Hoe gevaarlijk is de aanval op de VRT? ‘Wat de N-VA doet, is niet nieuw’

De VRT moet naar rechts. Na een jarenlange guerrilla van N-VA’ers tegen de openbare omroep, zegt de Vlaamse minister-president Jan Jambon klaar en duidelijk waar het op staat. Wat zijn de gevolgen? ‘De N-VA wil weerwraak nemen op de VRT. Ik zou alleen niet weten waarvoor.’

Weinig onderdelen van het Vlaamse regeerakkoord zijn zo helder opgeschreven als het hoofdstuk over de media. In 22 bullets maakt de regering-Jambon duidelijk op welke manier ze de komende vijf jaar het Vlaamse medialandschap, en dus ook de toren van de VRT die daarin in het midden staat, wil hertekenen. Minister-president en N-VA’er Jan Jambon is graag bereid om dat deel in interviews nog ietsjes aan te scherpen. ‘De VRT laat op haar nieuwswebsite en in haar programma’s een breed geschakeerd palet aan opinies aan bod’, staat er in het regeerakkoord over de VRT te lezen. Voor de slechte verstaander liet Jambon vorige dinsdag in Humo optekenen wat daar dus mee wordt bedoeld. ‘Bij de N-VA vinden we dat links een te groot forum krijgt in vergelijking met zijn maatschappelijke relevantie. Dat vraagt om een correctie’, aldus de minister-president.

Alle vragen worden gesteld vanuit een vaag-linkse, en vooral heel groene benadering. Behalve als iemand wil raken aan de vele salariswagens van de journalisten van de VRT.

Sinds de regering-Jambon is beëdigd, maakt de N-VA openlijk duidelijk dat ze het op de VRT gemunt heeft. ‘Met Het journaal of Terzake kunnen we leven. Maar De afspraak, dat is een probleem’, zei een weliswaar anonieme N-VA’er twee weken geleden al tegen De Morgen. Heel verrassend is dat niet. Al jaren hebben prominente N-VA’ers als Theo Francken en oud-Kamervoorzitter (en voormalig VRT-journalist) Siegfried Bracke, met in hun zog ook een heel aantal mindere goden, op Twitter forse kritiek op de nieuwsdienst van de openbare omroep. Over een grap over Pol Van Den Driessche in De afspraak schreef Bart De Wever in 2016 al aan de VRT dat hij die ‘om te kotsen’ vond. Het moet wel gezegd: de N-VA-voorzitter heeft een hele lijst van media waarmee hij in conflict ligt. Met De Standaard en Le Soir wil hij niet meer praten, en ook met Knack is de relatie, niet altijd even harmonieus, terwijl hij nog wel geregeld te gast is in Terzake. Het verschil met de VRT is dat de omroep voor zijn financiering in belangrijke mate afhankelijk is van de politici die hem vandaag bekritiseren.

Chronometer

Zijn zulke aanvallen op de VRT ongezien? ‘Tot mijn spijt moet ik u zeggen dat zoiets allerminst nieuw is’, antwoordt Walter Zinzen. ‘Ik heb een impression de déjà vécu. ‘ Zinzen werkte van 1967 tot 2002 voor de openbare omroep. ‘In de jaren tachtig begon het partijbureau van de CVP elke maandag met een kwartiertje schelden op de BRT. Dat was daar een vaste gewoonte’, vertelt hij. ‘De liberalen waren even ontevreden over de openbare omroep, en ook de socialisten waren tegen ons. Dat is de reden waarom in 1989 VTM is opgericht. Dat was niet het initiatief van privéspelers, wel van politieke partijen die aan de krantenuitgevers zijn gaan vragen of ze geen eigen zender wilden beginnen.’

De verhalen uit die tijd zijn legio. Partijen zagen journalisten eerder als hun pionnen dan als onafhankelijke verslaggevers. Als er één niet voldeed aan die functie, kon hem dat duur komen te staan. Daniël Buyle werd in 1981 om die reden van de politieke redactie weggehaald, nadat hij in een interview met premier Wilfried Martens al te scherpe vragen had gesteld. De verschillende politieke fracties binnen de VRT hielden elkaar ook in een wurggreep: de tijd die in Het Journaal aan de vieringen van de Dag van de Arbeid werd besteed werd elk jaar gechronometreerd, zodat enkele weken later exact evenveel tijd en aandacht naar Rerum Novarum ging.

