Hoe de klopjacht op Jürgen Conings een verlengstuk op sociale media kreeg

Jürgen Conings is vermoord, hij heeft het zelf laten weten vanuit het hiernamaals. Aldus een YouTube-video. Of hoe de zwaargewapende militair op de vlucht ook het boegbeeld werd van de online ‘ik weet niet wat, maar hier klopt iets niet’-beweging.

Eerst nog eens de feiten. Op 17 mei komt het bericht dat een geradicaliseerde militair bedreigingen had geuit tegen allerlei prominenten, verontrustende afscheidsbrieven had geschreven en verdwenen was met een arsenaal aan wapens uit een militair depot. Viroloog Marc Van Ranst werd met zijn gezin uit veiligheidsoverwegingen ondergebracht in een safehouse.

Al de volgende dag duikt de auto van Jürgen Conings op in het Dilserbos, aan de rand van het Nationaal Park Hoge Kempen. Wekenlang wordt in dat uitgestrekte natuurgebied naar de man gezocht – vruchteloos. Tot op 20 juni twee toevallige voorbijgangers, onafhankelijk van elkaar, een lijkgeur opmerken langs een mountainbikeparcours: een excentrieke jager uit de buurt en de Open VLD-burgemeester van Maaseik, die aan het fietsen was met vrienden. Even later vindt de politie het lichaam van Conings, die al een tijd overleden is. Alles wijst op zelfmoord.

De ophefmakende zaak over ‘The Belgian Rambo’ kwam uitgebreid aan bod in de internationale pers. Even was Dilsen-Stokkem wereldnieuws. Maar vooral op sociale media was de zaak veelbesproken – een fenomeen dat tot vandaag doorloopt.

‘Als 1 achter Jürgen’

Terwijl politici en journalisten zich zorgen maakten over de zaak-Conings als symptoom voor radicalisering in extreemrechtse en coronasceptische middens, verzamelde de Facebooksteungroep ‘Als 1 achter Jürgen’ in een week tijd meer dan 50.000 leden. Uiteindelijk zou Facebook de groep op 25 mei offline halen, op basis van een reglement dat steun verbiedt aan ‘Gevaarlijke Individuen en Organisaties’. De fans van Jürgen waren boos. Later haalde Facebook tijdelijk ook onschuldige rouwbetuigingen aan de familie van Conings offline, en zelfs zijn doodsprentje. De fans van Jürgen werden nog bozer.

Op heel wat manieren spraken allerlei mensen hun sympathie voor Conings uit. Sommigen hingen posters voor het raam met een foto van Conings en het bijschrift ‘war hero’ en ‘In dit huis ben ik welkom’. De uiteindelijke vindplaats van zijn lichaam groeide uit tot een klein bedevaartsoord met kransen en allerlei boodschappen. Op hun profielfoto plaatsten sommige Facebookgebruikers banners met ‘Je suis Jürgen’, ‘Jürgens Life Matters’ en andere slogans.

Een van die banners – ‘Team Jurgen’ – veroorzaakte een pijnlijk misverstand. Een actie met die naam was twee jaar geleden opgestart ter ondersteuning van een vrouw van wie de echtgenoot overleden was aan longkanker. Haar smeekbede om de nagedachtenis aan haar man niet voor de zaak-Conings te gebruiken, viel niet altijd in goede aarde: ‘De meesten hebben niet eens gereageerd, anderen maakten ons uit voor onmensen omdat we niet achter Conings staan.’

Ook vandaag zijn er nog altijd onlinesteungroepen actief. De Facebookgroep ‘Jurgen onze held’ telt een kleine 500 leden, de Franstalige pagina ‘Soutien Jürgen Conings’ telt er 27. Op de chatapp Telegram floreert nog een radicale groep met meer dan 2000 leden, onder de naam ‘Stop deze dictatuur!!! Jürgen is een held en wij gaan door voor Jürgen!!!’. Daar wisselen tegenwoordig complottheorieën over corona af met openlijke antisemitische en neonazistische propaganda.

