‘Het onderwijs van vandaag legt de fundamenten voor de samenleving van morgen’

Gert De Nutte van de Vrijzinnig-humanistische vereniging blikt vooruit naar de Internationale Dag van het Humanisme, die elk jaar gevierd wordt op 21 juni.

Naar aanleiding van de Internationale Dag van het Humanisme (21 juni) organiseert het Vrijzinnig Cultuurforum de Vrijzinnige Trefdag, die in 2016 gewijd is aan de problematiek van het onderwijs, meteen ook het jaarthema (najaar 2015 – voorjaar 2016) van de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging.

Sedert de jaren ’80 van de vorige eeuw wordt op 21 juni over de hele wereld de Internationale Dag van het Humanisme (World Humanist Day) gevierd. De dag die traditioneel in het noordelijke halfrond geassocieerd wordt met het (heidense) feest van de zomerzonnewende, biedt humanisten en humanistische organisaties wereldwijd de gelegenheid om de positieve waarden en de bekommernissen van het humanisme in de verf te zetten. Dat gebeurt op heel uiteenlopende manieren, met allerhande activiteiten, proclamaties, promotiecampagnes, conferenties, lezingen en feestelijke vieringen.

De symboliek van het moment spreekt voor zich: 21 juni is immers de dag waarop het licht (symbolisch) zegeviert over de duisternis, wat door humanisten (symbolisch) vertaald wordt als de overwinning van de rede en de wetenschappelijk gefundeerde kennis op de dogma’s van het geloof en de irrationele veronderstellingen van bijgeloof en mythe. Voor meer informatie over de oorsprong, de betekenis en de wereldwijde invulling van de World Humanist Day, verwijzen we naar de website van de IHEU, de International Humanist and Ethical Union.

In Vlaanderen en Brussel wordt de Internationale Dag van het Humanisme jaarlijks gevierd met verschillende activiteiten en evenementen. Zo organiseert de Humanistisch-Vrijzinnige vereniging om de twee jaar de grote Prijs Vrijzinnig Humanisme. Die prijs werd voor de eerste maal uitgereikt in 1989 en hij wordt toegekend aan een persoon of organisatie die blijk heeft gegeven van een duurzaam en krachtig vrijzinnig-humanistisch sociaal, filosofisch en/of maatschappelijk engagement. De meest recente prijs werd in 2015 toegekend aan prof. dr. Wim Distelmans, oncoloog, hoogleraar aan de Vrije Universiteit Brussel, titularis van de Leerstoel ‘Waardig levenseinde’ van de Mens.nu en voorzitter van LEIF, het LevensEinde InformatieForum. De jury loofde de grote inzet van prof. Distelmans die gedurende zijn hele professionele carrière heeft geijverd voor de erkenning van de rechten van de patiënt en voor de autonomie en de keuzevrijheid van het individu in zijn of haar laatste levensfase (zie verder www.h-vv.be).

Afwisselend met de PrijsVrijzinnig Humanisme wordt in de pare jaren de Vrijzinnige Trefdag georganiseerd. De organisatie gebeurt in de schoot van het zogenaamde Vrijzinnig Cultuurforum, een groepering van een aantal vrijzinnig-humanistische organisaties die alle aangesloten zijn als lidvereniging bij deMens.nu. (de Mens.nu is de ‘overkoepelende’ organisatie, de spreekbuis van, en voor de overheid het aanspreekpunt voor het vrijzinnig humanisme als erkende levensbeschouwing). In 2016 staat die Trefdag, die plaatsvindt op zaterdag 18 juni, volledig in het teken van onderwijs, en dat is allesbehalve toevallig.

Vrijzinnige Trefdag over onderwijs, 18 juni 2016

Het onderwijs is van oudsher een aandachtspunt en een stokpaardje van de georganiseerde vrijzinnigheid. Dat was zo sedert de oprichting in 1961 van de toenmalige Oudervereniging voor de Moraal (OVM) die een steunpunt was voor de cursus niet-confessionele zedenleer, en dat is vandaag noch steeds zo met de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging en deMens.nu als sympathisanten, ondersteuners en behoeders van het vak ncz, als organisatoren van de almaar populairder wordende vrijzinnige Lentefeesten en Feesten van de Vrijzinnige Jeugd en als promotoren van het officiële, pluralistische onderwijs, volgens ons (HVV) trouwens het enige waarlijk neutrale en in deze superdiverse samenleving legitieme onderwijs in Vlaanderen (en Brussel).

