‘Het is tijd voor een genuanceerd debat over de moslima’

Arabiste Arthemis Imaan Snijders vindt dat feminisme niet haaks staat op een religieuze context: ‘Vrouwenrechten reduceren tot een lap stof is niet constructief en heeft maar een doel: de vijand identificeren en verder polariseren.’

‘Pseudo-feministische identiteitspolitiek’ zou een accurate benaming zijn van de huidige politieke koers in Vlaanderen. In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen neemt de retoriek een felle ruk naar rechts waar identiteitspolitiek centraal staat. De meest gemarginaliseerde groepen in de maatschappij worden ingezet als instrument om te definiëren wie wel of niet thuishoort in ons land. Het pseudo-feministische element is het feit dat vrouwen in dit discours vaak gezien worden als de groep die het meest gered moet worden, maar de hulp die geboden wordt is niet altijd de gewenste hulp.

Centraal in dit narratief staat natuurlijk de moslima met hoofddoek. Al sinds de hoogtijd van het kolonialisme wordt zij onderworpen aan vooroordelen; ze is onderdrukt, geheimzinnig en onderdanig. De illusie van bevrijding is gecentreerd rond de doek. Het afwerpen van de doek is tevens het onderwerpen aan de superieure Europese normen en waarden en enkel zo kan vrijheid geschieden.

Deze retoriek verspreidt een eenzijdig beeld van de moslimvrouw. Door dit koloniale pseudo-feministisch discours wordt het recht van spreken van de vrouwen die zogenaamd gered moeten worden ontnomen. Hun echte zorgen worden niet alleen gebagatelliseerd, maar ook gereduceerd tot hun klederdracht.

Persoonlijk theologisch perspectief

Het is zeker niet allemaal rozengeur en maneschijn in de moslimgemeenschap, dat is een feit. Maar omdat wij ons constant moeten focussen op het grote kwaad van buitenaf, is de mogelijkheid tot publieke zelfkritiek uitermate klein.

Als feministe en theoloog in opleiding ben ik zelf vooral bezig met de notie van een gelijkwaardige behandeling op het vlak van het geloof. Er is momenteel een beweging gaande van vrouwen in het Westen die steeds meer hun plek opeisen binnen de religieuze sfeer. Het is dan ook niet verbazend dat circa negentig procent van de studenten met wie ik samen islamitische theologie studeer vrouw zijn. Toch zijn vrouwen vandaag niet of nauwelijks te vinden in de gebedshuizen of als sprekers bij lezingen.

Dat er in België anno 2018 nog moskeeën te vinden zijn die niet toegankelijk zijn voor vrouwen is vanuit mijn persoonlijke mening onacceptabel. Het is een tweederangsbehandeling van de tweede sekse, zoals Simone de Beauvoir zou stellen. Er zijn meer vrouwen dan mannen, en op dit moment meer vrouwen van eigen bodem, die theologie studeren op een hoger niveau, is het dan niet tijd om deze vrouwen te erkennen zowel binnen als buiten de gebedshuizen? In landen al de Verenigde Staten en Groot-Brittannië is deze stille strijd volop bezig. Mondjesmaat worden ook de mannen daar overtuigd dat er een nood is aan een volwaardig plek voor vrouwen in de moskee. Deze generatie moslima’s is hoogopgeleid, religieus en zeker niet bang om hun rechten op te eisen.

Feminisme is dus zeker mogelijk binnen een religieuze context, maar omdat het westerse feminisme gepaard is gegaan met het ontkerken en seculariseren van de maatschappij, lijkt dit voor velen onmogelijk. Verbeterpunten op het vlak van gelijkheid zijn er altijd, maar dat is ook het geval in seculiere landen, denk maar aan het glazen plafond, #MeToo of de strijd voor gelijke lonen. Men heeft de neiging het betoog en de uitdaging van vrouwen in conservatieve moslimlanden te vergelijken met die van vrouwen hier. Dit geeft een onjuist monolithisch beeld van de moslima, terwijl deze juist uitermate pluralistisch is.

Vrouwenrechten in een tijd van oprukkend radicaal secularisme

Het secularisme kan prachtig zijn; gewaarborgde religieuze vrijheden voor iedereen zonder inmengingen van de staat en vice versa. Dit was de gedachtegang van de Britse verlichtingsfilosoof John Locke en deze vorm van secularisme vinden we vandaag terug in Angelsaksische landen. Dit geeft het individu zijn of haar recht op religieuze uitingen en houdt tevens de scheiding van kerk en staat in stand.

Daartegenover staat het radicaal secularisme volgens de traditie van Voltaire, die we in het hedendaagse Frankrijk terugvinden als de gekende laïcité. Voltaire, een radicaal secularist en islamofoob heeft zijn stempel gedrukt op de Franse (en stapsgewijs de Belgische) maatschappij met een onderdrukking van de moslimvrouw als gevolg.

Iedere radicale ideologie die ervoor zorgt dat een vrouw gedwongen wordt zich aan of uit te kleden is de facto antifeministisch. Zoals de vrouwen in Iran op de barricades staan om hun hoofddoek af te mogen doen, zo staan de westerse vrouwen erop om deze wel te mogen dragen. Als gesluierde vrouw ben ik helemaal solidair met de vrouwen in Iran. Het gaat hier namelijk om het recht op zelfbeschikking. Zelfs vanuit een theologisch oogpunt moet de keuze altijd aan de vrouw zijn. Hier zit echter de crux; de strijd voor vrouwenrechten is relatief aan het land en de context, maar zelfbeschikking staat altijd centraal.

De Belgische hoofddoek dragende moslima is te vinden in elke laag van de maatschappij. Discriminatie en islamofobie zijn voor allen een feit. Koloniale vooroordelen zijn hardnekkig en hebben effect op hun dagelijkse leven; arbeidsdiscriminatie en discriminatie op de woningmarkt, niet kunnen zwemmen met de kinderen in een publiek zwembad, het idee dat een hoofddoek betekent dat je geen Nederlands kan spreken of lezen… Ze vechten zich letterlijk onze maatschappij binnen en doorbreken stereotypes op elk niveau. Ze vechten, net als in Iran, voor de vrijheid om te zijn wie ze willen zijn. Van leerkracht tot ambtenaar, dokter tot model. Vrouwenrechten reduceren tot een lap stof is niet constructief en heeft maar een doel: de vijand identificeren en verder polariseren.

Arthemis Imaan Snijders is een afgestudeerde Arabiste (University of Manchester). Ze behaalde er ook een postgraduaat in Politicologie en Mensenrechten, met een focus op Gender Studies. Momenteel volgt ze het masterprogramma Islamitische Theologie (KU Leuven) en is ze werkzaam als sociaal-juridische hulpverlener voor vreemdelingen.