LeVif-redacteur Olivier Mouton schreef de eerste biografie van de jongste premier uit de Belgische geschiedenis: ‘Charles Michel. Portret van een jeune premier’. In twee fragmenten reconstrueren de hoofdrolspelers de bijna bloedstollende totstandkoming van de Zweedse coalitie.
We schrijven 5 juni 2014: PS en CDH hebben het hele land verrast met de snelle aankondiging dat ze samen zouden gaan onderhandelen over de Waalse regering. Charles Michel en zijn MR, die de verkiezingen gewonnen had aan Franstalige zijde, zijn verbijsterd.
Als hij het nieuws verneemt, legt Charles Michel een korte verklaring af aan de pers: ‘Ik constateer dat men heeft geopteerd voor een coalitie van verliezers. Zij hebben ervoor gekozen de overwinnaar van de verkiezingen uit te sluiten. Dat is een kaakslag voor de kiezers. Een aardschok.’
‘Ik was bewust agressief in mijn communicatie, om ze op te zadelen met de schuld’, zegt hij vandaag. ‘Ik moest ze ervan langs geven in de publieke opinie om wat marge te scheppen voor wat zou volgen.’
Bij de MR voelt men zich ‘verraden’ en heeft men het over een daad van ‘ongehoorde brutaliteit’. De liberale kopman dramatiseert ietwat, en spreekt in navolging van sommige analisten over een ‘daad van separatisme’: ‘De lat volledig links leggen in Wallonië en in Brussel is in het licht van de verkiezingsresultaten in Vlaanderen een provocatie. Het toont aan dat de vorming van een federale regering niet meer mogelijk zal zijn.’
Voor Elio Di Rupo, die nog in levitatie is omdat hij het land in 2011 van de ondergang heeft gered, is dat ‘bittere toogpraat’.
Paranoia of niet, bij de liberalen overheerst nu het gevoel dat alles van tevoren al in kannen en kruiken was. ‘Je moet niet naïef zijn, iedereen schat vandaag heel goed in dat er hoogstwaarschijnlijk een geheim voorakkoord bestond tussen PS en FDF in Brussel’, reageert Charles Michel.
(…)
De eerste politicus die Charles Michel opbelt na de schok, is Wouter Beke. ‘Hij was absoluut verbijsterd over wat er aan het gebeuren was’, zegt Charles Michel. ‘Ook in zijn partij steeg de druk meteen, en ook hij raakte ervan overtuigd dat er een daad moest worden gesteld om te tonen dat Vlaanderen niet zou wachten en dat Vlaanderen orde op zaken zou stellen.’
(…)
Een ander telefonisch contact, de dag zelf, zal beslissend zijn voor Charles Michel. Hij belt met Gwendolyn Rutten.
‘Ik heb aan Charles gezegd dat dit kansen bood om iets te proberen wat niemand voor mogelijk hield’, legt de voorzitster van Open VLD uit. ‘Ik moet zeggen dat Charles heel rationeel is gebleven. Hij was erg kwaad, hij vond dit onrechtvaardig, maar hij bleef heel rustig nadenken. Hij zei me: ik wil geen overhaaste beslissing nemen, ik zal de situatie analyseren en erover spreken binnen mijn partij. Ik vond op dat moment dat een federale coalitie perfect mogelijk was zonder de PS en cdH. Dat zou de liberale familie weer op het voorplan brengen. In crisissituaties moet je onmiddellijk onderzoeken wat de mogelijkheden zijn.’
Rutten zou dus de moeder zijn van de Zweedse coalitie. Deze keuze is in haar ogen des te pertinenter omdat ze beantwoordt aan een nieuwe vorm van federalisme zonder complexen, dat de Vlaamse liberalen willen uitdragen. ‘In mijn model van federalisme is deze constructie perfect logisch’, vervolgt ze.
‘Om te regeren moet je een meerderheid hebben in de Kamer, dat is alles. Dat is wat de Grondwet zegt. En dat was reeds het geval voor de regering-Di Rupo. De opvatting dat je een meerderheid nodig hebt in elke taalgroep, dat is een confederale visie. Dat is wat ik hoegenaamd niet begrijp bij de PS. Ze zeggen dat ze België willen verdedigen, maar op het moment waarop ze de macht dreigden te verliezen, hebben ze exact dezelfde logica gevolgd als N-VA!’
