Hoe en waarom de SP.A het hoofdstuk ‘Samen’ afsloot

Niets is wat het lijkt, ook niet bij het spectaculaire einde van het progressieve bondgenootschap ‘Samen’ in Antwerpen. Officieel trok Groen vanmiddag de stekker eruit, feitelijk deed de SP.A dat vannacht al.

De lange en bijwijlen felle vergadering van het Antwerpse SP.A-bestuur gisteravond was het kantelmoment voor het prille bondgenootschap ‘Samen’. Tot dan waren de beide partijen officieel gelijkwaardige partners, maar deelde Groen feitelijk de lakens uit. Dat was voor veel groenen ook de voorwaarde om ‘Samen’ een kans te geven, want het project van Wouter Van Besien was niet het hunne.

Het is tot nu toe veel minder belicht dat dit bij de SP.A ook zo was: de oprechte liefde voor ‘Samen’ was gering. Rationeel zag men in het begin vooral voordelen. Vandaar ook dat de SP.A de rangen sloot toen gestemd moest worden voor het project dat getrokken werd door de nieuwe sterke man Tom Meeuws, maar meeonderhandeld was door andere kopstukken zoals Kathleen Van Brempt.

‘Groene opoffering’

De animositeit rond de figuur Tom Meeuws stond al van bij het begin redelijk centraal in het verhaal. Toen de SP.A hem polste als nieuw boegbeeld van de amechtige Antwerpse afdelingen, zag je al voor en tegen. Voor, omdat SP.A-Antwerpen verdeeld was geraakt in een hopeloze dorpsoorlog. In 2012 was Yasmine Kherbache nog naar voren geschoven als het nieuwe geheime wapen, maar na het vertrek van Patrick Janssens werd die positie niet zomaar aanvaard door andere sterke figuren, zoals Kathleen Van Brempt, Robert Voorhamme en Monica De Coninck. Nieuwkomer Tom Meeuws bracht soelaas: hij behoorde tot geen enkel kamp en kende de Antwerpse politiek en de lokale besluitvorming door en door. Zijn gezag werd niet gecontesteerd.

Er waren ook minpunten. Zijn vertrek bij De Lijn blijft een smet op zijn blazoen. Toen de raad van bestuur en Meeuws in 2015 ‘in onderling overleg een einde maakten aan hun samenwerking’, zoals dat heet, vond niet alleen N-VA’er Marc Descheemaecker dat Meeuws zijn boekje te buiten was gegaan, hij werd daarin gesteund door zijn voltallige raad van bestuur. Onder hen ook Karel Stessens, tot zijn pensioen voorzitter van de socialistische overheidsbond ACOD.

Meeuws heeft zijn ‘probleem’ vooraf in vertrouwen besproken met SP.A-voorzitter John Crombez. De feiten (dat die er zijn, ontkent niemand) waren niet zo zwaar dat ze van Meeuws een persona non grata maakten. Bovendien was er de vertrouwensclausule in de opstapovereenkomst: Meeuws noch De Lijn zou elementen van het dossier naar buiten brengen. In principe kon zijn verleden hem dus niet achtervolgen. Meeuws werd de nieuwe nummer één in Antwerpen met de zegen van het SP.A-hoofdkwartier in Brussel.

Het was niet voor alle Antwerpse socialisten gemakkelijk om te aanvaarden dat Meeuws in het nieuwe kartel Samen ‘maar’ de nummer drie was, na Groen-kopman Wouter Van Besien en onafhankelijke Jinnih Beels. En dat voor een partij die sinds 1933 vrijwel onafgebroken de Antwerpse burgemeester leverde, en bij de laatste verkiezingen in 2012 bijna vier keer zoveel stemmen behaalde als Groen – maak er drie van, want er stonden ook CD&V’ers op de gedoemde ‘Stadslijst’ van Patrick Janssens.

De Antwerpse SP.A vond dus dat ze al een flink ‘offer’ had gebracht door zich zo loyaal in te schrijven in het politieke project dat een progressief antwoord moest bieden op het centrumrechtse beleid van het college van Bart De Wever (N-VA). Maar omdat de oppositie tegen ‘Samen’ zichtbaarder was bij Groen, én met Mieke Vogels ook nog eens een gezicht kreeg, leek het alsof het vooral Groen was dat zich ‘opofferde’ om de zwalpende SP.A op de kaart te houden. De waarheid is genuanceerder, zéker in hoofde van de Antwerpse socialisten.

