‘Het beste nieuws kwam uit de buik van de bevolking, waar solidariteit het complotdenken overschaduwt’

‘Terwijl overheden bakkeleiden, aarzelden duizenden vrijwilligers niet om naar de overstroomde Vesdervallei te rijden om daar de ellende toch iets te verzachten’, schrijft Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck.

Eind deze maand komt The Matrix Resurrections in de zalen, en dat is geen kerstfilm. In de ondertussen vierde film van de beroemde sciencefictionfranchise spelen de blauwe en rode pillen opnieuw een prominente rol. Personages die de rode pil nemen, zien de waarheid achter de alledaagse schijn: wij, schaapachtige burgers, worden voortdurend, zo legt de nieuwe trailer uit, om de tuin geleid, uitgebuit en misbruikt door mysterieuze krachten die je alleen met de rode pil kunt zien. De blauwe pil daarentegen is een soort tranquillizer: u blijft gewoon, ongealarmeerd en in alle comfort leven in uw waanvoorstellingen.

De rode pil zou een symbool kunnen zijn voor wat gedegen journalistiek doet, maar de metafoor werd al lang geleden gekaapt door complotdenkers, antivaxers, Trump-aanhangers en andere Jürgen Conings-fans. Dat is het bonte gezelschap dat ook dit jaar van bijzondere randanimatie heeft voorzien, en dat ook – een beetje – ruimte krijgt in dit jaaroverzicht. Hun vijanden, ‘het establishment’, kregen ook dit jaar weer verschillende gezichten: de regering-De Croo, big pharma, China. Ook over hen vindt u deze week verhalen in Knack.

In meer pathologische gevallen gaat het om de illuminati, zionistische groeperingen of zelfs LGBTQ-samenzweringen. In de Knack-enquête van begin dit jaar bleek dat 8 procent van de ondervraagde Belgen gelooft dat Donald Trump de laatste presidentsverkiezingen heeft gewonnen. Maar liefst 22 procent gelooft dat het coronavirus er ‘met opzet’ is gekomen. ‘Randanimatie’ is een woord dat het ontwrichtende potentieel van de groep misnoegden toch wat onderschat, zeker tijdens een epidemie.

In het vorige nummer van Knack legde de Amerikaanse cultuurwetenschapper Timothy Melley uit dat die complotten niet uit de lucht komen vallen: ‘Als Trump over een samenzwering begint, hebben we dat al honderd keer op tv gezien.’ Maar die logica valt ook om te draaien: zowel de Matrix-films als de complotten die ernaar verwijzen komen voort uit reële machteloosheid.

Als 2021 jaar twee van corona was, dan was het al bijna jaar vijftig van de klimaatopwarming. Het zal begin volgend jaar exact een halve eeuw geleden zijn dat het schrikbarend accurate rapport ‘De grenzen aan de groei’ van de Club van Rome verscheen. De grote milieuconferentie in Glasgow eindigde dit jaar ondanks alle goede raad opnieuw in een teleurstelling, en – belangrijker – ook Vlaanderen en België waren te laf om een ambitieus groen beleid op de sporen te zetten. De Belgische klimaatwetenschapper Joeri Rogelj waarschuwt deze week in Knack voor ‘klimaatangst’ en ‘klimaatdepressie’, en niet alleen bij jongeren. In plaats van echte vooruitgang te boeken veroordeelden Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) en federaal minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) elkaar tot een oorlog over kern- en gascentrales.

In een interview gaat Paul Magnette deze week in op een andere bedreigende mastodont, die de afgelopen jaren moeilijk ter verantwoording te roepen viel. De PS-voorzitter valt de ‘platformbedrijven’ achter de o zo gebruiksvriendelijke apps aan, die iets minder vriendelijk zijn voor de werknemers achter de trendy icoontjes op uw smartphone. Dat Magnette het niet kan laten om en passant de premier van zijn eigen regering te jennen, kan bezwaarlijk een hoopgevend signaal genoemd worden. Met zijn terechte kritiek op de manier waarop taxibedrijf Uber zijn werknemers in de wind zet, gaat hij handig voorbij aan de manier waarop Brussel – en niet het minst zijn eigen partij – het héle taxiwezen al jaren laat verkommeren, om over de hoofdstad zelf maar te zwijgen. Maar zijn kritiek op de hijgerige pakjesdiensten – ‘Moeten wij absoluut alles de volgende dag thuis bezorgd krijgen?’ – vindt tegenwoordig ook gehoor bij pakweg de Katoen Natie van Fernand Huts, toch geen ascetische marxist.

Het beste nieuws van dit jaar kwam, zoals wel vaker, uit de buik van de bevolking, waar de redelijkheid en de solidariteit het complotdenken nog altijd met gemak in de schaduw stellen. Terwijl overheden bakkeleiden, aarzelden duizenden vrijwilligers niet om naar de overstroomde Vesdervallei te rijden om daar de ellende toch iets te verzachten. Ook andere, zogenaamd ‘kleinmenselijke’ verhalen, deze week in Knack, geven hoop. Als u de nieuwe Matrix-film gaat bekijken, bedenk dan dat u de keuze tussen rood en blauw ook gewoon kunt verwerpen. Iemand anders vooruithelpen: het geeft een beter gevoel dan gelijk welke pil ook.