Voetschimmel

Toen het opsporingsbericht met de volledige naam van Jürgen Conings verspreid werd, gingen heel wat journalisten en amateur-speurneuzen op zoek naar zijn verleden – offline en online. Een bericht, verstuurd in november 2015 door een voormalig Twitteraccount van Conings – ‘Weet iemand hoe ik van voetschimmel af moet komen’ – werd na zijn verdwijning zo’n 100 keer geretweet door grapjassen. Tweehonderd tweets die de man ooit verstuurde, staan nog altijd openbaar te lezen. Er zitten berichten bij over de hoge belastingdruk in België, over het spelniveau van Anderlecht, over asielzoekers, over de Islamitische Staat ook. Op 22 maart 2016, de dag van de IS-aanslagen in Brussel, tweette Conings: ‘Al jaren zeg ik dat dit gaat komen. Al jaren lachen ze me uit en zeggen ze dat ik overdrijf, dat ik racist ben…’ Maar er zijn ook berichten uit zijn persoonlijke leven. Dat hij vader was geworden. Dat hij gestopt was met roken. Dat hij een terras met klinkers had aangelegd bij zijn vriendin.

Conings’ militaire en medische dossier lekte naar de pers. Zijn lidmaatschap van Vlaams Belang raakte bekend. Tegelijkertijd sijpelde informatie door over banden met allerlei extreme personages en groeperingen. Er werd gepeild naar zijn contacten met oud-militair Tomas Boutens, die enkele jaren geleden een celstraf kreeg voor geplande aanslagen met de extremistische groep Bloed, Bodem, Eer en Trouw. En speurders ontdekten dat Conings gevechtstraining had gegeven aan Vlaams Legioen, een andere radicale Limburgse groepering.

Parallel ontstond ook een verhaallijn over Conings als getroebleerde plichtsbewuste militair, die een posttraumatische stressstoornis zou hebben overgehouden aan zijn buitenlandse missies, en aan zijn lot was overgelaten door de overheid. Sympathisanten minimaliseerden de dreiging die van hem uitging. De ‘dure’ zoektocht naar de man werd voorgesteld als excessief. Er was toch nog niets gebeurd? Waren er wel bewijzen dat Conings in de buurt van de woning van Van Ranst was geweest? Waren de raketwerpers die hij ontvreemd had wel echt gevaarlijk? Konden we de tripflare en de munitie die hij achterliet in zijn wagen technisch gezien wel een ‘boobytrap’ noemen? Vooral dat laatste was het onderwerp van eindeloze discussies. Ontmijningsdienst DOVO kwam uiteindelijk met een rapport dat weinig uitsluitsel gaf, noch over het daadwerkelijke ontploffingsgevaar, noch over de intenties van Conings toen hij het mechanisme installeerde in zijn wagen.

TikTok en YouTube

Hoewel Conings verschillende afscheidsbrieven achterliet en zijn militaire medailles ging deponeren op het graf van zijn ouders, geloven een aantal familieleden en sympathisanten niet dat hij zelfmoord heeft gepleegd. De man zou ‘vermoord’ zijn – hetzij als een soort afleidingsmanoeuvre, hetzij om Vlaams Belang ‘zwart te maken’, hetzij omdat hij ’te veel wist en moest verdwijnen’.

Dergelijke sentimenten las je niet alleen bij boomers die te veel tijd spenderen in de commentaarsectie van populaire kranten. Op TikTok en YouTube gingen opvallend veel jonge vloggers – lang niet altijd van rechtse signatuur – zich te buiten aan de extreemste complottheorieën. ‘Er klopte iets niet’ aan de zaak-Conings, klonk het in hun video’s. Het was verdacht dat toevallig de liberale burgemeester van Maaseik het lijk vond. Het was verdacht dat dat net gebeurde op de verjaardag van Marc Van Ranst – je verzint het inderdaad niet. Het was verdacht dat het lichaam net buiten de zoekzone teruggevonden werd. De complottheorieën waren vooral populair bij mensen die zich al eerder ‘vragen stelden’ bij het ‘narratief’ over de coronacrisis. ‘Ik weet niet precies wat er gebeurd is, maar het zaakje stinkt!’ was vaak hun vage conclusie.

