‘Het afschaffen van de opkomstplicht is een slecht idee’

De kans is groot dat u in 2024 niet moet gaan stemmen voor de volgende gemeente- en provincieraadsverkiezingen. Volgens Vlaams Volksvertegenwoordiger Kurt De Loor (SP.A) is het afschaffen van de opkomstplicht ronduit een slecht idee, want ‘onze democratie is pas sterk als er zoveel mogelijk mensen aan deelnemen’.

De resultaten van de voorbije verkiezingen hakten er bij verschillende partijen hard in, ook bij mijn eigen partij. Maar is dat een reden om de opkomstplicht af te schaffen? Verander je de spelregels van de democratie onderweg omdat je niet aan het langste eind trok? Slechte verliezers komen zelden tot verhelderende oplossingen. Verkiezingen en het feit dat elke inwoner van dit land verplicht is om één zondag om de paar jaar richting stemhokje te trekken, is de beste, meest accurate politieke thermometer die we vandaag hebben, dat moeten zowel voor- als tegenstanders aangeven. Het is niet omdat de kiezer niet zegt wat je wil horen, dat je die thermometer moet buitengooien.

Tot 1893 kende ons land cijnskiesrecht. Enkel wie genoeg centen kon neertellen, kreeg een stem. Resultaat? Slechts 46.000 Belgen mochten mee beslissen. Democratisch toch? Vanaf 1893 mocht iedereen stemmen. Correctie, alle mannen. En wie genoeg centen had of een diploma, kreeg een stem (of twee) extra. Leve de democratie! Het zou duren tot de verkiezingen van juni 1949 vooraleer alle Belgische burgers, vrouwen incluis, zich naar het stemhokje moesten begeven met elk slechts één stem op zak. En wat bleek, na de invoering van de stemplicht voor vrouwen? Vrouwenthema’s kregen een plaats op de politieke agenda. Dat was voordien ondenkbaar. Dit maar om aan te tonen dat ons systeem van stemplicht niet overnacht is ontstaan en dat wie een stem heeft mee de politieke agenda bepaalt.

Net bij dat laatste knelt het schoentje. Academici zijn het erover eens: bij het afschaffen van de opkomstplicht zullen veel mensen uit alle lagen van de bevolking niet gaan stemmen. Dat effect zet zich evenwel sterker door bij bepaalde maatschappelijke groepen. Vooral lageropgeleiden, jongeren en mensen met een lager inkomen hebben de neiging om niet te gaan stemmen als het niet verplicht is. Ook minderheidsgroepen zouden de verkiezingen sneller aan zich laten voorbij gaan. Wat is de kans dat het beleid nog rekening gaat houden met deze groepen als de kans klein is dat dit zich zal vertalen in stemmen bij de verkiezingen? De kans bestaat zo dat een deel van de bevolking ‘vergeten’ wordt en op die manier nog verder vervreemdt van de politiek. Dat is nefast voor onze democratie. Is dat echt het signaal dat we willen geven?

Samen met Luxemburg en Griekenland is België het enige land dat vandaag nog stemplicht kent. Voorstanders van het afschaffen van de opkomstplicht opperen dat de invoering van stemrecht politici meer zou uitdagen om mensen te overtuigen. In alle eerlijkheid, als je als politicus vandaag al niet tracht om mensen te overtuigen, elke dag, dan zoek je beter een andere job. Natuurlijk moeten we mensen warm maken voor politiek en natuurlijk moeten we hen informeren, dat is de essentie. Maar laat ons wel wezen, het afschaffen van de opkomstplicht gaat van kiezers geen betere of beter geïnformeerde kiezers maken. Dat is larie.

Het afschaffen van de opkomstplicht is een slecht idee.

Met het afschaffen van de opkomstplicht haalt Open VLD met Bart Somers op kop zijn trofee binnen. Het pleidooi voor stemrecht staat al jaren met stip in het partijprogramma van de liberalen. Dat onderzoek aantoont dat door het afschaffen van de opkomstplicht voornamelijk een hogeropgeleide elite de weg naar het stemhokje zal blijven vinden, komt de partij misschien goed uit. We kunnen ons niet ontdoen van het gevoel dat de passage over de opkomstplicht (één zinnetje overigens) het regeerakkoord is binnengeslopen toen de onderhandelaars van CD&V een kamer verder een dutje deden. Minister Koen Geens deed eerder deze week nog een worp. ‘Geef elke kiezer vijf stemmen’. Dat pleidooi is op zich niet nieuw en verdient verder onderzoek. Het is niet ondenkbaar dat je bij gemeenteraadsverkiezingen vindt dat de burgemeester geen slecht werk leverde, maar dat ook enkele raadsleden uit de oppositie jouw stem verdienen. Met verschillende stemmen kan je beide belonen voor hun inspanningen. Op zich het overwegen waard. Maar vandaag eigenlijk praat na de vaak. Wat ben je met vijf stemmen, als slechts een enkeling zich richting stemhokje begeeft? Het democratisch deficiet blijft hetzelfde.

Het afschaffen van de opkomstplicht zorgt voor een sociale vertekening van de kiesresultaten. Sommige groepen blijven thuis en worden niet meer gehoord. Wat is de kans dat het beleid dan nog rekening houdt met hen? Willen we echt terug naar de tijd waar slechts een deel van de bevolking, vooral hogeropgeleiden, politiek mee beslist? Daar sluipt een gevaar voor onze democratie. Een democratie is pas sterk als er zoveel mogelijk mensen aan deelnemen. In die zin is opkomstplicht de beste garantie. De lat ligt voor iedereen gelijk, iedereen participeert. En hier is ook voor de politiek werk aan de winkel. Gedaan met fake news en strategisch opgeklopte polarisering. We moeten kiezers open en eerlijk informeren. We moeten hen warm maken, we moeten hen tonen dat hun stem er toe doet. We moeten eerlijk durven zijn over de impact is van de beslissingen die door politici worden genomen en verantwoordelijkheid opnemen. We moeten maken dat ze willen gaan stemmen en dat ze dat overtuigd en geïnformeerd doen. Het afschaffen van de opkomstplicht is daarvoor de oplossing niet. Het is een slecht idee, gelanceerd door slechte verliezers.