Die aandacht voor onderwijs is dus niet alleen historisch, maar is vooral ook brandend actueel, want we kunnen er niet omheen: de onderwijsproblematiek is niet weg te slaan uit de media en beheerst op quasi permanente basis de politieke agenda. Dat is niet verwonderlijk want het onderwijs van vandaag legt de fundamenten voor de samenleving van morgen en belangt bovendien iedereen aan die anno 2016 kinderen en kleinkinderen moet voorbereiden op een succesvol en gelukkig samenleven in een wel bijzonder snel evoluerende wereld. En omdat er met onderwijs ook altijd ideologische en levensbeschouwelijke belangen gemoeid zijn, hoeft het niet te verbazen dat de politieke en publieke discussies op het scherp van de snede worden gevoerd. Daarom probeert het Vrijzinnig Cultuurforum (voor deze gelegenheid bestaande uit de organisaties deMens.nu, HVV, Vermeylenfonds en Willemsfonds) enig zomerzonnewendelicht in de educatief-pedagogische duisternis te doen schijnen en werd er voor de Vrijzinnige Trefdag een boeiend en gevarieerd programma samengesteld waarin heel wat hete hangijzers van de onderwijsproblematiek aan bod kunnen komen.

Programma

De meeste onderwijsthema’s die vandaag de politieke en publieke agenda’s beheersen, komen tijdens de Trefdag wel aan bod, ofwel in een van de lezingen (in het korte en krachtige TED-format), ofwel in een van de panelgesprekken, ofwel in het afsluitende politieke debat met vertegenwoordigers van de democratische partijen, allen leden van de commissie onderwijs van het Vlaams parlement. Wat uiteraard prominent aanwezig zal zijn in de gesprekken is de zopas door de Vlaamse regering goedgekeurde en om verschillende redenen niet weinig gecontesteerde hervorming van het secundair onderwijs. Daarnaast zullen ook de nieuwe eindtermen onderwerp van discussie zijn, net zoals meer specifieke thema’s als armoede en gelijke kansen, inclusief onderwijs, omgaan met diversiteit en radicalisering van jongeren, de hervorming van de lerarenopleiding, levensbeschouwing en onderwijs, burgerschapseducatie, neutraal en pluralistisch versus confessioneel onderwijs, onderwijs en (vrijzinnig) humanisme, enz. De sprekers die zich hierover buigen en ook in gesprek zullen gaan met het publiek zijn specialisten en academici (zoals de professoren Gustaaf Cornelis, Wouter Duyck, Nadine Engels, Freddy Mortier en Wim van Den Broeck), ervaringsdeskundigen (zoals Karin Heremans en Wouter Van Bellingen), politici en beleidsmakers (zoals Ann Brusseel, Willy Claes, Koen Daniëls, Elisabeth Meuleman en Steve Vandenberghe) en ook de afgevaardigd bestuurder van het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, Raymonda Verdyck. Het geheel wordt in goede banen geleid door twee moderatoren, inspecteur ncz en voormalig radiomaker Frank Stappaerts en VRT-journalist Bert Rymen.

Het volledige programma van de Trefdag kunt u hier raadplegen.

Vrijzinnig humanisme en eindtermen

In de periode najaar 2015 – voorjaar 2016 was onderwijs ook het jaarthema van de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging, met diverse activiteiten zoals lezingen, debatten en rondetafelgesprekken georganiseerd door de verschillende lokale afdelingen en/of geïnitieerd door het nationaal secretariaat. In het kader van de publieke discussie over de nieuwe eindtermen hebben een aantal HVV-afdelingen zich onder meer ook gebogen over de waarden die vanuit een humanistische visie zeker aan bod zouden moeten komen in de formulering van die eindtermen. We vermelden hier enkele voorstellen en conclusies die indicatief zijn voor een humanistische benadering:

• leren omgaan met levensbeschouwelijke diversiteit: dit kan via levensbeschouwelijk onderwijs, maar ook via een (extra) ‘neutraal’ vak waarin aspecten van diverse levensbeschouwingen worden bekeken samen met de actuele maatschappelijke impact ervan;
• veel belang wordt gehecht aan burgerschapseducatie, zowel binnen als buiten het curriculum (bv. via begeleide sportactiviteiten), met waar nodig aangepaste didactische middelen voor kansen- en risicogroepen;belang van een kritische houding en een rationele benadering, zowel van kennis als van normen en waarden (principe van het vrij onderzoek en van de wetenschappelijke methode);
• belang van vrijheid maar ook van verantwoordelijkheden en plichten, met als ultieme basis de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Belang van (democratische) participatie, met respect voor verantwoordelijkheid en moraliteit;
• besef van het bestaan van andere denkkaders en politiek-filosofische modellen, al dan niet in relatie tot religieuze voorschriften en paradigma’s. De noodzaak om hiermee op een open, maar ook kritische manier om te gaan, met aandacht voor de problematiek van secularisme (scheiding van kerk en staat);
• belang van verdraagzaamheid, maar opnieuw rekening houdend met fundamentele basiswaarden. Verdraagzaamheid is een breed en veelzijdig begrip, waarvan de verschillende facetten belicht moeten worden;
• het belang van de vaardigheid en attitude van inzichtelijk denken, opnieuw vertrekkend vanuit openheid en verdraagzaamheid, maar ook telkens gestoeld op wetenschappelijke kennis, methodiek en inzichten;
• aandacht voor ecologie en duurzaamheid, niet louter als geïsoleerde items, maar transdisciplinair en gezien als een fundamentele basiswaarde;
• aandacht voor kunst en cultuur als intrinsieke én maatschappelijke meerwaarde en als instrumenten van maatschappelijke innovatie en emancipatie;
• aandacht voor taalontwikkeling (ook en vooral voor kansengroepen) en meertaligheid. Benadrukken van taal als voorwaarde tot ontwikkeling, ontvoogding en participatie;
• belang van stimuleren en faciliteren van participatie en integratie (van onschatbaar belang in de superdiverse samenleving);flexibel maar ook kritisch leren omgaan met media en communicatie, inzonderheid de nieuwe en sociale media (mediawijsheid, met diverse invalshoeken);
• aandacht voor een doordachte, verantwoorde en stimulerende didactische aanpak, naast en doorheen de aandacht voor het inhoudelijke en het cognitieve: trial and error, aanmoediging van creativiteit, zin en durf voor initiatief, ondernemerschap en doorzettingsvermogen zijn belangrijke en noodzakelijke attitudes. Voorwaarde hiervoor is het creëren van een veilige sfeer en een goed en simulerend schoolklimaat (met bij uitbreiding de gelegenheid bieden om deze attitudes ook via buitenschoolse activiteiten verder te ontwikkelen)