Of neem deze reactie: ‘Misschien ben ik paranoïde, maar ik stel me de vraag of er misschien mensen binnen de staat waren die er belang bij hadden dat Conings nooit gevonden werd.’ Dat was dan weer geen oprisping van een anonieme reaguurder, maar een uitspraak van Serge Lipszyc, voorzitter van het Comité I. Dat orgaan oefent controle uit op de werking van verschillende veiligheids- en inlichtingeninstanties in ons land.

Lipszyc sprak over ‘structuren binnen de staat’ die extreemrechts zouden willen bevoordelen, en over Conings als een marionet van ‘antidemocratische en anti-Belgische krachten’. Hij werd prompt tegengesproken door de federaal procureur die verantwoordelijk was voor de zoektocht, en door adviseurs van het Comité I zelf. Die lieten in een brief aan Kamervoorzitter Éliane Tillieux (PS) weten dat er voor de aantijgingen van Lipszyc ‘geen enkele informatie, ondersteund door eender welk bewijs’ bestond. Niemand is immuun voor complottheorieën.

De zoektocht naar Conings werd op het internet ook een eindeloze bron van vermaak en internetmemes. Op een vals Facebookprofiel van Conings schreef een grappenmaker op 24 mei dat hij ‘opgevangen is door wat Marokkanen’ met wie hij waterpijp rookt ’terwijl Interpol mij zoekt’. Ook op Twitter vind je een vals profiel dat Conings omschrijft als ‘professioneel verstoppertjespeler’. Talloos zijn de filmposters en boekcovers waarin Conings gefotoshopt werd als parodie op Rambo of Tiny.

Youtuber Acid – die al jaren honderdduizenden volgers heeft op YouTube, maar sinds De Slimste Mens ook bekend is bij oudere generaties – maakte tijdens de weken van Conings’ verdwijning verschillende filmpjes over de zaak. In de video ‘Dag in Het Leven van Jurgen Conings’ speelde hij de gezochte militair, verkleed in een camouflagepak in het bos, terwijl hij ravioli eet en zijn eigen urine drinkt. In zijn laatste video hield Acid wel ook een pleidooi om met iemand te praten als je problemen ervaart met je mentale gezondheid.

Uit het hiernamaals

Enkele opvallende complottheorieën waren gebaseerd op – nochtans eerder knullig – gefotoshopte versies van de website van Het Laatste Nieuws. De dag waarop het lichaam van Conings gevonden werd, circuleerde er op sociale media een afbeelding waarop stond ‘LIVE. Jurgen Conings gearresteerd’. HLN zou die bewuste titel ‘na tien minuten’ weer verwijderd hebben. De insinuatie: Conings leefde nog toen hij gevonden werd, maar werd vervolgens vermoord. Het overduidelijk valse artikel spelde de voornaam van Conings verkeerd en bevatte ook andere taalfouten die nooit in de krant zouden staan.

Enkele dagen later gebeurde hetzelfde met een tweede gefotoshopt HLN-artikel, dat eveneens werd verspreid alsof het ging om een ‘gecensureerd’ bericht. ‘Breaking: Schotwonden Jurgen Coning [sic] wijzen op mogelijke moord. Parket opent onderzoek’, luidde de valse titel. Het bericht verzamelde duizenden likes op Facebook, hoewel zelfs de achternaam van Conings fout gespeld was. Verschillende factchecks toonden aan hoe eenvoudig het is om dergelijke afbeeldingen te vervalsen. De redactie van Het Laatste Nieuws zag zich verplicht om haar lezers duidelijk te maken dat dergelijke artikels nooit waren verschenen.

