‘Het panafrikanisme is ver te zoeken in Zuid-Afrika’

Professor Yves T’Sjoen schrijft vanuit Stellenbosch over het oplaaiende xenofobe geweld in Zuid-Afrika.

Stadsdelen van Johannesburg waren vorige week toneel van gewelddadig protest. In Zuid-Afrikaanse media is dezer dagen sprake van xenofobie en afrofobie. De diaspora, migranten uit Zimbabwe, Nigeria en andere Afrikaanse landen, wordt al langer geviseerd. In tijden van economische recessie zijn buitenlandse handelaren kop van jut. Volgens persberichten zijn meer dan twintig doden gevallen tijdens het oproer, onder wie vooral Zuid-Afrikanen. Handelszaken zijn in brand gestoken en buitenlanders verjaagd. Intussen heeft de politieke overheid van Nigeria om uitleg gevraagd over het xenofobisch geweld. Of deze gewelddaden deel zijn van een georkestreerde opstand, blijft volgens experts en politieverantwoordelijken onduidelijk.

Dit jaar is het precies een halve eeuw geleden dat de grondlegger van de Pan Africanist Congress (PAC), Robert Sobukwe (1924-1978), is vrijgelaten na jarenlang eenzame opsluiting op Robbeneiland. Het huis waar de man in wreed isolement verbleef, niet toegelaten om met medegevangenen te communiceren, wordt vandaag als een klein museum bewaard. Ik bracht er uit piëteit een bezoek. De pan-Africanist, politiek dissident, verzette zich met woord en daad tegen het wrede apartheidsregime van zijn land. Hij was een van de grondleggers van de optochten in 1960 tegen de mensonwaardige pasjeswetten van Pretoria. Niet-witten dienden zich te legitimeren zodra zij de steden en dus “blank gebied” betraden. Zo niet konden zij worden gearresteerd en een etmaal worden vastgehouden. Wanneer de boete niet kon worden betaald, volgde langere opsluiting.

Sobukwe leidde de protestmars in Orlando (Soweto). In een andere voorstad van Johannesburg kwam het tot ongeregeldheden: 69 zwarte betogers zijn neergeschoten door de Zuid-Afrikaanse politie. Sobukwe werd verantwoordelijk gehouden voor het oproer en is na veroordeling gevangen gehouden in het Guantanamo van de apartheidsregering. Robbeneiland is de gevangenis voor de kust van Kaapstad waar naast Walter Sisulu en vele duizenden politieke dissidenten Nelson Mandela (met het gevangenisnummer 46664) in hechtenis verbleef. Hij is op Robbeneiland achttien jaar van zijn vrijheid is beroofd.

Precies vijftig jaar na de spraakmakende vrijlating van de Professor, zo genoemd vanwege zijn redenaarstalent en eruditie, staat het door Robert Mangaliso Sobukwe nagestreefde panafrikanisme nog steeds onder druk. Zwarten moesten zich bevrijden van het juk van de blanke dictatuur door banden te smeden en naar unificatie te streven. Het African National Congress achtte hij niet bekwaam die politieke droom te realiseren. De pan-Afrikaanse organisatie is in 1959 opgericht. Na het bloedbad van Sharpeville is de droom uiteengespat. Naast ANC (de partij van Mandela) is ook het PAC verboden in Zuid-Afrika.

De xenofobie die de Afrikaanse diaspora vandaag in Zuid-Afrika te beurt valt – vele duizenden migranten beproeven hun geluk in het zuiden – is een aanleiding om Robert Sobukwe en zijn politieke ideologie te memoreren. Hoe sektarisch zijn opvattingen ook waren: blanken konden niet toetreden tot PAC. De migratiestromen op het Afrikaanse continent naar Zuid-Afrika krijgen in het westen geen aandacht. In de media wordt er niet over bericht. Nochtans is de migratiegolf overweldigender, in omvang en intensiteit, dan wat in Europa gaande is.

Niet alleen Mandela, zo vele andere politieke gedetineerden verdienen een eerbetoon in politiek troebele tijden. Sobukwe is vorig jaar, veertig jaar na zijn overlijden, verkozen tot een van de grote Zuid-Afrikaanse politieke leiders. De uitbarsting van xenofoob geweld vorige week was voor president Cyril Ramaphosa aanleiding om in het journaal op te roepen tot kalmte en buitenlanders vooral niet langer te viseren. Vijfhonderd oproerkraaiers zijn gearresteerd. Het panafrikanisme is ver te zoeken in een land dat wordt overspoeld met gelukzoekers uit het arme Afrikaanse binnenland.

Het land kampt met méér problemen. In Kaapstad en aan de universiteit van Johannesburg hadden betogingen plaats naar aanleiding van geweld op vrouwen. Verkrachtings- en moordzaken, met jonge vrouwen als slachtoffer, zorgen voor een landwijde protestbeweging. Ramaphosa en zijn regering hebben dezer dagen dus méér branden te blussen.

Yves T’Sjoen (Universiteit Gent) is gastonderzoeker in Zuid-Afrika.