Het kan niet verbazen dat het in die jaren slecht ging met de BRT. De kijkers haakten massaal af. Pas in het midden van de jaren negentig kwam daar verandering in. CD&V’er Eric Van Rompuy maakte als minister van Media vanaf 1995 werk van de depolitisering van de openbare omroep. De raad van bestuur had voortaan niet langer greep op de inhoud van de programma’s, en de redacties kregen een statuut van onafhankelijkheid. Met de aanstelling van Bert De Graeve als gedelegeerd bestuurder in 1996 werd die operatie ook binnen de BRT (vanaf 1998 VRT) in goede banen geleid. Onder hem werd de openbare omroep de dominante speler die hij vandaag nog altijd is.

Keizer van Oostende

Natuurlijk, het is niet omdat de nieuwsdienst onafhankelijk werkt van de politiek dat politici geen invloed proberen uit te oefenen op de journalisten. Het is een boutade in de Wetstraat dat een journalist aan het begin van de jaren 2000 pas echt iets betekende als hij een boze telefoon had gekregen van toenmalig premier Guy Verhofstadt (Open VLD). Ook Yves Leterme (CD&V), die hem in 2008 opvolgde, lag geregeld in de clinch met journalisten van de VRT. ‘U wilt niet weten hoeveel problemen ik gehad heb, met politici van alle mogelijke partijen’, zegt Siegfried Bracke daarover. Hij werkte tot 2010 voor de nieuwsdienst van de openbare omroep, en werd in dat jaar verkozen voor de N-VA in de Kamer. ‘De klassieker was dat mijn hoofdredacteur mij kwam vertellen dat ik dringend eens moest gaan eten met een politicus. Dat waren dan mensen als Steve Stevaert of Karel De Gucht die ergens heel kwaad over waren. Ik luisterde naar hun grieven. Vaak hadden ze ongelijk, maar soms was ik het met hen eens. Je probeerde dat in ieder geval uit te praten.’

Het hoeft ook niet altijd zo rechtstreeks. In 2012 publiceerden VRT-journalisten Wim Van den Eynde en Luc Pauwels De keizer van Oostende, een schandaalboek over de politieke loopbaan van Johan Vande Lanotte. De twee VRT-journalisten werden door toenmalig hoofdredacteur Luc Rademakers vlak na publicatie (en een persconferentie van Vande Lanotte) tijdelijk op non-actief gezet, hoewel ze een maand later alweer volwaardig aan de slag mochten. Rademakers heeft de VRT ondertussen verlaten, terwijl Van den Eynde en Pauwels nog altijd voor de openbare omroep werken.

‘Wat de N-VA doet, is inderdaad niet nieuw’, zegt ook politiek analist Rik Van Cauwelaert. ‘Elke politieke partij die aan de macht komt en het moeilijk krijgt, probeert de schuld daarvan op de VRT te steken. Dat is als vanouds, en dat gebeurt trouwens overal in Europa. De openbare omroep heeft het altijd gedaan. De peilingen zien er nu eenmaal niet goed uit voor de N-VA, dat zal zeker bijdragen aan de zenuwachtigheid. Ik hoor Tom Van Grieken (voorzitter van Vlaams Belang, nvdr) vandaag niet klagen over de VRT.’

Het enige verschil met andere politici is dat N-VA’ers hun kritiek op de VRT of andere mainstream media in alle openbaarheid spuien. Journalisten van de VRT hoeven niet met N-VA’ers te gaan eten om te weten wat zij van hun werk vinden, dat lezen ze op Twitter en Facebook of in andere media. Op die manier wordt de reputatie van de VRT tweet per tweet ondergraven.

Veelgevraagde gasten

Blijft over: heeft Jan Jambon deze keer gelijk met zijn kritiek? Is de VRT te links, of krijgt links daar een groter forum dan het eigenlijk verdient? Het Vlaamse regeerakkoord belooft een ‘gedegen interne en externe kwaliteitscontrole en rapportering te ontwikkelen’. Knack nam zelf de proef op de som en turfde vanaf het begin van dit jaar welke gasten aanwezig waren in de studio’s van Terzake en De afspraak (zie kaderstukken blz. 32-33). Een oververtegenwoordiging van links blijkt daar niet uit, hoewel de betekenis van die cijfers relatief is. De inhoud van nieuwsprogramma’s wordt gedicteerd door de nieuwsagenda van die dag, en uiteraard wordt ook niet meegeteld welke gasten een uitnodiging weigerden.

De VRT houdt zelf niet systematisch bij welke gasten in haar programma’s optreden. ‘Enkel tijdens de sperperiode voor de verkiezingen wordt dat heel nauwlettend opgevolgd’, benadrukt Steven Samyn, de hoofdredacteur van de duidingsprogramma’s. ‘Het criterium daarbij is al jaren de uitslag van de vorige verkiezingen voor hetzelfde niveau.’