Maar het kan nog veel buitenissiger. Een YouTube-kanaal dat normaal gezien vooral over motorbendes bericht, plaatste ‘interviews’ online met Jürgen Conings vanuit het hiernamaals, afgenomen door een medium met een ‘ghostbox’. Daarin bevestigt Conings onder andere dat hij vermoord is. ‘JURGEN CONINGS’S STAPPENTELLER HEBBEN ZE TERUGGEDRAAID ZOALS GARAGISTEN DAT DOEN MET KILOMETERSTAND’ valt er ook nog te lezen. Uit een analyse van de stappenteller op Conings’ smartphone was kort voordien gebleken dat de militair sinds 18 mei maar 800 stappen had gezet en zich dus waarschijnlijk relatief snel van het leven had beroofd.

Maar er werden ook nuchtere analyses gemaakt de voorbije maanden. En die wijzen vooral op een opeenstapeling van toevalligheden en blunders bij verschillende diensten. Minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) sprak van ‘een structureel gebrek aan personeel op verschillende diensten en op alle niveaus, een groot personeelsverloop, het verlies van kennis en ervaring, beperkte supervisie in de laatste eenheid van Conings, de coronamaatregelen, slechte informatiedoorstroming, een nieuwe en complexe structuur en interne personeelsproblemen bij de militaire inlichtingendienst ADIV, tekortkomingen in de informatie-uitwisseling binnen Defensie en tussen de verschillende veiligheidsdiensten’. Minder sexy dan complottheorieën, maar wel stukken plausibeler en Belgischer.

Handpoppen

Waar komt de sympathie voor Conings vandaan? Waarom verkneukelen sommige mensen zich erover dat Marc Van Ranst opgesloten zat in een safehouse? Waarom supporteren ze zelfs hardop dat de viroloog vermoord zou worden?

In zijn afscheidsbrief had Conings vermeld dat hij niet verder wilde in ‘een wereld waarin de politieke elite en de virologen beslissen hoe er geleefd moet worden’. Dat sentiment leefde – en leeft nog altijd – bij heel wat mensen die de pandemie bijzonder moe zijn. De zaak-Conings toonde aan dat er een niet onbelangrijke groep burgers bestaat die gelooft in grote samenzweringen die hen een rad voor de ogen draaien. Politici kun je niet vertrouwen, experts zijn handpoppen, de ‘regimepers’ zit mee in het complot, het gerecht en het leger ook – dat soort ideeën.

Moordlustige wraak is de uiterste logische consequentie van zo’n maatschappijvisie. Wie geen fan is van ronduit standrechtelijke executie van virologen of regering, zie je soms pleiten voor een ‘nieuw Neurenbergproces’, een allusie op de Tweede Wereldoorlog. Waarom, als je echt gelooft dat er een massieve samenzwering bezig is om de mensheid te verknechten, zou je de ‘verantwoordelijken’ niet willen straffen? In een internetmeme wordt Conings (goed) afgezet tegen Van Ranst (slecht). Van Ranst wordt omschreven als een ‘vaccin moordenaar’ en ‘extreemlinkse knecht van de WEF en de Belgische regering’ die zou meewerken ‘aan het plan om de wereldbevolking uit te dunnen’. WEF verwijst overigens naar het World Economic Forum, een belangrijke naam in heel wat complottheorieën. Conings was, volgens de afbeelding, dan weer een ‘realistische en goeddenkende militair die België wil beschermen tegen een terroristische en valse viroloog’.

Meer dan een half jaar na zijn dood blijft Conings voortleven als een soort online posterboy. Voor kleine groepjes extreemrechtse sympathisanten is hij de combinatie van een vertrapt slachtoffer van een concrete samenzwering en een koene verzetsstrijder tegen ‘het regime’. Voor bredere delen van de maatschappij, na bijna twee jaar pandemie, klinkt in de zaak-Conings vooral een onbestemd, maar groeiend maatschappelijk wantrouwen: ‘Ik weet niet wat, maar er klopt iets niet. Het zaakje stinkt.’ Benieuwd wie in 2022 de vruchten van dat onbehagen plukt.