Dat Michel eerst naar Beke belde, is geen donderslag bij heldere hemel. De twee voorzitters waren in de verkiezingscampagne verrassend uit de hoek gekomen met een dubbelinterview, waarin ze – in tempore non suspecto – het leidmotief van de later gevormde Zweedse coalitie uiteenzetten.
De voorzitter van CD&V had natuurlijk contacten met alle partijvoorzitters, maar zijn relatie met Charles Michel was iets bijzonders. Niet alleen omdat hij in hem een bondgenoot zag, maar ook omdat hij ervan overtuigd was dat ‘de MR en Charles Michel een belangrijke rol zouden spelen.’
Michel: ‘Het was er ons niet om te doen de toekomstige coalitie te bepalen. Dat behoorde tot de oude politieke cultuur’
‘We hadden gewoonweg een sterke overtuiging inzake de toekomst van het land’, becommentarieert Charles Michel.
‘Het was er ons niet om te doen de toekomstige coalitie te bepalen. Dat behoorde tot de oude politieke cultuur. Wouter en ik, we hadden geen voorakkoord, maar we hadden de overtuiging dat na de jaren die we hadden meegemaakt sinds 2007 – met communautaire crisissen, de ontslagen van Yves Leterme, Oranje-blauw, de mislukking van de onderhandelingen tussen PS en N-VA enzovoort – het nu belangrijk was om voor institutionele stabiliteit te zorgen en te werken aan sociaaleconomische dossiers, tewerkstelling, concurrentievermogen, staatsschuld enzovoort. CD&V en MR wilden nu deze boodschap uitdragen, omdat we de jaren ervoor veruit de meeste risico’s hadden genomen, veel meer dan de PS! Wij waren de spil van de oplossing.’
‘Charles had me over het interview gesproken voor het is verschenen’, zegt Gwendolyn Rutten, de voorzitster van Open VLD. ‘Ik wist dat hij dit signaal zou geven. Het was atypisch, maar hij heeft er expliciet aan toegevoegd dat dit geen schade zou betrokkenen aan onze band. Het was niet gericht tegen Open VLD. Het beste bewijs daarvan is dat we op 1 mei weer naar Jodoigne (de ledendagen van de MR, red.) zijn geweest, waar Maggie De Block heel hartelijk werd onthaald. Het heeft echter wel een impact gehad op de constructie na de verkiezingen.’
Iedereen bevestigt het: het was bij alle partijen van de uittredende coalitie de bedoeling om na 25 mei de tripartite voort te zetten op federaal niveau. Bij MR verdacht men de voorzitter van CD&V er op dat moment van dat hij de Franstalige liberale kaart trok om te proberen de Wetstraat 16 af te pakken van Elio Di Rupo. Een prioriteit, want een ‘eerste minister van PS-strekking, dat is alle ruimte geven aan N-VA’.
‘Voor mij was het geen uitgemaakte zaak,’ zegt Charles Michel, ‘maar in functie van het resultaat van de verkiezingen liet ik de mogelijkheid open dat we Elio Di Rupo zouden steunen als eerste minister, op voorwaarde dat de MR kon meedoen in alle meerderheden. Of misschien zouden we CD&V steunen, als de PS niet correct was tegenover ons. Maar dat was ondergeschikt. Het belangrijkste punt was dat we sociaaleconomisch werk konden doen, wat Beke en ik een “verstandig centrumrechts beleid” noemden.’
De uitlatingen van Michel worden door De Wever ‘psychiatrisch’ genoemd
Tijdens de campagne gaat Charles Michel voortdurend in de aanval tegen N-VA, keer op keer. Het is een bijna verplichte houding aan Franstalige zijde. Kort na het gezamenlijke interview met CD&V verklaart hij bij de RTBF dat hij ‘het nationalisme verafschuwt’ en dat hij ‘alles zal doen opdat N-VA de verkiezingen niet zou winnen.’
Die uitlatingen worden door Bart De Wever ‘psychiatrisch’ genoemd. De nationalistische voorzitter voegt daar pragmatisch aan toe: ‘We zullen nog gelijkaardige verklaringen horen van de partijvoorzitters, tot 25 mei, maar wat telt is wat ze op 26 mei zullen zeggen.’
En inderdaad…
Heeft de MR echt geen enkel contact gehad met N-VA tijdens de kiescampagne? Dat is een periode waarin iedereen, naast het opvoeren van de gebruikelijke show, het terrein verkent en poolshoogte neemt bij potentiële partners. ‘Geen enkel contact’, zweert Charles Michel.
