Voorlopig ziet het er goed uit voor de evolutie van de coronapandemie. Met dank aan de vaccinatiecampagnes en de omikronvariant.
De nieuwe vaccinatiecampagne tegen het coronavirus wordt uitgerold in een periode waarin het virus voor veel mensen al niet meer is dan een vage herinnering. Velen gedragen zich alsof de strijd gestreden is en het virus overwonnen. Dat is niet het geval. Het virus is er nog altijd. Het is zelfs alomtegenwoordig. De voorbije maanden was het wijder verspreid dan ooit eerder in de pandemie. Maar het is niet meer zo dwingend aanwezig, grotendeels als gevolg van het feit dat de nu circulerende varianten minder mensen ziek maken en in het ziekenhuis doen belanden dan vroegere versies. De weerstand, verworven door eerdere besmettingen en efficiënte vaccins, doet eveneens zijn werk.
Tot dusver volgde ongeveer 85 procent van de Belgen zonder al te veel gemor de vaccinatieadviezen van de overheid. Het valt af te wachten hoeveel mensen de tweede grootschalige boostercampagne tegen het virus, die momenteel aan de gang is, op de been zal brengen. Het blijft raadzaam om de bescherming tegen het coronavirus op een zo hoog mogelijk peil te houden. Niemand kan voorspellen hoe het virus evolueert, hoewel gunstige signalen lijken aan te geven dat het alvast de komende herfst zal meevallen.
Als er niet opeens een compleet nieuwe variant opduikt, zal het een rustig najaar worden.
De omikronvariant blijft de viruspopulatie domineren, en hij is minder ziekmakend dan de deltavariant en andere voorgangers. Zolang omikron in de coronaviruswereld aan de macht blijft, hoeven we ons niet al te veel zorgen te maken. Dat is de overheersende visie in kringen van virusbestrijders. Voorlopig wijzen de waarnemingen erop dat omikron wel blijft muteren en nieuwe subvarianten creëert, maar er is nog geen variant opgedoken die in staat is de dominante positie van omikron aan te vallen.
Nieuwe virusgolf
Een analyse in het tijdschrift Nature concludeerde dat het coronavirus zich voorlopig lijkt te settelen in een vrij voorspelbaar patroon van nieuwe golven die voortvloeien uit de circulerende varianten. Gemiddeld zou er om de zes maanden een nieuwe variant of subvariant opduiken. Veel mensen hebben voldoende weerstand opgebouwd tegen die varianten, waardoor ze minder gemakkelijk ziek worden. Als het coronavirus op deze weg verder gaat, zou het iets kunnen worden als het griepvirus dat elk jaar weer de kop opsteekt, maar telkens in een lichtjes gewijzigde vorm.
Dat wil niet zeggen dat we nu definitief op onze twee oren kunnen slapen. Een analyse in het vakblad Science beschrijft hoe nieuwe virusvarianten waarschijnlijk aan de lopende band ontstaan in individuele patiënten die lang erg ziek zijn als gevolg van een chronische infectie, maar net niet ziek genoeg om te sterven. In zulke patiënten heeft het virus veel tijd en opties om te muteren en iets uit te proberen. In de meeste besmette mensen wordt het uitgeschakeld door het afweersysteem voor het iets nieuws heeft uitgedokterd. Maar als een gemuteerd virus erin slaagt uit het geteisterde lichaam te ontsnappen en andere mensen te besmetten, kan het uitgroeien tot een nieuwe virusgolf.
Het spreekt voor zich dat artsen zulke patiënten met argusogen volgen, maar helaas is de gezondheidszorg niet overal even goed uitgebouwd om het risico op het verspreiden van een nieuwe variant de kop in te kunnen drukken. Het blijft dus raadzaam om zo veel mogelijk mensen een zo goed mogelijke bescherming tegen het virus te geven. Tal van studies illustreren het belang van vaccinatie daarbij. Een publicatie in Nature Communications stelde dat de omikronvariant deels ontsnapt aan de weerstand opgebouwd door zowel eerdere infecties als vaccinatie, maar dat de bescherming wel groot genoeg blijft om te beletten dat nieuw geïnfecteerde personen even frequent als in vroegere fasen van de pandemie in het ziekenhuis belanden.
Coronavaccins blijven mensenlevens redden en vermijden dat mensen te kampen krijgen met de langetermijngevolgen van een infectie, ondertussen genoegzaam bekend als long covid. Het onderzoek daarnaar blijft nieuwe inzichten opleveren. Zo onthulde een rapport in Science Advances dat het coronavirus in staat zou zijn om vanuit de neus kleine kanaaltjes naar hersencellen te leggen, zodat het daarlangs de hersenen binnen kan dringen. De studie was wel beperkt tot waarnemingen in laboratoriumschaaltjes, maar ze wordt ernstig genomen, want ze biedt een aanvaardbare verklaring voor het raadsel hoe het virus onze hersenen kan binnendringen.
Volgens het medische vakblad The Lancet is de kans op long covid na een infectie met de omikronvariant de helft kleiner dan bij de deltavariant, wat nogmaals illustreert dat we geluk hebben gehad dat omikron in de loop van de virale evolutie delta kon verdringen. De kans op herinfecties met het virus blijkt echter groter dan gedacht. Cijfers samengevat in New Scientist wijzen uit dat het interval tussen twee corona-infecties van dezelfde persoon gemiddeld bijna een jaar bedraagt (343 dagen om precies te zijn). Maar enkele mensen werden al twintig dagen na een vorige infectie opnieuw besmet, met een nieuwe variant of subvariant van het virus. Meestal maken herinfecties mensen minder ziek, maar een volledige garantie op een probleemloos verloop geven ze niet.