De eerste breuk

In de maanden nadien bleek dat Wouter Van Besien (voor het grote publiek) en mensen van Groen (achter de schermen) stevig hun stempel drukten op het nieuwe samenwerkingsverband. Was het omdat socialist Meeuws te onervaren was? Of omdat hij volgens kwatongen in eigen rangen bijzonder eigengereid uit de hoek kan komen en niet terugkoppelde? Journalisten die een afspraak wilden maken met Meeuws keken vreemd op toen bleek dat een bekende partijmedewerker van Groen daar een stokje voor stak – nu met het petje van ‘Samen’ op het hoofd.

Het liep dus goed mis, en wel op het moment dat een eerste doorbraak binnen handbereik lag: na het verborgencamerafilmpje van de nieuwssite Apache bij restaurant ’t Fornuis, het decor van het verjaardagfeest van Land Invest-boss Erik Van der Paal. Van Besien diende prompt een klacht in bij het integriteitsbureau- ze werd verworpen, bleek vorige week.

De man die de coalitie écht in de problemen bracht, was Tom Meeuws, toen hij in een opiniestuk in De Morgen de techniek en de aard van de ‘paaitaks’ op tafel legde. Bart De Wever had een dreun gekregen, maar hij sloeg terug. Meeuws verkeerde blijkbaar in een vroege overwinningsroes, want hij stuurde een bijzonder dom Whatsapp-bericht naar iemand van Land Invest Group: ‘Het valt hopelijk op dat ik niet spreek over jullie projecten. Ik leg het wel uit op een gezellig moment.’

Kwam daar de eerste breuk tussen de nationale en de Antwerpse voorzitter? Het is 100 procent zeker dat de SP.A-leiding op de Brusselse Grasmarkt not amused was met het bericht van Meeuws: de SP.A zit zo al in moeilijke papieren, Crombez probeert van ‘eerlijke politiek’ het handelsmerk van zijn partij te maken, en dan stuurt de eigenwijze Meeuws een berichtje rond waarmee hij niet alleen zichzelf belachelijk maakt maar hij zijn hele partij ook opzadelt met het odium van foefelaars.

‘Bazige’ Van Besien

Er kwam ook een barst met Groen, toen Wouter Van Besien voor een mossel-noch-vis-koers koos. In plaats van pal achter Meeuws te gaan staan, werd Meeuws als het ware berispt maar hij mocht wél aanblijven. Het leek een soort gunst van de nieuwe kandidaat-burgermeester, die nu al over een soort genaderecht leek te beschikken.

De publieke opinie zag het met open mond aan. De groene achterban was kwaad omdat Meeuws schade had berokkend aan ‘Samen’. De SP.A was geïrriteerd door het als bazig ervaren gedrag van Van Besien. De N-VA triomfeerde: De Wever was snikkend het weekend ingegaan, en was de week later al de grote triomfator. De barst binnen Samen was er, en ze zou nooit meer geheeld worden.

Persoonlijke smeerlapperij

Meeuws had het intern al aangekaart: er zou nog meer persoonlijke smeerlapperij volgen. Een voorpoefje kwam er toen elementen uit zijn periode bij De Lijn die contractueel niet mochten uitlekken toch Dag Allemaal, Het Laatste Nieuws en De Morgen haalden. Op tv haalde John Crombez boos uit naar Marc Descheemaecker, de ruige N-VA’er die voorzitter is van De Lijn.

Achter de schermen trok Crombez in twijfel of Meeuws nog wel op die derde plaats kon blijven staan. Hij overwoog een vervanging door een ‘smetteloze’ kandidaat. Die demarche zou doen denken aan wat hij eerder al had gedaan in Hasselt (met Hilde Claes), en in Gent (met Tom Balthazar): korte metten maken met SP.A’ers die geen smetteloos blazoen hebben, om zo het politieke project te redden. In de drie steden is dat: het rood-groene kartel, ook al werd dat hoe langer hoe meer groen-rood. In Gent is Balthazar vervangen door Rudy Coddens. Het is geen geheim dat de SP. A zo aan politiek gewicht inboet, en dat de balans dan automatisch meer overhelt naar de groene kant.

