‘Het wordt tijd om abortus uit het strafwetboek te halen’

‘Steeds meer zien we dat verworven vrouwenrechten onder druk komen te staan’, vertelt gynaecologe Marleen Temmerman in een gesprek met demens.nu. ‘Ik denk dat we daar ook in Europa rekening mee moeten houden.’

Op 27 januari 2017 vond in het huis van de parlementsleden een colloquium plaats met als titel ‘abortus uit het strafwetboek schrappen’. Dit colloquium werd georganiseerd door deMens.nu en het Centre d’Action Laïque (CAL). Politici van Groen, SP.A en Open VLD debatteerden samen met de Franstalige collega’s over hoe ze abortus uit het strafrecht willen halen.

Sylvain Peeters, voorzitter van deMens.nu, deed een warme oproep naar de aanwezige volksvertegenwoordigers om zo snel mogelijk werk te maken van een totale depenalisering van abortus. Ook waarschuwde hij dat verworven rechten in onze samenleving onder druk komen te staan door bepaalde conservatieve lobby’s en steunde hij het initiatief om een internationaal abortusfonds op te richten, dit als reactie op de beslissing van de nieuwe Amerikaanse president. Donald Trump wil geen financiering meer geven aan organisaties in ontwikkelingslanden die een veilige abortus aanbieden of voorlichting geven over anticonceptie.

Naar aanleiding van dit colloquium deed deMens.nu een interview met gynaecologe Marleen Temmerman. Marleen Temmerman verblijft momenteel in Nairobi, waar ze werkt rond vrouwengezondheid voor de Aga Khan universiteit.

Even terug naar de tijd toen abortus een strafbaar feit was. Door de wet van 1990 werd abortus gedeeltelijk gedepenaliseerd in België – hoe was het voor u om in de illegaliteit te werken?

In de jaren ’80 werkte ik als jonge gynaecoloog aan de VUB en toen zagen we regelmatig vrouwen op de raadpleging met de vraag voor een abortus. Het was verboden, maar om de vrouwen te helpen, plaatsten we tijdens de raadpleging een klemmetje op de baarmoederhals met een lichte bloeding als gevolg. Vervolgens stuurden wij die vrouwen naar de spoedopname en werd er een currettage gedaan als behandeling voor een zogezegde miskraam. Maar een paar jaar later – op initiatief van professor Jean Jacques Amy en een aantal andere gynaecologen – besloten wij om te stoppen met deze hypocrisie.

Waarom? Omdat we te veel vrouwen zagen bij wie het fout liep. Ik heb vrouwen zien doodgaan van een abortus. We besloten veilige abortus en hulpverlening aan te bieden gecombineerd met seksuele opvoeding en contraceptie, ook al liet de wet het niet toe. Het gevolg was dat we regelmatig naar de rechtbank moesten omwille van een of andere klacht, meestal door de partner van een patiënte nadat de relatie tot een einde gekomen was. Maar in de jaren ’90 was de maatschappij toleranter geworden en was de tijd rijp voor verandering. Dankzij samenwerking met vele partners, o.a het parlement en vrouwengroeperingen, en gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek dat aantoonde dat criminalisering van abortus een averechts effect had, werd in 1990 de wetgeving in België aangepast. Sindsdien is er veel veranderd.

Abortus staat nog altijd in het strafrecht ingeschreven als een ‘wanbedrijf tegen de orde der familie en tegen de openbare zedelijkheid’. We zijn anno 2017, tijd voor een totale depenalisering?

Die wet van 1990 is goed, maar kan beter. De voorbije jaren hebben we er over de partijgrenzen heen over nagedacht en aan gewerkt, maar toen ik senator was (2007-2012 voor SP.A, nvdr) hebben we verdere wetsaanpassingen niet op de agenda gezet uit vrees dat we achteruit zouden kunnen gaan. Vandaag denk ik dat het tijd wordt om abortus uit het strafwetboek te halen. Richtlijnen vanuit de gezondheidszorg voor preventie en behandeling van meisjes en vrouwen met ongewenste zwangerschap zijn voldoende.

Ook moet de huidige wet aangepast worden. Nu kun je tot 12 weken na de bevruchting een abortus laten uitvoeren. We moeten echter de realiteit onder ogen zien: sommige vrouwen merken pas laat dat ze zwanger zijn en vinden te laat de weg naar de hulpverlening. Deze vrouwen zijn genoodzaakt om naar de buurlanden te gaan, waar de termijn 18 tot 20 weken bedraagt. Aan dit abortustoerisme moet een einde komen.