Uit de formulering van deze aandachtspunten blijkt alvast een grote bekommernis vanuit het vrijzinnig humanisme om onze kinderen en jongeren niet alleen op te voeden tot mondige en goed geschoolde economische participanten, maar ook tot verdraagzame én kritische wereldburgers met een groot respect voor mensenrechten, democratische verworvenheden en de idealen zoals die geformuleerd werden door de verlichtingsdenkers.

Boekenprijs deMens.nu

Aangekomen bij die verlichtingsdenkers die als geen ander de weg hebben voorbereid voor de vrije en open maatschappij waarin we vandaag (in het ‘westen’) leven, kunnen we naadloos aansluiten bij het laatste onderdeel van de Vrijzinnige Trefdag van zaterdag 18 juni. Dat is namelijk de feestelijke uitreiking van de (tweejaarlijkse) Boekenprijs van deMens.nu, een prijs voor wat volgens de jury het beste (vrijzinnig-humanistisch geïnspireerde) non-fictieboek is van de voorbije twee jaar. Tijdens de Trefdag zelf kiest de jury die bestaat uit de voorzitters van de organiserende verenigingen (deMens.nu, HVV, Vermeylenfonds en Willemsfonds) de winnaar uit de volgende shortlist (auteurs in alfabetische volgorde):

• Tinneke Beeckman – Macht en onmacht (De Bezige Bij)
• Paul Cliteur en Afshin Ellian – Legaliteit en legitimiteit (Leiden University Press)
• Paul De Grauwe – De limieten van de markt (Lannoo)
• Johan Op De Beeck – Napoleon (twee delen) (Manteau)
• Floris van den Berg – Beter weten (Houtekiet)

In al deze werken geven de auteurs, ieder vanuit zijn/haar expertise en invalshoek, blijk van een uitgesproken engagement en een humane en humanistische visie op de uitdagingen van de moderne samenleving (al dan niet met aandacht voor historische ontwikkelingen).

De laureaat krijgt niet alleen complimenten van de jury, maar ook een cheque ter waarde van € 3000 die officieel wordt overhandigd door Sylvain Peeters, de voorzitter van deMens.nu.

Coda

De Vrijzinnige Trefdag 2016 symboliseert het grote belang dat de (georganiseerde) vrijzinnigheid hecht aan het onderwijs van vandaag én morgen, in Vlaanderen en Brussel. We willen dat onderwijsdebat ook in de toekomst nadrukkelijk blijven voeren, want met de aangekondigde hervorming en de nakende invoering van de vernieuwde eindtermen is de kous niet af. Het huidige onderwijslandschap dat het resultaat is van een felbevochten politiek en levensbeschouwelijk compromis dat inmiddels bijna 60 jaar geleden tot stand kwam (Schoolpact, 1958) beantwoordt volgens ons al lang niet meer aan de levensbeschouwelijke, sociologische, sociodemografische realiteit, wat trouwens indirect bevestigd wordt door de krampachtige pogingen van de dominante speler om zich via het doorzichtige marketingtrucje van de zogenaamde ‘dialoogschool’ te profileren als een open of (godbetert) zelfs pluralistische onderwijsverstrekker, wat het vrije net met een eng confessioneel gedefinieerd pedagogisch project de facto niet is of kan zijn. Maar onze visie op de verkapte monoloogschool en op de toekomst van een eengemaakt, officieel, pluralistisch en neutraal onderwijs is voer voor een volgende (s)preekstoel.