‘Tijdens niet-verkiezingsperiodes proberen we wel in grote lijnen de evenwichten te bewaren’, klinkt het. ‘Maar het is niet onlogisch dat regeringsleden vaker aan bod komen in programma’s als Terzake of De ochtend‘, zegt Samyn. ‘Als er een ontploffing is of een veroordeelde uit de gevangenis ontsnapt, wil je in eerste instantie de minister van Binnenlandse Zaken of van Justitie in de studio.’

Ook politici van andere partijen zien het belang van zulke tellingen niet in. ‘Links of rechts is geen journalistiek criterium’, vertelt Bart Caron. Hij was voor Groen in de vorige regeerperiode voorzitter van de mediacommissie van het Vlaams Parlement. ‘Een concreet voorbeeld: de voorzittersverkiezingen van de CD&V hebben veel meer aandacht gekregen dan die van mijn partij. Moet ik me daar boos over maken en zeggen dat de VRT te rechts is? Nee, natuurlijk niet, want die keuze is begrijpelijk. Het feit dat er bij de CD&V zeven relatief onbekende kandidaten zijn, is uitzonderlijk, en krijgt dus logischerwijs veel meer aandacht.’

De VRT moet niet dienen als heraut van de opvattingen van Jan Jambon. Nationalistische politici willen altijd greep krijgen op de media.

In de woorden van de anonieme N-VA’er is Terzake evenwel ‘het probleem’ niet, dat is De afspraak. In die talkshow komen veel minder politici aan het woord en mogen commentatoren en opiniemakers hun zeg doen over de actualiteit van de dag. Sinds het begin van dit jaar mochten politicoloog Carl Devos en journalist Jan Segers het vaakst langskomen. Ook hier valt geen oververtegenwoordiging van linkse stemmen op.

‘We proberen zo veel mogelijk de verschillende ideologische stemmen aan bod te laten komen’, zegt Samyn.’Als kijker zie je niet altijd welke gasten gevraagd zijn maar niet konden of wilden komen. Daarnaast moeten we ook rekening houden met de quota die de Vlaamse overheid oplegt over het aantal vrouwen en nieuwe Vlamingen in onze programma’s. En uiteindelijk is het doel wel nog altijd goede televisie te maken. Programmamakers zoeken gasten die hun verhaal goed kunnen brengen’, besluit Samyn.

Gechoqueerd

Niemand wordt zo vaak uitgenodigd als Rik Van Cauwelaert. De oud-hoofdredacteur van Knack en commentator voor De Tijd staat zowel bij Terzake als De afspraak in de top. ‘Ik zou nochtans lichtjes gechoqueerd zijn als ze mij links zouden noemen’, zegt Van Cauwelaert. ‘Ik zie in De afspraak regelmatig gasten als Rik Torfs of Mia Doornaert opduiken. Ook hen zou u wellicht beledigen door ze links te noemen. Jan Jambon heeft dus echt geen punt. N-VA’ers komen ruim aan bod in alle nieuws- en praatprogramma’s. Wat wil hij nog meer? Ik heb soms de indruk dat de N-VA weerwraak probeert te nemen op de VRT. Ik zou alleen niet weten waarom.’

Siegfried Bracke ziet dat enigszins anders. Sinds hij niet verkozen raakte bij de verkiezingen van 26 mei is hij een vrij man, maar hij deelt nog steeds de kritiek van de N-VA. ‘Het gaat ook niet alleen over die cijfers’, zegt Bracke. ‘Daar valt alles mee te bewijzen. Ik hoor al vertellen dat in zulke tellingen ook politici die gevraagd worden en niet komen moeten worden meegeteld. Kunt u het zich al voorstellen? Elke dag vraagt men Bart De Wever en zet men een streepje achter zijn naam, zodat N-VA’ers 80 procent van het totale aantal gevraagde politici uitmaken.’

Wat is dan wel het probleem? Bracke: ‘Het gaat over een pensée unique die heerst op de VRT, en die is links en groen. Als ik vroeger als journalist sprak met iemand ter linkerzijde, benaderde ik hem van rechts. Op een rechts politicus ging ik langs links af. Dat is helemaal voorbij: alle vragen worden gesteld vanuit een vaag-linkse, en vooral heel groene benadering. Behalve als iemand wil raken aan de vele salariswagens van de journalisten van de VRT. Dat heeft zelfs Kristof Calvo van Groen geweten in De afspraak op vrijdag.

Niet iedereen is het daarmee eens. ‘Zeggen dat de VRT links is of dat de N-VA en Vlaams Belang niet voldoende aan bod komen, is echt van de pot gerukt’, vindt CD&V’er Eric Van Rompuy. Hij was niet enkel mediaminister in de jaren negentig, maar zat ook tot 2014 in de mediacommissie van het Vlaams Parlement. ‘De VRT is natuurlijk geen Vlaams-nationale zender, die als propagandist voor het Vlaams-nationalisme moet dienen. Jan Jambon wil dat de VRT de heraut is van zijn opvattingen, en dat is typisch voor nationalistische politici. Dat zijn etatisten die altijd greep willen krijgen op de media.’

