Het rapport van Brussel: breekt de PS onder het gewicht van de schandalen?

Brussel heeft turbulente jaren achter de rug. Drie burgemeesters, politieke schandalen met nationale impact, een lock-down na de aanslagen en rellen in de centrale lanen. Hoe moet het verder?

Het was een in alle opzichten buitengewone en vaak weinig glorieuze bestuursperiode in Brussel. In 2012 verraste burgemeester Freddy Thielemans (PS) door het CDH, waarmee hij sinds 2000 had bestuurd, in te ruilen voor de MR. Maar eind 2013 al gaf Thielemans, vroeger dan gepland en met onverholen tegenzin, de burgemeesterssjerp door aan partijgenoot Yvan Mayeur.

Freddy Thielemans zelf, de PS en partijvoorzitter Elio Di Rupo: ze hadden allemaal een uitgesproken voorkeur voor Philippe Close, gewezen woordvoerder van Di Rupo, oud-kabinetschef van Thielemans en Brussels schepen van Toerisme, Personeel en Financiën. Maar Yvan Mayeur had door slim gemanoeuvreer en dankzij de steun van PS-kopstuk Laurette Onkelinx de Brusselse PS-afdeling aan zijn kant weten te krijgen.

Van het eerste jaar van de afgelopen bestuursperiode en het laatste jaar van burgemeester Thielemans herinnert niemand zich sowieso nog wat. Dat komt natuurlijk omdat de daaropvolgende jaren zo rijk waren gevuld met gebeurtenissen, incidenten en schandalen.

Van meet af aan joeg Yvan Mayeur met zijn arrogantie en cassante stijl nogal wat mensen tegen zich in het harnas. Begin 2014, hij was nauwelijks een paar weken in functie, verklaarde de burgemeester zonder overleg op de radio dat het Brouckèreplein, waar het luxueuze Hotel Métropole is gelegen, en niet het Beursplein het echte hart van de beruchte Brusselse voetgangerszone zou gaan vormen, waarmee hij de bestaande onrust onder handelaars en hoteluitbaters alleen nog maar aanwakkerde. Ook met het Brussels Gewest en Brussels minister-president Rudi Vervoort (PS) stond Mayeur vanaf dag één op voet van oorlog.

Na de aanslagen in metrostation Maalbeek en op de luchthaven van Zaventem op 22 maart 2016 belandde Brussel in een volledige lockdown: het openbare leven kwam tot stilstand en ook de weken erna voelde de hoofdstad aan als een spookstad. Hotels en restaurants verloren massaal klanten, politieagenten en militairen beheersten het straatbeeld. Tegelijk was dit waarschijnlijk het moment waarop Mayeur zijn moment de gloire beleefde, als de zich schrap zettende burgervader van een belegerde stad.

Toen Mayeur dan in juni 2017, na nauwelijks drie jaar burgemeesterschap, moest aftreden als gevolg van het Samusocial-schandaal, was dat een bijzonder pijnlijke en gênante vertoning, zowel voor de man als voor zijn partij. Dat neemt niet weg dat menig partijgenoot in zijn vuistje lachte bij de hellegang van de burgervader. Samen met partner in crime, OCMW-voorzitter Pascale Peraïta (PS), had Mayeur zichzelf als bestuurder van de Brusselse daklozenorganisatie Samusocial exuberante zitpenningen uitbetaald voor vergaderingen die vaak niet eens hadden plaatsgevonden. Geld dus dat voor Brusselse daklozen bestemd was.

Naar aanleiding van Samusocial en de parlementaire onderzoekscommissie in het Brussels Parlement kwamen Brussel en de Brusselse PS wekenlang in het nieuws met berichten over vriendjespolitiek, wanbestuur, zelfbediening en financieel gesjoemel.

Volks intellectueel

Op 20 juli 2017 was het dan toch de beurt aan Philippe Close (1971), die de twijfelachtige eer had om de eed af te leggen als derde Brusselse burgemeester in vijf jaar. In de woelige weken die eraan voorafgingen, stapte SP.A-schepen Ans Persoons uit ongenoegen over de gang van zaken uit de Brusselse meerderheid, met de volle steun van SP.A-voorzitter John Crombez. Ze werd niet vervangen, waardoor Els Ampe (Open VLD) als enige Nederlandstalige schepen overbleef. Tussen de PS en de SP.A komt het in Brussel-stad voorlopig niet meer goed. In oktober zal de SP.A zonder de PS aan de gemeenteraadsverkiezingen deelnemen – met een open burgerlijst bovendien, die niet eens de partijnaam zal dragen.

‘Een beetje vreemd allemaal’, zegt Steven Van Garsse, chef van het stadsmagazine Bruzz. ‘In alle andere Brusselse gemeenten komen er gezamenlijke lijsten met de PS en hebben de SP.A’ers, ondanks de aanhoudende aanvallen van Brussels minister Pascal Smet (SP.A) op de PS, heel goede plaatsen in de wacht gesleept. En het is nog maar de vraag of de SP.A zonder de steun van de PS nog een gemeenteraadslid zal hebben in Brussel.’ Ook SP.A-senator Bert Anciaux, die hoopte op een lokaal mandaat, uitte zijn ongenoegen over de gang van zaken en haakte teleurgesteld af.