Een ander aspect is de zes dagen bedenktijd. Dit kan leiden tot veel problemen: stel dat een vrouw die al beslist heeft dat ze een abortus wil, zich wendt tot de huisarts. Deze neemt dan op zijn beurt contact met een abortuscentrum. Voor een afspraak is er soms een wachttijd van twee à drie dagen en dan komt er nog eens die zes dagen bedenktijd bij. De bedoeling was overhaaste beslissingen te vermijden en de vrouw voldoende tijd te geven om na te denken over alternatieven, maar dit moet anders aangepakt worden

Sommigen denken: een vrouw pleegt abortus omdat het wettelijk toegelaten is?

Ja, men denkt altijd dat als je abortus gaat legaliseren dat iedereen dan zomaar abortus gaat plegen. Maar zo werkt het niet. Een vrouw laat geen abortus doen omdat het wettelijk toegelaten is. Hetzelfde met voorbehoedsmiddelen. Men denkt ook dat als we condooms op de scholen gaan toelaten dit aanleiding geeft tot promiscuïteit, dat is natuurlijk niet zo.

Wat met de werking van de abortuscommissie?

Het is goed dat die commissie bestaat, maar eigenlijk zouden we veel meer kunnen doen met die gegevens. Het is niet voldoende om elk jaar een rapport uit te brengen over het aantal abortussen. Door de gegevens beter te verwerken, zouden we meer informatie kunnen bekomen over wie en waarom. En dan kunnen we nadenken over meer ondersteuning en betere preventie.

Hoe is de situatie van het recht op abortus wereldwijd? U verblijft al geruime tijd in Kenia?

Er is goed nieuws en er is slecht nieuws. Het slechte nieuws is dat er nog altijd 56 miljoen abortussen doorgaan per jaar. Het grootste deel – 49 miljoen – in ontwikkelingslanden en ongeveer zeven miljoen in de Westerse wereld. Het goede nieuws is dat het aantal abortussen in het Westen gedaald is. Voornamelijk omdat men toegang heeft tot seksuele voorlichting, tot voorbehoedsmiddelen en tot veilige abortus. Er gaan minder vrouwen dood per jaar aan een abortus dan aan een bevalling. In het Westen is het een vrij veilige ingreep, in tegenstelling tot in de rest van de wereld waar jammer genoeg het aantal abortussen stijgt omdat de bevolking sterk groeit, er weinig seksuele voorlichting en toegang tot contraceptie is. In een land zoals Kenia is 50% van de bevolking jonger dan 18 jaar. Jonge vrouwen die seksueel actief zijn hebben amper toegang tot voorbehoedsmiddelen, seksuele opvoeding en abortus zijn nog steeds in de meeste Afrikaanse landen verboden. Dus wat doen de jonge vrouwen die ongewenst zwanger zijn? Vrijdagavond in de back streets van Nairobi gaan ze op zoek naar abortus en op zaterdagavond en zondag worden ze opgenomen in het ziekenhuis met allerlei complicaties.

U was van 2012 tot 2015 directeur van het Departement voor Reproductieve Gezondheid en Onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO). Wat kan de WGO hieraan doen?

De Wereldgezondheidsorganisatie is de sector binnen de Verenigde Naties die zich bezighoudt met het verbeteren van de gezondheid wereldwijd. Wat de WGO doet is globale resoluties uitvaardigen, richtlijnen publiceren, onderzoek doen en ervoor zorgen dat die richtlijnen voor ministeries, gezondheidswerkers, en gebruikers zoveel mogelijk gebaseerd zijn op evidentie.

Hoe kunnen we bv. veilige dienstverlening garanderen in landen waar abortus illegaal is? Uiteraard heeft de WGO niets te maken met de wetgeving in die landen, maar we hebben toch heel wat vooruitgang geboekt. We hebben heel veel landen bijgestaan en de ministeries van Volksgezondheid ingelicht over veilige technieken, maar het werk is verre van af…

Vrouwenrechten dreigen in gevaar te komen?

Inderdaad, op al die verworven rechten zien we meer en meer push back wereldwijd. En ik denk dat we daar ook in Europa rekening mee moeten houden. Na enkele feministische golven hebben we de indruk dat vrouwenrechten verworven zijn, maar het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen komt meer en meer onder druk te staan, wereldwijd.

Er zijn ook goede voorbeelden: landen zoals Frankrijk en Luxemburg hebben onlangs abortus uit het strafwetboek gehaald en meer rechten voor vrouwen gecreëerd. Hier kunnen we een voorbeeld aan nemen.

Interview afgenomen door Franky Bussche, directeur studie en onderzoek deMens.nu en Joke Goovaerts, stafmedewerker communicatie deMens.nu