De kans op een herinfectie was na de machtsovername door de omikronvariant overigens zestien keer groter dan tijdens de deltaoverheersing. Omikron maakt minder ziek, maar verspreidt zich gemakkelijk. Een recente studie poneerde zelfs dat een erg besmettelijke persoon (een ‘superverspreider’) tot duizend keer meer omikronvirusdeeltjes de lucht in kan blazen dan met de deltavariant mogelijk was. Omikron is op zichzelf een superverspreider.
Nogal wat baby’s en kleuters hebben als gevolg van de lockdowns en andere anticoronamaatregelen onvoldoende weerstand tegen klassieke kinderziekten kunnen opbouwen.
Bivalente vaccins
Een van de redenen waarom het coronavirus recent sterk aanwezig was, is dat mensen zich minder gemakkelijk laten testen, omdat ze denken dat het ergste voorbij is. Daardoor kon het virus zich gemakkelijker verspreiden. De voorbije zomer kende ook ons land een opstoot van besmettingen, hoewel die gelukkig niet leidde tot een nieuwe extra belasting van ziekenhuizen en zorginstellingen. Een Amerikaanse studie, gepubliceerd in JAMA Network Open, stelde vast dat ongeveer de helft van de personen die antistoffen tegen het virus in hun bloed hadden, niet eens wist dat ze besmet waren geweest. Ongeveer 10 procent van hen vertelde dat ze wat lichte symptomen hadden gevoeld, maar ze hadden die toegeschreven aan een verkoudheid. Het virus circuleert dus in belangrijke mate onopgemerkt.
Ondertussen is er een debat onder wetenschappers over de vraag in welke mate de aangepaste versies van de mRNA-coronavaccins die nu worden toegediend, extra bescherming bieden. De producenten Moderna en Pfizer/BioNTech hebben zogenaamde ‘bivalente’ vaccins op de markt gebracht, die zowel elementen uit het oorspronkelijke virus aanvallen als elementen die specifiek zijn voor de omikronvariant. De bedoeling is dat ze een zo breed mogelijke bescherming tegen het coronavirus in zijn totaliteit geven. Omdat er sterke aanwijzingen zijn dat de hoeveelheid vaccin in de eerste versies hoger was dan nodig om een maximaal effect te hebben, zijn de nieuwe boosters wat minder ‘zwaar’ gemaakt.
Maar een analyse van de eerste resultaten van de nieuwe boostervaccins in Nature lijkt uit te wijzen dat hun effect slechts marginaal groter is dan dat van de oorspronkelijke vaccins. Alle infecties en vaccinaties verhogen de afweer tegen een nieuwe besmetting met het virus, maar omdat het succes van de eerste vaccins zo hoog was, zou er met de nieuwe versies relatief weinig extra winst geboekt worden. Sommigen stellen daarom de vraag of het sop in deze de kool waard was – een discussie die de volgende maanden ongetwijfeld op het scherp van de snee zal worden gevoerd, want de bedoeling is dat er finaal een vaccin op de markt komt dat zo breed is dat het in het beste geval werkzaam is tegen alle mogelijke coronavirusvarianten.
De studies wezen wel uit dat elke extra confrontatie van een lichaam met een vaccin of een virale invasie het risico op een nieuwe infectie met 12 procent vermindert. Maar ze toonden eveneens aan dat de bescherming telkens met 6 procent vermindert voor elke vijf weken die verlopen zijn na de infectie of vaccinatie. Vaccins vormen dus geen superschild tegen het virus. De opgebouwde weerstand blijft niet absoluut. De afweer moet alert gehouden worden om calamiteiten te vermijden. De natuurlijke weerstand tegen een bepaalde coronavirusvariant werkt trouwens niet altijd even efficiënt tegen een nieuwe variant. Vaccins kunnen dat gat gedeeltelijk dichten.
Baby’s en kleuters
In Nature Communications verscheen een simulatie van het verloop van de coronaviruscirculatie in het Verenigd Koninkrijk tot het einde van het jaar. Als er niet opeens een compleet nieuwe variant opduikt, zal het een rustig najaar worden, met een afnemende circulatie van het virus als gevolg van de vele infecties in de voorbije maanden en de nieuwe vaccinatiecampagne. Toch wordt er gewaarschuwd voor voorbarig optimisme, al was het maar omdat de gevaarlijke deltavariant nog niet helemaal uit het plaatje is verdwenen. Als hij zich zo zou kunnen aanpassen dat hij concurrentieel wordt ten opzichte van omikron en opnieuw de overhand krijgt, dreigen we weer in een ernstigere vorm van de pandemie terecht te komen. Het is evenmin uitgesloten dat er als het ware uit het niets een nieuwe variant opduikt, zoals omikron een klein jaar geleden. We moeten nog een tijdje voorbereid blijven op het ergste.
Bovendien moeten we rekening houden met de fall-out van de eerste coronajaren. Nogal wat baby’s en kleuters hebben als gevolg van de lockdowns en andere anticoronamaatregelen onvoldoende weerstand tegen klassieke kinderziekten kunnen opbouwen. Die ziekten moeten ze nog krijgen. Nogal wat mensen kampen met ernstige mentale gevolgen van de pandemie. Ook de gezondheidsoverlast die long covid zal veroorzaken, is nog niet in kaart gebracht. Niemand kan zelfs bij benadering voorspellen hoeveel mensen nooit meer helemaal verlost zullen raken van de gevolgen van hun infectie. De pandemie zal ons nog een tijdje bezighouden.•
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
