Het Arkimedes-avontuur kost de Vlaamse belastingbetaler 70 miljoen euro

Vijftien jaar geleden lanceerde de Vlaamse regering het Arkimedes-fonds. Het moest investeren in kmo’s, maar stak ook geld in rommelkredieten. De Vlaamse belastingbetaler krijgt nu de rekening gepresenteerd.

‘Geef me een hefboom en een steunpunt en ik verplaats de aarde’, zei de Griekse wis- en natuurkundige Archimedes in de derde eeuw voor Christus. Met een kleine kracht een grote last verplaatsen, dat was ook wat de Vlaamse regering voor ogen had toen ze het investeringsfonds Arkimedes bedacht. Economisch vertaald: met een minimum aan investeringen een maximum aan economisch effect bereiken. Het idee was dat Vlaamse spaarders geld zouden stoppen in Arkimedes, dat het geld ter beschikking zou stellen aan privéfondsen die minstens evenveel zouden bijdragen en dan al dat geld zouden investeren in veelbelovende kmo’s.

Arkimedes werd een flop. De investeringen waren geen succes, veel kmo’s bleken minder beloftevol dan verhoopt

De Vlaming is een verwoed spaarder, maar hij schuwt risico’s – daarom zet hij zijn geld zo graag op spaarboekjes. De vraag was vijftien jaar geleden: hoe leid je dat spaargeld naar kmo’s die op zoek zijn naar centen? Daarvoor kwam toenmalig Vlaams minister van Economie Patricia Ceysens (Open VLD) dus met Arkimedes op de proppen. Arkimedes ging echt van start in 2005, onder haar opvolgster en partijgenote Fientje Moerman. Het inzamelen van het Vlaamse spaargeld liep als een tierelier. In amper vijf dagen tijd werd 110 miljoen euro binnengehaald, 75 miljoen euro via aandelen en 35 miljoen via obligaties. Zowat 30.000 Vlamingen investeerden in Arkimedes.

Dat de geldinzameling zo vlot liep, had zeker te maken met de interessante voorwaarden. Particulieren konden hun inbreng in het Arkimedes-fonds fiscaal aftrekken: de eerste vier jaar genoten ze een belastingvoordeel van 35 procent op een intekenbedrag van maximaal 2500 euro. Op die manier droeg Arkimedes bij tot de vele koterijen die ons fiscale systeem rijk is en die de belastingen zo ingewikkeld maken. Dat was nog niet alles. De Arkimedes-investeerder kreeg van de Vlaamse regering ook nog de garantie dat hij zeker 90 procent van zijn spaargeld zou terugzien. Risicofondsen zouden met Arkimedes-geld dertien jaar lang investeren in Vlaamse kmo’s. Dan zou het Arkimedes-fonds worden vereffend. Eén Arkimedes-aandeel kostte in 2005 250 euro, en als de kmo’s waarin werd geïnvesteerd goed zouden presteren, zouden de Arkimedes-aandelen meer waard worden. Als ze het niet zo goed zouden doen, bleven de aandelen minstens 225 euro per stuk waard dankzij de Vlaamse garantie. De particuliere Arkimedes-investeerder kon zo goed als niet verliezen.

Arkimedes werd een flop. De investeringen waren geen succes, veel kmo’s bleken minder beloftevol dan verhoopt. Bovendien bleek tijdens de financiële crisis dat Arkimedes 28 miljoen, een kwart van zijn middelen, had geïnvesteerd in Collateralized Debt Obligations (CDO’s), beter bekend als ‘rommelkredieten’. Die had het van KBC. Arkimedes moest op die rommelkredieten 5,6 miljoen euro verlies boeken. Het zijn dus lang niet alleen maar banken die tien jaar geleden serieuze verliezen opliepen met herverpakte slechte kredieten, maar ook een Vlaamse overheidsinstelling die in het leven was geroepen om jonge, veelbelovende bedrijven te financieren.

Het geld van de Vlaamse spaarder creëerde uiteindelijk een put die nu met Vlaams belastinggeld wordt gevuld

Een Arkimedes-aandeel dat dertien jaar geleden 250 euro kostte is nu nog pakweg 80 euro waard. Maar niemand voelt zich verantwoordelijk voor dit debacle. En bij de minste kritiek op de financiële catastrofe schermt men bij Arkimedes met een Vlerick-studie uit 2014 waaruit moet blijken dat Arkimedes goed was voor de creatie van 5000 jobs. In de studie zelf staat het genuanceerder: Arkimedes zorgde voor 455 directe jobs plus 558 banen voor zelfstandigen. Aan die 5000 banen kom je alleen als je ook de mogelijke indirecte banen meetelt, zoals de catering, pakjesdiensten enzoverder.

Ondanks de financiële afgang hoor je de Arkimedes-investeerders niet klagen. Ze krijgen dankzij Vlaanderen gegarandeerd 225 euro per aandeel, en ze genoten vroeger al een belastingvoordeel. Eén detail: iemand zal hiervoor opdraaien. En dat is de Vlaamse belastingbetaler. Hij telde al 24,5 miljoen neer voor het belastingvoordeel van Arkimedes, en nu nog eens 45 miljoen voor de garantie. Het Arkimedes-avontuur kost de Vlaamse belastingbetaler 70 miljoen euro.

Arkimedes wordt nu vereffend. Het geld van de Vlaamse spaarder dat dankzij Arkimedes een hefboom moest vormen om iets groots te verwezenlijken, creëerde uiteindelijk een put die nu met Vlaams belastinggeld wordt gevuld. En niemand blijkt daar verantwoordelijk voor.