Ik hoop dat een aantal politici in het Vlaams Parlement eindelijk eens de verdediging van de VRT op zich zullen nemen.

Klimaatontkenners

Jan Jambon gaf in Humo alvast een voorzet voor een nieuwe stem op de VRT. Gevraagd of het een goed idee was om eens een klimaatontkenner aan het woord te laten, antwoordde de minister-president instemmend. ‘Een bepaald segment van de bevolking is achterdochtig en denkt: ze laten die klimaatsceptici nooit aan het woord, die zullen dus wel gelijk hebben’, zei hij daarover. ‘Nodig zo iemand dan eens uit, desnoods om hem door de mand te laten vallen. […] In een democratie mag je toch niet bang zijn voor een afwijkende mening?’

Veel media laten al lang geen klimaatontkenners meer aan het woord, aangezien hun mening geen enkele wetenschappelijke onderbouwing heeft. ‘Journalistiek moet de maatschappelijke relevantie van iemands bijdrage vooropstellen’, zegt Bart Caron. ‘Als het over klimaatopwarming gaat, wil ik het liefst iemand horen die daar wetenschappelijk onderzoek naar doet. Als je ook daarvoor de evenwichten tussen links en rechts moet respecteren, kom je terecht bij mensen als Jean-Marie Dedecker, die er overigens al uitgebreid zijn onwetenschappelijk zegje over heeft mogen doen.’

Klimaat is nochtans een thema dat de VRT al tot zelfkritiek noopte. Na de verkiezingen lekte een rapport uit waarin de VRT erkent veel aandacht te hebben besteed aan het klimaat, zonder aan te voelen dat veel mensen dat thema beu waren. De nieuwsdienst is op zoek naar een manier om beter te peilen waar de Vlaming zich dan wel zorgen over maakt. ‘In februari schreef Jean-Marie Dedecker al dat Groenvoorzitter Meyrem Almaci en klimaatactiviste Anuna De Wever op het testbeeld van de VRT zijn geplakt’, zegt Bracke daarover. ‘Waarom heeft de VRT dan pas maanden later door dat ze veel te veel aandacht heeft gespendeerd aan dat thema? Ik heb het gevoel dat de hoofdredacteuren zelfs niet meer naar hun eigen programma’s kijken.’

Geen staatsomroep

Hoe loopt dit af? De Morgen schreef dat de hoofdredacteuren van de nieuwsdienst ondertussen de dialoog proberen aan te gaan met de coalitiepartners van de regering-Jambon, om te kijken of ze enkele problemen ‘weggemasseerd’ kunnen krijgen. ‘De hoofdredactie moet niet bij partijen gaan horen wat ze precies voor hen kan doen’, zegt Walter Zinzen over die aanpak. ‘Dat is een schrikreactie. Ik hoop ook dat ze niet aan hypercorrectie zal doen. Het Journaal heeft ooit een vrijzinnige, socialistische hoofdredacteur gehad, die te allen prijzen wilde vermijden dat hij zou worden verdacht van partijdigheid. Het gevolg was dat hij élke dag nieuws over de paus in Het Journaal wilde, zodat de katholieken zeker niet konden klagen. Dat mag niet gebeuren. De nieuwsdienst moet rustig zijn werk blijven doen, volgens de regels van de journalistieke deontologie. Ik hoop ook dat een aantal politici in het Vlaams Parlement eindelijk eens de verdediging van de VRT op zich zullen nemen.’

Vanaf volgend jaar mag de N-VA alvast samen met Vlaams Belang – dat van nul naar twee zitjes gaat – de helft van de leden in de raad van bestuur benoemen. Met Philippe Beinaerts heeft Bart De Wever vandaag zijn Antwerpse kabinetschef al in de raad zitten, en de kans is groot dat de N-VA binnenkort ook de voorzitter mag leveren. Voorlopig is dat nog voormalig Vlaams minister-president Luc Van den Brande (CD&V). ‘Het is aan de journalisten en redacteuren van de nieuwsdienst om de objectiviteit van hun werk te garanderen’, zegt hij in een korte reactie. ‘Ik denk ook dat zij daarin slagen. Dat blijkt uit de evaluaties door de Vlaamse Regulator voor de Media en de European Broadcasting Union. Politici kunnen, net als de leden van de raad van bestuur, ook niet ingrijpen op de inhoud van programma’s. De VRT is een openbare omroep en geen staatsomroep, dat is een groot verschil.’