De nieuwe Brusselse burgemeester, gewezen rugbyspeler en fan van harde rockmuziek, is de bedenker van Brussel Bad, Winterpret en het Brussels Summer Festival. Philippe Close heet een handig en intelligent politicus te zijn, die een hekel heeft aan conflicten en waar mogelijk olie in het raderwerk brengt. ‘Mayeur had ideeën en kon dingen doordrukken,’ zegt Bruzz-chef Van Garsse, ‘maar het klikte niet met de Brusselaars. Hij kwam hautain en rigide over. Close is uit een ander hout gesneden. Hij is een intellectueel, maar hij kan in een volks café met groot gemak met iedereen een praatje maken.’

Daarnaast geldt Close als een machtspoliticus en een PS-apparatsjik, die al heel lang meedraait aan de top van de Brusselse stadspolitiek en tot niet zo lang geleden de mandatenkoning van het gigantische Brusselse vzw-circuit was. ‘Het is dus maar uitkijken of Close helemaal zuiver op de graat is’, zegt Van Garsse. ‘Voorlopig wel, maar er kan altijd nog iets opduiken.’

Closes beleid ligt ook aan de oorsprong van ‘zalenoorlog’ in de voorbije bestuursperiode. De stad Brussel probeerde via de vzw Brussels Expo, waarvan toenmalig schepen Close voorzitter was, op een volgens critici dubieuze manier het beheer van het Koninklijk Circus, tot dan uitgevoerd door Botanique, in handen te krijgen. Er kwam een juridische procedure van, waarbij het stadsbestuur werd veroordeeld wegens concurrentievervalsing. De stad, eigenaar van het Koninklijk Circus, zegt nu zelf de zaal te zullen uitbaten. De culturele sector ziet het met lede ogen aan: moeten politici echt zo nodig zelf concerten programmeren?

Close lijkt een schoolvoorbeeld van een de stroper die boswachter werd. Samusocial bleek een extreem maar lang geen alleenstaand geval van duchtig cumulerende politici die via talloze nevenbaantjes extra vergoedingen opstreken. En ook in andere Brusselse vzw’s was er stront aan de knikker door een gebrek aan controle. ‘De stad bleek na het opstellen van een inventaris 150 vzw’s te tellen, met daarin 1200 politieke benoemingen, alleen al in raden van bestuur en de algemene vergaderingen’, zegt N-VA-gemeenteraadslid Johan Van den Driessche. Gezien de mediastorm en de verontwaardiging bij de publieke opinie over graaiende socialisten moest Close als kersvers burgemeester wel een sterk gebaar maken. Samen met het stadsbestuur en in overleg met de hele Brusselse gemeenteraad zette hij orde op zaken, wat resulteerde in een flinke afname van het aantal mandaten en vergoedingen.

Maar de verzamelde oppositie en de burgerbewegingen die ijveren tegen corruptie en voor transparantie blijven met een onvoldaan gevoel achter. Er is volgens deze critici geen fundamentele omslag gemaakt in de oude bestuurscultuur, die ingebakken zit in het DNA van met name de PS. Alleen de excessen zijn verdwenen. ‘Het is ongeloofwaardig als dezelfde politici die tien jaar lang in het systeem hebben meegedraaid zich opeens als witte ridders gedragen’, zegt Groen-gemeenteraadslid Bart Dhondt.

Blingbling

Een pluim die deze bestuursploeg op haar hoed kan steken, is de totstandkoming van de voetgangerszone in het centrum van Brussel. Goed, het was een lijdensweg, de communicatie liet te wensen over, en tal van rechtszaken en problemen met bouwvergunningen hebben voor vertraging gezorgd. Bewoners vrezen de disneyficatie van hun centrum, waarin alleen nog oog voor toeristen zou zijn. Handelaars zijn bezorgd over hun omzet. ‘De voetgangerszone, wat op zich een heel mooi project is, is de Brusselaars door de strot geramd’, zegt Bart Dhondt, gemeenteraadslid voor Groen. De bevoegde schepen van Openbare Werken, Els Ampe (Open VLD), ontkent dat met klem. ‘Ik heb meer dan 100 bewonersvergaderingen gedaan’, klinkt het. Wel haperde de uitvoering soms, geeft ook Ampe toe, ‘maar ondanks de moeilijkheden en de slechte communicatie rond het project hebben we het toch in één enkele bestuursperiode bijna rond gekregen. Momenteel zijn we alles versneld aan het afwerken.’

Vandaag is de Anspachlaan, vijf jaar geleden nog een drukke doorgangsweg met vier rijvakken, inderdaad in hoog tempo een autovrije oase aan het worden, en dat in een deel van Brussel met traditioneel weinig groen of kwaliteitsvolle publieke ruimte. De kritiek richt zich vandaag vooral op de zogenaamde miniring die de liberalen in het schepencollege hebben afgedwongen, en waardoor in de kleine straatjes rondom de voetgangerszone het verkeer veel drukker en gevaarlijker is geworden dan voorheen.

