau een niet-gebruiker die gewoon op straat loopt? Dat kunnen we nog niet goed inschatten. Aan 5G-frequenties zijn nog nooit grote populaties blootgesteld.’

‘Bovendien’, vervolgt Kromhout, ‘is alleen de opwarming als norm om de gezondheidsrisico’s af te wegen veel te beperkt. Zolang je niet meer opwarmt dan 1 graad is alles in orde? Nee, er zijn allerlei andere effecten en vormen van gezondheidsschade mogelijk. Ook dat moet meer onderzocht worden.’

Net zoals medicijnen

Er staan met 5G grote economische belangen op het spel. Dé technologie van de eenentwintigste eeuw zou in Europa in 5 jaar tijd voor 2 miljoen nieuwe banen kunnen zorgen. Telecombedrijven en de industrie hebben er belang bij, en ook regeringen verdienen er grof aan. In landen die al verder staan dan België, zoals Italië, werden de 5G- licenties voor astronomische bedragen geveild. Niemand wil de boot missen.

‘Maar dat betekent niet dat we de industrie gewoon haar gang mogen laten gaan’, zegt Hans Kromhout. Hij pleit ervoor om 5G-netwerken en -toepassingen aan dezelfde procedure te onderwerpen als geneesmiddelen en chemicaliën. ‘Voor de introductie van nieuwe medicijnen tuigen we een heel traject op dat producenten eerst moeten doorlopen. Maar iets waaraan per definitie gigantisch veel mensen blootgesteld zullen worden, en dat dus mogelijk een groot gezondheidsvraagstuk inhoudt, dat voeren we gewoon in – en dan maar hopen dat het goed gaat. Dat is toch bizar?’ Als het van Kromhout afhangt, zullen spelers die toepassingen zoals zelfrijdende auto’s in de markt zetten, moeten aantonen dat de hogere straling die hun producten of diensten met zich meebrengen geen gezondheidsrisico’s inhoudt.

Op dit moment zijn eerste smartphones met een 5G-chip al op de markt. In België kun je er nog weinig mee doen: de officiële veiling van 5G- frequenties, die dit jaar had moeten plaatsvinden, is uitgesteld door het uitblijven van een volwaardige federale regering. Het Belgisch Instituut voor Postdiensten en Telecommunicatie (BIPT), de federale regulator, heeft operatoren wel de toelating gegeven om met een tijdelijke licentie aan de slag te gaan. Proximus is recent begonnen met de uitrol van 5G-light in dertig gemeenten. ‘Dat draait gewoon op het oude 3G- en 4G-netwerk, maar met betere technologie’, zegt Pieterjan Van Leemputten van DataNews. ‘Tegen eind 2020 zal 5G waarschijnlijk in heel België aanwezig zijn.’

‘En ook al dringen nogal wat bezorgde consumenten daarop aan, bedenk toch ook dat – bij gebrek aan wetenschappelijke bewijs – geen enkele consumentenorganisatie zich tegen de invoering van 5G verzet, ook Test Aankoop niet.’