‘Ik wilde niet, want ik wist zeker dat, als ik contact zou hebben, dat nooit geheim kon blijven en de Franstalige pers mij zou afmaken. Ik zag ook het nut niet in van een dergelijk contact. Ik dacht dat, als ik N-VA moest ontmoeten, dit dan samen met de PS moest zijn, want de enige denkbeeldige situatie waarin ik mij zag samengaan met N-VA, dat was als ook de socialisten aan boord zaten.’
‘En het interesseerde mij ook niet: ik had mijn partij niet in tweeën gedeeld om daarna terug te keren naar een communautaire agenda, maar om mij te concentreren op de sociaaleconomische toestand. Ik vermoed nochtans dat sommigen in mijn partij achter mijn rug wél dergelijke contacten hadden.’
Zonder namen te noemen denkt hij aan Didier Reynders, Daniel Bacquelaine of sommige kamerleden zoals de Brusselse Corinne De Permentier.
Nochtans is er één element dat, zonder dat hij zich daarvan bewust was, de onverwachte beslissing aankondigde die hij in juli zou nemen.
‘Michel Delbaere en Jo Libeer, de (toenmalige) voorzitter en de afgevaardigd bestuurder van Voka, het representatieve orgaan van de Vlaamse werkgevers, zijn naar me toe gekomen, zoals ze naar alle politieke partijen zijn gestapt, om het memorandum van hun organisatie voor te bereiden’, vertelt hij.
‘Ze legden me uit dat de prioriteiten voor de werkgevers van sociaaleconomische aard zijn, dat er een probleem was met de economische groei, dat we de pensioenen niet zouden kunnen betalen, dat de arbeidskosten een structureel probleem zijn. Maar ze voegden eraan toe: “Wij denken ook dat de zesde staatshervorming niet slecht is, maar toch onvolkomenheden heeft. We zeggen niet dat een zevende staatshervorming nodig is, maar dat er misschien wel correcties nodig zijn.”
Beke en ikzelf hebben hen, zonder voorafgaand overleg, hetzelfde geantwoord: “Het is in België onmogelijk om de twee te doen, het is het een of het ander. Laat de staatshervorming voor wat ze is en leg de nadruk op het sociaaleconomische luik als je wilt wegen op de kiescampagne. Anders riskeer je dat de communautaire kwestie alle aandacht krijgt.”
Ze hebben daar rekening mee gehouden. Alle communautaire eisen werden uit hun memorandum geweerd. Dat heeft een ongelooflijke invloed gehad: Voka heeft alle Vlaamse partijen die kant op geduwd. Vandaar de verklaringen van De Wever voor de verkiezingen, waarin hij het communautaire aspect minimaliseerde.’
En dat is niet alles: op 23 april nodigt Voka alle voorzitters van Franstalige partijen uit om te komen debatteren met enkele Vlaamse bedrijfsleiders. ‘Alle voorzitters stuurden een vervanger, behalve ikzelf,’ gaat Charles Michel door, ‘dus maakte ik sowieso een goede indruk: ik was de enige partijvoorzitter die zelf aanwezig was, en het programma van de MR stemde vrij goed overeen met hun visie.’
‘Aan tafel had ik een vrij gespannen discussie met een verantwoordelijke van Voka. Het kernpunt was: zal N-VA na de verkiezingen bereid zijn haar communautaire programma te laten vallen? Die mijnheer zei me zelfverzekerd: “Maar natuurlijk, mijnheer Michel, ik heb mijnheer De Wever ontmoet, hij is bij mij thuis geweest met enkele werkgevers, hij heeft het me recht in mijn gezicht gezegd.” Ik geloofde dat niet en ik repliceerde: “Hij houdt u voor de gek, N-VA kan geen volledige legislatuur doen zonder communautaire thema’s.”
En mijn gesprekspartner weer: “Neen, u miskent de dynamiek in Vlaanderen, wat we willen zijn economische hervormingen, een hervorming van de arbeidsmarkt enzovoort.” Ik dacht, zoals alle Franstaligen, dat N-VA het land wilde blokkeren om te tonen dat het niet werkte en om het daarna te kunnen ontmantelen.’
En de huidige eerste minister voegt eraan toe: ‘Het fameuze “Ik heb mij vergist”, over N-VA, dat sloeg daarop. Ik had de invloed van Voka op N-VA onderschat.’
‘Charles Michel. Portret van een jeune premier’, door Olivier Mouton, verschenen bij Lannoo.
Zweedse coalitie
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