Na de krantenonthullingen leek Wouter Van Besien zijn bondgenoot Meeuws eerst nog een kans te willen geven. Maar Meeuws had daar zelf geen zin meer in. Na ruggenspraak met zijn echtgenote en zijn adolescente kinderen besliste hij dat hij die avond zijn ontslag zou aanbieden aan het Antwerpse SP.A-bestuur. Hij lichtte zijn groene vrienden in van dat voornemen. Zij speelden die informatie door aan de pers: Groen liet weten dat Meeuws ontslag zou nemen. Zelfs dat werd Meeuws niet gegund, laat staan de SP.A.

Zeldzaam groepsgevoel

Het zorgde voor een historische vergadering. Bij de SP.A waren er genoeg die met het onzalige gevoel zaten dat sommige groenen sowieso van plan waren om voor de verkiezingen de stekker uit ‘Samen’ te trekken. Peilingen in Gazet van Antwerpen gaven Groen met 24,2 procent een straatlengte voorsprong op de socialisten (die vallen terug op 13,6 procent), toch als ze beide alleen zouden opkomen. De gecombineerde stemmen van Groen en SP.A apart waren ook groter dan die voor Samen (30,6 procent): er leek zich op links een herhaling voor te doen van wat de Stadslijst in 2012 ‘in het centrum’ was overkomen: een aantal potentiële Groen-kiezers stemt nog liever op andere partijen dan op een lijst met de socialisten, en sommige socialistische kiezers wijzen ‘Samen’ af en kiezen dan liever voor de PVDA van Peter Mertens.

Ook in Gent en Hasselt had Groen ermee gedreigd het kartel te laten springen als de socialisten hun falende kopman niet zouden laten vallen, en tweemaal koos John Crombez voor die optie. Hij wilde dat in Antwerpen ook doen, maar ditmaal kon hij de boze achterban niet overtuigen. De Antwerpse socialisten horen en lezen al jaren het verhaal dat zij meelopers zijn, en dat ze al blij mogen zijn dat Groen zo deemoedig is om hen nog een plaats te gunnen op een kartellijst. De heilige overtuiging dat de beschadigingsoperatie werd ingezet door de N-VA deed bij de trotse Antwerpse socialisten de rest. Moet elke kameraad wijken bij de eerste, de beste aanval van de vijand? Alles samen zorgde het voor een zeldzame opstoot van groepsgevoel. Een grote meerderheid weigerde het ontslag van Tom Meeuws.

Concullega’s

Voor John Crombez was het geen grootse avond. De nationale partijvoorzitter kon een van de belangrijkste SP.A-afdelingen niet overtuigen van zijn visie: dat het handhaven van Meeuws geen Antwerpse affaire was, maar een kwalijke zaak voor de SP.A in heel Vlaanderen. Een van de sterkhouders in die afdeling is Stephanie Van Houtven, de districtsburgemeester van Borgerhout én als nationaal ondervoorzitter het klankbord van Crombez. Bij de discussie zou Van Houtven een van de weinigen zijn die de lijn-Crombez steunde.

De SP.A’ers deden dat in het volle besef dat de mogelijkheid bestond dat Groen daarop zélf de boel zou opblazen. Dat scenario was in hun ogen niet eens zo dramatisch. Liever dat dan straks, of morgen of volgende maand toch gedumpt worden door de groene bondgenoten – in werkelijkheid zijn het op z’n best concullega’s, en eigenlijk concurrenten. Dat is opnieuw netjes duidelijk: Groen had gecommuniceerd dat Meeuws ontslag zou nemen. Dat de SP.A niet deed wat Groen had gewild en gezegd, was voor Groen een brug te ver. Zeker voor de groep die de socialistische aanwezigheid sowieso ballast vond, en het beu was dat de reputatie van ‘Samen’ voortdurend werd besmeurd door die ‘bondgenoot’, was het welletjes geweest.

Het feit dat Tom Meeuws’ ontslag geweigerd wordt, hoeft natuurlijk niet te betekenen dat Meeuws ook automatisch lijsttrekker wordt van een aparte SP.A-lijst. Bij het schrijven van dit stuk is het bijvoorbeeld nog niet duidelijk wat Jinnih Beels zal doen als onafhankelijke kandidate. Nu al stoppen met politiek? Kiezen voor Groen, of voor de SP.A? Het is een publiek geheim dat Tom Meeuws de man was die als eerste contact met haar opnam: als ze voor de SP.A kiest, wordt zij dan misschien de nieuwe lijsttrekker? Of wordt er aan een heel nieuw scenario gewerkt?