‘Het coronavirus was niet de zoveelste brandoefening’

‘We zullen nog lang met de fall-out kampen’, meent Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck. ‘Hopelijk verliezen we onze levenslust, onze branie en onze vindingrijkheid niet.’

Als vorige jaren getekend werden door alarmisme, dan ging in 2020 het alarm oorverdovend af. Na de aanslagen op de Twin Towers in 2001, toen het liberale feestje na de val van de Muur even verstomde, waren de eerste tekenen er al. Maar vooral de laatste jaren groeide de angst voor controleverlies, voor een neergang, een kleine catastrofe misschien zelfs. Sociologen hadden er een naam voor bedacht: ‘declinisme’, een breed gedeeld maatschappelijk pessimisme, dat aanvankelijk nog wonderwel hand in hand ging met vrolijke vooruitzichten voor het eigen leven. Die paradox verraadde een zekere overmoed.

Dit jaaroverzicht toont hoe de wereld ondanks alles weer verder draaide, ook al kregen veel debatten dit jaar minder aandacht dan anders. Ondanks die ene, allesoverheersende gezondheidscrisis werd er weer druk politiek gepalaverd: over de nieuwe regering, over de staatsinrichting, over een stadstol. Er werd een Ronde van Vlaanderen gereden. Er werd naar wereldwijde rolmodellen gezocht (in Nieuw-Zeeland). Er werd een war on drugs verloren (in Antwerpen). En er werd naar verzoening gestreefd (aan het hof). We bleven wegkijken van de oorlog in Syrië, van racisme bij studentendopen, en van die enclave in Azerbeidzjan. En het gewone leven bleef verrassen, zoals u verderop kunt lezen. Iemand kocht een kapel om de wonderbaarlijke redding van een broer te vieren. Een vrouw sprong in het ijskoude kanaal om een andere vrouw uit een zinkende Volkswagen te halen.

Maar de epidemie die de planeet dit jaar overspoelde, past niet onder de noemer ‘alarmisme’. Het coronavirus was niet de zoveelste brandoefening. 2020 was het jaar waarin de ramp gewoon echt gebeurde. De epidemie bracht vanzelfsprekend ongeziene, wereldwijde ellende met zich mee: van mensen die hun geliefden verloren, of zelf zwaar ziek werden en nog een lang herstel voor de boeg hebben, tot faillissementen en ontslagrondes die werkgevers en werknemers in het hart van hun bestaan hebben geraakt. Het was en is een globale ramp, die ons als geen andere gebeurtenis in ons leven heeft getroffen, van Wuhan tot West-Vlaanderen, van Ecuador tot Ertvelde, van de Antwerpse Jodenbuurt tot de Brusselse Europawijk. Velen hielden het hoofd koel, sommigen werden vermorzeld door verdriet, bij nogal wat anderen gierde de angst door de bloedbanen.

Angst is gevaarlijk spul, zeker in handen van volksmenners, maar met corona konden die niet zo heel veel uitrichten. Donald Trump werd niet herkozen, de brexit bleef aanslepen, vooral door de Britten zelf, de Duitse AfD zit in zwaar weer, Thierry Baudet doet pogingen tot zelfimplosie. Maar zal de epidemie meer zijn dan een pauzeknop? Het ziet er niet naar uit dat politici hun apocalyptische preken zullen opbergen zolang ze er stemmen mee kunnen winnen.

Op de rechterzijde bleven ze bang voor migranten die het land, of zelfs het hele continent zouden overnemen. De epidemie sloot tijdelijk de grenzen en haalde de schijnwerpers weg van de vluchtelingen, behalve wanneer een Grieks kamp in brand vloog. Maar de angst voor de ‘omvolking’ is niet weg, en sommige politici zullen die vrees, zodra er weer ruimte voor is, opnieuw aanwakkeren. Ter linkerzijde waarschuwden klimaatwetenschappers met groeiende overtuigingskracht voor de gevolgen van de opwarming van de aarde, een apocalyps die toch net iets dringender onze aandacht vraagt.

En wat heeft de epidemie zelf ons bijgebracht? Progressieven die na corona een hele nieuwe samenleving verwachten, zullen ontgoocheld achterblijven. Reactionairen die hopen op een status quo zitten er ook naast. Meer telewerk, andere lesvormen in het onderwijs of wandelaars die de natuur hebben ontdekt: het is niet onbelangrijk, maar het is ook geen aardverschuiving.

Wat 2020 ons vooral bracht, is een nieuwe inschatting van wat we kunnen – minder dan gedacht – en wat te groot voor ons is – veel meer dan we dachten. Een zeer besmettelijk nieuw virus een ‘griepje’ noemen: gaan we niet meer doen. Rekening houden met exponentiële curves: moeilijker dan het lijkt. Lang in isolement leven: niets minder dan een aderlating. Met anderen leven is soms een uitdaging, maar zonder heeft het weinig zin.

2020 werd beheerst door een ramp. We zullen nog lang met de fall-out kampen. Hopelijk verliezen we onze levenslust, onze branie en onze vindingrijkheid niet. Maar na dit jaar weten we weer iets beter wie we zijn.