Hervorming gezondheidszorg: ‘Enige echte oplossing is om geobsedeerd vanuit de mens te denken’

‘Aan zo goed als iedere beslissing in de zorg kleeft ook een ethische component, of het nu gaat om beleid, financiering, patiëntenrechten of medische keuzes’, schrijft Edgard Eeckman van de Humanistisch-Vrijzinnige Beweging.

Als er één categorie van mensen is die zeker bekommerd moet zijn om de gezondheidszorg en de hervormingen ervan, zijn het humanisten. In de gezondheidszorg staat immers de mens centraal of dat moet ten minste het streefdoel zijn. Bovendien kleeft aan zo goed als iedere beslissing in de zorg ook een ethische component, of het nu gaat om beleid, financiering, patiëntenrechten of medische keuzes.

Dat empowerment vandaag een buzzwoord is, hoeft niet te verwonderen. Enerzijds is er in onze West-Europese samenlevingen de algemene drang naar meer zelfstandigheid, autonomie, controle over het eigen bestaan. Anderzijds is er de toenemende regelgeving o.m. door politici en hun overheden die opgejaagd door de (sociale) media en schreeuwende burgers elk risico willen uitsluiten. Die tegenstelling voel je ook in onze gezondheidszorg. Veel mensen functioneren het best en voelen zich het best als ze een zeker graad van autonomie hebben, als ze het gevoel hebben dat ze eigen inbreng kunnen hebben, als ze iets van zichzelf in hun job kunnen leggen.

Tegelijk neemt de druk toe om hen processen en procedures op te leggen en versmachtende systemen neigen hen in een keurslijf te drukken. In de gezondheidszorg is dat extra dramatisch omdat de intrinsieke motivatie van de meeste zorgverstrekkers positief is: ze willen mensen helpen die in nood zijn. Het risico is niet denkbeeldig dat de goesting om hun engagement in de zorgsector te beleven wordt gefnuikt door het systeem.

Het lijkt wel op de bijna traditionele dichotomie tussen de mens en de structuur: is het systeem het gevolg van wat de mensen doen of worden mensen gestuurd door het systeem? Velen zijn er ondertussen van overtuigd dat beide elkaar beïnvloeden, maar het lijkt er toch wel op dat het systeem vandaag overdadig veel honger heeft. Terwijl het discours van ‘de patiënt centraal’ en ‘patient empowerment’ bijna doorlopend klinkt en de gezondheidszorg ook uitstekende resultaten boekt, getuigen patiënten er geregeld van dat juist hun mens-zijn werd genegeerd.

Technologie is geen wondermiddel

Daarnaast is het bij een hervorming de gemakkelijkste weg om in systemen te denken, in machines, in apps, in softwarepakketten … Enig technologisch determinisme is niet vreemd aan onze hedendaagse samenleving. Het lijkt wel alsof technologie een toverwoord is dat voor alles een oplossing heeft. Technologie biedt inderdaad tal van oplossingen, ook in de geneeskunde, maar daarnaast zijn er ook auteurs die stellen dat de samenleving meer de technologie beïnvloedt dan dat de technologie de samenleving vormt.

De waarheid zal ook hier wel in het midden liggen en technologische evoluties bieden kansen die we niet mogen laten liggen. Enige zin voor realisme is echter geboden. Zo wordt vaak een koppeling gemaakt tussen gezondheidsapps en patient empowerment. De indruk wordt dan gewekt dat iemand die via een app zijn eigen fysieke inspanningen en gezondheidstoestand monitort, ook meteen een gezonder gedrag zal vertonen.

Een gedragsverandering is echter veel complexer dan dat. Het gebruik van zelfs eenvoudige technologie vraagt om cognitieve capaciteiten en het is niet denkbeeldig dat die apps mensen versterken die al empowered zijn en de digitale kloof juist vergroten. Recent onderzoek van de Gezinsbond toont aan dat 15% van 1015 telefonisch geïnterviewde Belgen geen informatie op het internet kan opzoeken en vinden, dat 24% niet in staat is informatie op een nieuwssite te lezen, dat 32% niet een onlinedienstregeling kan raadplegen en dat 34% geen prijzen online kan vergelijken. In tegenstelling tot het populaire discours van wie zweert bij het internet, kan de digitale evolutie de al kwetsbare segmenten van onze bevolking nog verder verzwakken.

De enige echte oplossing is om geobsedeerd vanuit de mens te denken. De gezondheidszorg is immers geen doel, maar een middel ten dienste van de mens. Dat zit niet alleen in grote hervormingen, maar ook in duizend kleine elementen. De arts die echt aandachtig en met veel begrip luistert naar zijn of haar patiënt bijvoorbeeld. Of de verpleegkundige die even haar hand troostend op het been legt van een zwaar zieke patiënt. En de patiënt die respect toont voor de zorgverstrekkers natuurlijk en bereid is de verantwoordelijkheid op te nemen voor zijn gezondheid en voor zijn zorgproces.

Onderzoek toont aan dat er patiënten zijn die er bewust voor kiezen om passief te zijn … Het systeem heeft behoefte aan hervorming, maar we moeten het ook niet als uitvlucht gebruiken; menselijke zorg zit ook in ons dagelijks gedrag. Een spiegel kan daarbij een heel efficiënt hulpmiddel zijn en het is technologie die al heel lang bestaat.

Dus, als er één categorie van mensen is …

Edgard Eeckman is manager dienst communicatie en woordvoerder van het UZ Brussel. Hij is wetenschappelijk medewerker van ‘Research Center for Culture, Emancipation, Media and Society’ (CEMESO) – VUB en doctoreert er over de patiënt-(huis)artsrelatie. Je kunt hem ook volgen op Twitter, @eeckman. Edgard is één van de twee auteurs van ‘De goden lossen het op’ en co-uitgever en medeauteur van het boek ‘Communicatie troef. Doeltreffende communicatie in en door zorgorganisaties’.