‘Hoe de uitkomst van het Brexit-referendum ook de Ierse toekomst kan beïnvloeden’

‘Tegen de achtergrond van een mogelijke brexit flakkert het oude conflict tussen pro-Ierse republikeinen en unionisten opnieuw op’, waarschuwt Europees Parlementslid Mark Demesmaeker (N-VA). ‘In tegenstelling tot wat algemeen wordt aangenomen, is de politieke situatie in het Noord-Ierland van vandaag verre van ideaal.’

Dag op dag 100 jaar geleden, op 24 april 1916, begint in Dublin een gewapende opstand tegen het Britse gezag. De rebellie wordt met harde hand neergeslagen, maar de kiem van de Ierse vrijheidsstrijd is gelegd. Een eeuw later eert Dublin haar helden en viert het de Ierse onafhankelijkheid. Het feest kan de nervositeit over een eventuele brexit echter niet helemaal verhullen.

Na de deal tussen de Britse premier Cameron en de Europese Raad over de Britse EU-hervormingsvoorstellen woedt het brexit-debat in alle hevigheid. Economische, politieke en vooral emotionele argumenten vliegen heen en weer tussen het in-en out-kamp. Maar de verzuchtingen uit Dublin en Belfast blijven vooralsnog onderbelicht.

Schotse en Welshe nationalisten huiveren voor een post-EU-tijdperk en dreigen met een vertrek uit het Verenigd Koninkrijk. Als kleine (staatloze) naties zien ze vooral de meerwaarde van Europese samenwerking. Schotten en Welshmen hebben weinig nostalgie naar het oude Britse imperium. Nicola Sturgeon, de regeringsleidster van Schotland, omarmt de EU en kondigt een nieuw Schots onafhankelijkheidsreferendum aan als het brexit-kamp het haalt. Schotse onafhankelijkheid om EU-lidmaatschap te kunnen verwerven zou de Europese instellingen en -prominenten moeten verheugen. Wat dan een contrast zou vormen met de stugge EU-bemoeienissen in aanloop van het Schotse onafhankelijkheidsreferendum in 2014.

Ook Ieren uit de Republiek en uit het Noorden mengen zich in het brexit-debat. Het Ierse volk is in de eerste plaats enorm beducht voor een nieuwe fysieke grens op het Ierse eiland. De beelden van wachtposten en rijen op de grens tussen de Ierse Republiek en het Noorden behoorden nochtans definitief tot het verleden, dacht men. Een nieuwe opdeling van het eiland zou de klok met vele jaren terugdraaien en heel wat moedige inspanningen van politieke leiders en burgers tenietdoen. De band tussen Ieren uit de Republiek en Ieren in het Noorden dreigt dan te worden doorgeknipt. Een element waar de campagneploegen van het in-en out-kamp niet ongevoelig voor zijn. Premier David Cameron reisde immers opvallend snel af naar het Noorden om er te waarschuwen voor een nieuwe opdeling en de onvermijdelijke schadelijke gevolgen ervan voor de handel en landbouw. Boris Johnson, als boegbeeld van het out-kamp daags nadien al op campagne in Belfast, ziet geen probleem want weet dat een vrijhandelszone tussen de Ierse Republiek en het Verenigd Koninkrijk al minstens honderd jaar bestaat. Een (ingecalculeerde) historische misser.

Zwalpende vrede

Tegen de achtergrond van een mogelijke brexit flakkert het oude conflict tussen pro-Ierse republikeinen en unionisten opnieuw op. In tegenstelling tot wat algemeen wordt aangenomen, is de politieke situatie in het Noord-Ierland van vandaag verre van ideaal. Spanningen tussen de Noord-Ierse regeringspartijen over sociaaleconomische en symbolische dossiers zorgden voor een politieke impasse tussen april en oktober van vorig jaar. Complete chaos werd toen nipt vermeden.

Een terugtrekking uit de EU zou het broze vredesakkoord niet ten goede komen. De Brits-Ierse samenwerking die waakt over het vredesproces kwam er mede dankzij een sterk Europees engagement. De Europese Unie stond bij het Goede Vrijdagakkoord borg voor de wederopbouw. Voor Europese structuurfondsen in het kader van de verzoening, integratie van politieke gevangenen en de bevordering van een vreedzame en stabiele samenleving maakte de EU miljarden vrij. Het opende de poort voor buitenlandse investeerders en welvaart. Het wegvallen van die Europese intermediair kan nefast zijn voor de stabiliteit in de Noord-Ierse regering en de rust in de straten en wijken van Belfast en Derry.

Nieuw machtsevenwicht

De Ierse regering heeft niet gauw de gewoonte om commentaar te geven op Britse aangelegenheden. Het verleden staat dan ook een politieke en diplomatieke vriendschap niet in de weg. Beide regeringen respecteren elkaars eigenheid en vermijden nodeloze bemoeienissen. Maar bij een Brits vertrek uit de Europese Unie wenk een geopolitiek isolement voor Ierland. In Europese discussies over o.a. de interne markt, landbouwsubsidies en handel staan Londen en Dublin vaak zij aan zij. Zonder het VK verschuift het Europese machtsevenwicht naar het zuiden en het oosten. En daar heeft Ierland bitter weinig natuurlijke bondgenoten.Op economisch vlak zijn er evenmin redenen tot optimisme.

Het Verenigd Koninkrijk is vandaag de grootste handelspartner van Ierland. Vooral de grensoverschrijdende handelscontacten met het noorden van Ierland zouden ernstig bedreigd worden. Volgens een recent economisch rapport zouden de handelsstromen tussen Ierland en het VK met 20% afnemen. Net op een ogenblik dat de Ierse economie na enkele donkere recessiejaren weer aansluiting vindt bij de Europese top, kan het een nieuwe opdoffer uiteraard liever missen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de Ierse premier enkele diplomatieke principes overboord gooit en actief propaganda tegen een brexit voert. De Britse beslissing bepaalt immers in grote mate de toekomst van Ierland.

Voor het republikeinse Sinn Fein ligt een oplossing voor de hand. Partij-icoon Martin McGuinness wil dat de Ieren uit het noorden en uit de Ierse republiek EU-burgers blijven en werpt daarvoor voor het eerst in lange tijd de aloude eis voor een herenigd Ierland op tafel. De Onafhankelijkheidsverklaring die op paasmaandag 1916 op de trappen van het postkantoor in het centrum van Dublin werd voorgelezen, streefde naar gelijkheid van alle Ieren en zelfbestuur voor het volledige eiland. Een inspirerende tekst en – zelfs honderd jaar later – brandend actueel.