‘Hoe censuur werkt: 4 lessen uit de Hitlergroet van Geert Hoste in De Ideale Wereld’

Het enige waarvoor de VRT zich moet verontschuldigen, vindt Maarten Boudry, is dat ze als een slappe dweil plooit voor politieke druk om een satirisch programma te censureren.

Zeg, ken je deze? Hoe begroeten twee Vlaams Belangers elkaar in tijden van mondmaskers? Zelfs wie vorige week op een andere planeet leefde, kan de grap zelf aanvullen: met gestrekte voorarm natuurlijk. Haha, wat goed gevonden!

Dat is precies de bal die Geert Hoste – nooit om een voorspelbare witz verlegen – binnenkopte bij het Canvasprogramma De Ideale Wereld. Maar dat was buiten Jan Huijbrechts gerekend, vertegenwoordiger van het Vlaams Belang in de Raad van Bestuur, die in een boze mail naar de VRT-bonzen schreef dat hij het ‘niet aanvaardde’ dat zijn partij met het nazisme werd geassocieerd, en dat hij om ‘een reactie’ vroeg. En warempel, de VRT ging overstag. De grap was helemaal ‘geen humor’, aldus haar woordvoerder, en werd uit het archief geschrapt, met verontschuldigingen aan het adres van Vlaams Belang.

Dit onverkwikkelijke voorval leert ons verschillende zaken over hoe censuur werkt, en hoe we het kunnen bestrijden.

1) Een oproep tot censuur is zelden expliciet

Mensen die politieke druk zetten om iets te censureren dat hen niet bevalt, zullen zelden het woord ‘censuur’ in de mond nemen, tenzij om te zeggen dat ze dáár zeker niet op aansturen. Zowat elke beknotter van de vrije meningsuiting bewijst eerst lippendienst aan het vrije woord. ‘Ik ben voor satire, maar dit is gewoon echt niet grappig’ – ‘Natuurlijk ben ik voor vrije meningsuiting, maar seksisme is geen mening’.

Omdat Huijbrechts in zijn open brief niet expliciet vraagt om het fragment te schrappen, en zelfs zijn geloof in de vrije meningsuiting belijdt, kon de VRT met droge ogen beweren dat er écht geen sprake was van censuur. Maar dat is niet hoe taal werkt. Wie een flik wil omkopen, zegt ook niet ‘Ik zou u graag omkopen’. Die legt discreet 100 euro op het dashboard en zegt: ‘Misschien kunnen we iets regelen’.

Dat de BBC in Fawlty Towers en Little Britain snoeide, komt niet noodzakelijk omdat activisten expliciet om censuur vroegen.

En de excuses van de VRT aan de partij, waarmee Klaas Slootmans op TerZake triomfantelijk als een ’trofee’ uitpakte, zijn op zich al een vorm van censuur. Want excuses houden de belofte in om iets niet meer opnieuw te doen. Dus: om op de openbare omroep nooit meer flauwe nazigrapjes over het VB toe te laten.

2) Proactieve zelfcensuur is nog erger dan censuur

Dat druk om censuur vaak impliciet gebeurt, laat ruimte voor wat we proactieve zelfcensuur kunnen noemen: je verwijdert gauw iets omdat iemand zich erover boos maakt, zelfs wanneer die persoon niet uitdrukkelijk om censuur vraagt. Of gewoon omdat je preventief heibel wil vermijden.

Als de VRT blijft volhouden dat de brief van Huijbrechts geen vraag tot censuur inhield, dan maakt ze het enkel erger voor zichzelf: dan pleegden ze zelfcensuur gewoon om van de zaak verlost te zijn. En dat is nog erger: als onze nationale omroep proactief alles gaat schrappen waaraan kijkers aanstoot zouden kunnen nemen, dan kan ze satire net zo goed afschaffen. Dat is het dictaat van de langste tenen.

3) Veel ridders van het vrije woord zijn platte opportunisten

Veel zelfverklaarde behoeders van het vrije woord springen enkel op de barricades als het hen goed uitkomt. Maar van zodra ze zelf in het vizier komen, vergeten ze hun fraaie liberale principes. Uitgerekend een dag vóór het nieuws over de gecensureerde grap van Hoste diende Vlaams Belang een voorstel voor resolutie in tegen elke vorm van mediacensuur.

Want VB sprong de laatste maanden gretig mee op de kar van de strijd tegen de politieke correcte linkse gedachtenpolitie, die humor van elke zweem van kwetsing wil zuiveren. Alleen had niet iedereen die nieuwe partijlijn begrepen. Dat Van Grieken niet zelf uitpakte met de zaak-Hoste, en achteraf zelfs van ‘fake news’ sprak, komt natuurlijk omdat hij zelf slim genoeg is om de stuitende hypocrisie in te zien.

4) Censuur werkt (gelukkig) averechts

Toen Barbara Streisand probeerde om een luchtfoto van haar luxe-resort in Malibu offline te halen, trok ze onwillekeurig de aandacht van nieuwsgierigen. Sindsdien weet elke hond met een hoed waar Streisand woont, en kan je de foto op duizenden plekken terugvinden. Dat staat sindsdien bekend als het Streisand-effect: elke poging tot censuur zal automatisch leiden tot verhoogde aandacht voor het gecensureerde materiaal, en voor snellere verspreiding.

Dus toen ik deze week bij De Afspraak zat om over de gewraakte grap te spreken, stond ik erop dat we het fragment opnieuw zouden uitzenden. Want de VRT had er zelf nieuws van gemaakt, en de kijker moest toch weten waarover het ging. Had een haan naar de flauwe grap gekraaid, die al van 30 april dateert, als een gebelgde Vlaams Belanger geen politiek druk had gezet? Natuurlijk niet.

Er is ook een reden waarom Hostes mop een beetje voorspelbaar was. Verschillende kopstukken van het Vlaams Belang, met name Filip Dewinter, hébben wel degelijk een verleden in de neonazibeweging (zie het blad Signaal waarin hij in de jaren ’80 verantwoordelijke uitgever was). Kamerlid Dries Van Langenhove dweepte onlangs nog met Oswald Mosley, oprichter van de British Union of Fascists en kind aan huis bij Hitler, die het Verenigd Koninkrijk wou overleveren aan de veroverzucht van de nazi’s. Tom Van Grieken bracht in 2005 hulde aan de Vlaamse nationaalsocialist en Hitler-adept Bert Eriksson. Enzovoort. Dank aan het Vlaams Belang (en aan Streisand) om de gelegenheid te bieden dit nog eens te benadrukken.

Het enige waarvoor de VRT zich moet verontschuldigen, is dat ze als een slappe dweil plooit voor politieke druk om een satirisch programma te censureren. Zelfs al was de grap van Geert Hoste helemaal van de pot gerukt – quod non – dan was dat nog geen reden tot censuur. Indien de VRT een beetje ruggengraat had getoond, had ze meneer Huijbrechts kunnen antwoorden: ‘Dit is een satirisch programma, en dit zijn uw zaken niet, want de RvB is niet bevoegd voor inhoud’. Het echte schandaal is niet dat de ze de grap uitzond, maar dat ze hem uit politieke druk weer schrapte.