Ook andere buurten werden opgeknapt. Het project voor een nieuw administratief centrum, waarvan al twintig jaar sprake is en waarin de stadsdiensten zullen worden ondergebracht, staat in de steigers, het toerisme is dankzij een actief evenementenbeleid de aanslagen vrij snel te boven gekomen, en er is zwaar geïnvesteerd in extra plaatsen in de stedelijke crèches en scholen. Toch vindt de oppositie dat het scheidende stadsbestuur te veel aandacht had voor blingbling en te weinig voor de leefbaarheid van de stad, de sociale noden van de inwoners en de vele arme migrantenjongeren – een op de drie Brusselse kinderen groeit op in armoede.

Eurostadion

Nog een typisch Brussels prestigeproject ten slotte, dat dan ook nog eens helemaal in de soep draaide, was het Eurostadion. De geplande voetbaltempel, die het nieuwe nationale stadion had moeten worden, had fervente politieke voorvechters in de stad Brussel en in de Brusselse gewestregering, maar de eerste schepen van Brussel, Alain ‘Mister Voetbal’ Courtois, spande op dat vlak de kroon. Ook toen het na vijf jaar koppig ploeteren zelfs Brussels minister Guy Vanhengel (Open VLD) duidelijk werd dat de ondoordachte plannen voor een nieuw nationaal stadion op parking C van de Heizel (eigendom van de stad Brussel maar gelegen in Vlaanderen) op juridisch drijfzand waren gebouw, en Vlaanderen nooit de nodige vergunningen zou afleveren, bleef Courtois het project verdedigen. Intussen heeft ook Brussel, nadat Vlaanderen alle nodige vergunningen had geweigerd, het eurostadion officieel afgevoerd. Maar de stad besteedde de afgelopen jaren wel miljoenen euro’s aan consultants en advocaten. Al is het moeilijk te achterhalen hoeveel precies, want het hele project is, naar aloude Brusselse bestuurstraditie, in nevelen gehuld.

Aan Vlaamse kant zijn sommigen ook niet te spreken over de liefde voor het Nederlands in de officieel tweetalige hoofdstad. ‘Het Nederlandstalige beleid in Brussel was eigenlijk een ramp,’ zegt Steven Van Garsse. ‘Het Nederlandstalige onderwijs zat bij Faouzia Hariche (PS), een heel machtige schepen in Brussel, die geen woord Nederlands kent, en het Nederlandstalige cultuurbeleid was een bevoegdheid van Karine Lalieux, die ook geen Nederlands kan. En zo bleef er ook heel weinig over voor de officiële schepen van Nederlandstalige Aangelegenheden, Els Ampe.’

N-VA-gemeenteraadslid Johan Vandendriessche heeft het in dit verband over ‘verlicht kolonialisme’: ‘Als ik in de gemeenteraad Hariche of Lalieux een vraag wil stellen, verloopt dat via tolken. Maar in het Nederlandstalige onderwijs in Brussel zitten wél 5000 leerlingen, hè.’

De voortdurende politieke instabiliteit, de schandalen en een aantal mislukte dossiers hebben de samenhang tussen de meerderheidspartijen gek genoeg niet wezenlijk onder druk gezet, zeggen waarnemers in de hoofdstad. ‘Er is altijd voldoende cohesie gebleven tussen de PS en de MR, ‘ aldus Steven Van Garsse. ‘Zo was Alain Courtois er echt het hart van in toen Mayeur moest opstappen, en ook nu heb je het gevoel dat PS en MR het nog altijd uitstekend met elkaar kunnen vinden.’

Houdt de paarse coalitie dan stand in Brussel na 14 oktober? Er zijn geruchten over een voorakkoord, die door de betrokkenen natuurlijk in alle toonaarden worden ontkend. Maar de PS en de MR maken er geen geheim van dat ze indien mogelijk graag samen verder zouden doen – al profileert MR-lijsttrekker Alain Courtois zich uitdrukkelijk als kandidaat-burgemeester, indien de onderlinge krachtsverhoudingen zouden wijzigen.

‘Anderen zeggen dat Close weleens met Ecolo en Défi in zee zou kunnen gaan’, zegt Steven Van Garsse. ‘In Brussel is echt alles mogelijk, de situatie is heel onvoorspelbaar.’ Al maakt Close wel de meeste kans om zichzelf op te volgen. ‘Hij heeft het niet slecht gedaan. Hij is erin geslaagd de schandalen te doen vergeten en een nieuwe wind in Brussel te laten waaien.’

De hamvraag is hoe zwaar het blok van de politieke schandalen zal wegen aan het been van de PS op 14 oktober. ‘Ik weet niet of de schandalen een grote impact zullen hebben op de verkiezingsuitslag’, besluit Van Garsse. ‘Mijn ervaring is dat mensen dat snel vergeten.’