‘Het Bpost-scenario: succes van een overheidsbedrijf is ook een succes van de overheid zelf’

‘Het succes van bpost is aan meer te danken dan enkel een goede manager en de inbreng van privaat kapitaal’, schrijft Jan Cornillie (SP.A). Hij overloopt de vijf factoren die van de transformatie van Bpost echt een positief verhaal hebben gemaakt.’

In de discussie over de toekomst van de Belgische overheidsbedrijven wordt om de haverklap verwezen naar het Bpost-scenario: de succesvolle transformatie van een oud overheidsbedrijf naar een beursgenoteerde marktspeler. De ondertussen afgeblazen overname van het grotere PostNL zet dat succes in de verf. In De Tijd schrijft Bart Haeck dat succes al te gemakkelijk toe aan de managementkwaliteiten van Johnny Thijs en de inbreng van privaat kapitaal. Dat is evenwel een te eenzijdige geschiedschrijving die de cruciale rol van de overheid negeert. Laat mij duidelijk zijn. Johnny Thijs was een CEO hors pair, de juiste man op het juiste moment. En ook de private kapitaalspeler CVC en Deense Post zijn een meerwaarde gebleken voor het bedrijf.

Maar het uitzonderlijke is vooral dat de Belgische overheid zichzelf heeft overtroffen als aandeelhouder én partner in dat verhaal. Het volledige Bpost-scenario is dus een evenwichtiger verhaal met een positieve rol van de overheid als partnerstaat. Ook dat mag gezegd en benadrukt worden. Hieronder overloop ik alvast de vijf factoren die van de transformatie van Bpost echt een succes hebben gemaakt.

1. Eerst investeren, dan besparen

In elk gesprek dat ik met Johnny Thijs over Bpost voerde, benadrukte Thijs telkens weer de eenvoudige uitdagingen waar het postbedrijf voor stond. En dat waren er wel wat. De brievenmarkt krimpt jaar na jaar met minstens 5% en dus zijn kostenreducties en diversificatie van de opdracht een noodzaak om te overleven. De vraag wordt dan: hoe besparen? Precies daar zit een belangrijke eerste les. De besparingen bij Bpost werden alleen mogelijk door een initiële investering van om en bij de 250 miljoen euro.

Een cruciale investering die diende om verschillende nieuwe postsorteercentra te bouwen. Die grote investering transformeerde de postindustrie en betekende dat de besparingen meer waren dan alleen wat ‘minder kost voor dezelfde activiteit’. Die investering was ook niet mogelijk geweest zonder het lange termijnperspectief dat de overheid voor ogen had vooraleer het kapitaal open te stellen. Zo’n investering zou heel moeilijk geweest zijn na intrede van de private kapitaalverschaffers.

2. Stabiliteit van inkomsten door de staat

Ook aan de inkomstenkant heeft de overheid een belangrijke rol gespeeld. In de voorbije 10 jaar zijn de tarieven voor postzegels met meer dan 50% gestegen en is de overheidsdotatie voor de publieke dienstverlening constant gebleven. Het contract voor de bedeling van kranten heeft bovendien toegelaten om de overgang te maken naar contractuele tewerkstelling, met behoud van statuut voor de historische groep statutairen.

De overheid is dus ook niet voor een snelle besparingsronde gegaan, maar voor een lange termijn investering. Kort door de bocht geschetst heeft de Belgische staat jaarlijks zijn dividend teruggegeven aan het bedrijf in ruil voor publieke dienstverlening en sociale vrede tijdens de transformatie van Bpost.

3. Duidelijke afspraken over de verwachte dienstverlening

De overheid heeft op het moment van de intrede van de privé-speler ook afspraken gemaakt over de gewenste dienstverlening én heeft zich aan die afspraak gehouden. Concreet betekende dat de belofte van een postkantoor in elke gemeente en postbedeling aan elke deur in heel het land.

Die afspraak is misschien economisch niet optimaal, maar ze is eenvoudig, duidelijk en heeft voor stabiliteit gezorgd. Ondanks de onvermijdelijke lokale politieke druk maakte die afspraak het mogelijk voor de overheid om zich niet te mengen in de besparingskeuzes van Bpost.

4. Sterke corporate governance

De overheid heeft zich als aandeelhouder aan de regels van corporate governance gehouden, waardoor het management gedepolitiseerd is. De staat duidt de CEO en de overheidsbestuurders in de raad van bestuur aan. Het directiecomité wordt op voorstel van de gedelegeerd bestuurder door de raad van bestuur aangesteld. De inbreng van een financiële speler met een middellange termijn perspectief heeft bovendien voor de nodige discipline en continuïteit gezorgd.

Ook in de discussie over de toplonen heeft de overheid als aandeelhouder haar rol gespeeld, ook al was dat niet op de meest elegante manier. Desalniettemin is de Belgische staat erin geslaagd de maatschappelijke druk om een correctie van toplonen door te voeren zonder schade aan het bedrijf toe te brengen. De Belgische Staat is daarin geen uitzondering. Ook in andere grote financiële of industriële bedrijven ijveren aandeelhouders om exuberante lonen en bonussen te beperken.

5. Niet te weinig, maar ook niet teveel liberaliseren

Bij de liberalisering hadden Europese beleidsmakers een open markt met concurrentie tussen verschillende spelers voor ogen. Gelukkig is dat niet gebeurd. Het is ook niet nodig gebleken. De dreiging van de marktwerking alleen al en de opkomst van digitale alternatieven hebben voor de nodige bewustwording en discipline gezorgd om Bpost marktconform te maken.

Was er daarentegen onmiddellijk moordende concurrentie op de markt geweest, dan had Bpost nooit de tijd gehad om zich te hervormen en was het bedrijf een vogel voor de kat geweest. De overheid verzette zich ook tegen pogingen om aan cherry picking te doen: lucratieve delen van de markt opengooien en Bpost (én dus de overheid) met de verlieslatende delen achter te laten.

Kortom, het scenario van Bpost is veel breder dan alleen maar het succes van een supermanager en de intrede van een private kapitalist. Het is ook de overheid die zich heeft overtroffen en het verschil maakte. Er was een duidelijke visie en een duidelijk plan, met overheid, private aandeelhouders en werknemers op dezelfde lijn. De consequente uitvoering van dat plan heeft bovendien gezorgd voor interne rust. Wie het Bpost-scenario op andere overheidsbedrijven wil toepassen, doet er dus goed aan om met deze vijf elementen van dat succes rekening te houden.