‘Help! Ik ben een marxist die het kapitalisme verdedigt’

Het is hip om met Marx te dwepen en tegen het kapitalisme te zijn. Maar Marx was juist dol op de consumptiemaatschappij, schrijft marxist Brendan O’Neill. Marx prees de ambities van de kapitalisten en vond juist dat ze nog wel wat verder mochten gaan. De antikapitalisten van vandaag willen eerder terug naar middeleeuwse armoede. Neomarxisten? Welnee, het zijn nepmarxisten!

Als iemand die zichzelf nog altijd ziet als marxist – ik weet het: vreemd, nietwaar? – zou ik vermoedelijk heel boos moeten zijn op al die roekeloze bankiers. Immers, in hun vermetelheid namen zij veel te hoge risico’s en daarom zitten we nu al jaren met de gebakken peren. Zo zie ik het niet. Sterker, ik bevind me in de curieuze positie dat ik eigenlijk vind dat de kapitalisten van vandaag lang niet genoeg risico’s nemen en eerder te weinig dan te veel ambitie hebben.

Bovendien betrap ik mezelf erop dat ik heftig protesteer wanneer ik progressievelingen hoor schoppen tegen het kapitalisme. Zij lijken zich namelijk te beklagen over precies die onderdelen van het kapitalisme die Karl Marx nu juist waardeerde. Help! Ik ben een marxist die het kapitalisme verdedigt!

Ambities

Het is vandaag hip om antikapitalistisch te zijn. Columnisten vallen inhalige rijkaards en hun bonussen aan. Milieuridders klagen over de impact van smerige fabrieken en internationale handel op onze arme Moeder Aarde. De marginale subcultuur van ongewassen jongeren die het zeer betreuren dat er in China liefst twee kolencentrales per week worden geopend, krijgt inmiddels steun van grote NGO’s en zelfs de paus.

Marx zou deze oppervlakkige antikapitalisten hebben verteld dat ze hun ogen eens moeten openen. Waar deze zelfbenoemde ‘radicalen’ de kapitalisten neerzetten als hoogmoedig en arrogant – altijd maar nieuwe, grotere fabrieken, kantoren, winkels en steden bouwen om in onze behoeften te voorzien – daar deinsde Marx er niet voor terug om de ambities van de kapitalistische klasse juist te prijzen.

In Het Communistisch Manifest bejubelden Marx en zijn ‘sidekick’ Friedrich Engels de verworvenheden van het kapitalisme. Immers, dankzij het kapitalisme hebben we de grillige natuur leren beheersen. Die historische overwinning was mogelijk dankzij de snelle ontwikkelingen in de industrie, wetenschap, landbouw en telecommunicatie.

De kapitalistische klasse was de eerste in de menselijke geschiedenis, schreven Marx en Engels vol bewondering, die heeft “bewezen wat de werkkracht van de mensen tot stand brengen kan”. In slechts honderd jaar had ze “wonderwerken” voltooid die oneindig verder gingen “dan Egyptische piramides, Romeinse waterleidingen en gotische kathedralen” en tochten volbracht die alle volksverhuizingen en kruistochten in de schaduw deden staan.

Evidente zegeningen

Veel “wonderwerken” van het moderne kapitalisme – alles van de flatscreen en de SUV tot genetisch gemodificeerde zaden – kunnen vandaag rekenen op hoon. Ze worden gezien als overbodig, of zelfs als zondig, omdat ze schade zouden toebrengen de natuur. Ze worden zeker niet verwelkomd als creatieve, nuttige vondsten die de mensheid kunnen bevrijden – of simpelweg, als spullen die we kennelijk gewoon graag willen hebben.

Luister naar de brave, welgemanierde en goed verdienende opiniemakers. Luister naar de verwende jongens en meisjes met drie academische studies achter hun naam, die altijd al ‘iets in de politiek’ wilden doen. Niemand van hen is vandaag bereid om te wijzen op de zegeningen van het kapitalisme, die voor iemand als Marx, ruim 150 jaar geleden, nog evident waren.

Lokaal

Ze zijn ook al niet zo dol op internationale handel, de antikapitalisten. Want handel komt neer op producten die de hele wereld overvliegen. En vliegen is fout. Milieuridders blijven zeuren over het probleem van ‘food miles’, ofwel de afstand tussen boer en bord. Er zijn complete bewegingen die lokale productie verheerlijken. Eigen voedsel eerst!

De New Oxford American Dictionary heeft het woord ‘lokavoor’ al eens verkozen tot woord van het jaar. (Een lokavoor is een nieuw soort mens die alleen eet wat binnen een straal van 160,93 kilometer, ofwel 100 mijl, groeit of wordt verbouwd.)

Intussen houdt Naomi Klein, de koningin van de antikapitalisten, maar niet op met haar norse columns, waarin ze in woede ontsteekt zodra er weer ergens een stukje kapitalisme doorsijpelt naar een of andere uithoek der aarde. En ze juicht, met alle andere ecogezinde commentatoren, wanneer er ergens een keer een afgelegen stam wordt ontdekt die al die vreselijke kapitalistische trekjes niet heeft. (Dat daar ook veel jonger doodgaan aan diarree, of pure verveling, wordt handig genegeerd.)

Beschaving

Maar Marx had juist bewondering voor de neiging van het kapitalistische systeem om grenzen te overschrijden. Hij betoogde “tot ongenoegen van de reactionairen” dat het kapitalisme lokale en nationale industrieën verjaagt en productie in een mondiaal fenomeen verandert. In zijn eigen woorden: “De bourgeoisie rukt door de snelle verbetering van alle productiemiddelen, door het onnodig gemakkelijker verkeer alle, ook de meest barbaarse volken in de kring van de beschaving.”

Welnu, als u Marx even zijn negentiende-eeuwse taalgebruik wil vergeven – buitengewoon ongepast en politiek incorrect, ik weet het – ziet u een helder punt: mondialisering heeft de kans om onnozele lokale gebruiken te beëindigen en enige moderniteit te brengen naar achtergebleven samenlevingen, waar leden doorgaans een kort en saai leven leiden, zonder al teveel ontplooiingskansen. Marx en Engels hoopten dat de “geestelijke voortbrengselen van de afzonderlijke naties” zouden uitgroeien tot gemeengoed. “Nationale eenzijdigheid en beperktheid” zou steeds meer onmogelijk worden en een “wereldliteratuur” zou ontstaan. Hoera!

Kopen, kopen, kopen

Alleen de moderne – oh, wacht, nee, anti-moderne – antikapitalisten, zoals de milieuridders en milieugansjes, de locavores en andere reactionairen, vinden ‘lokaal’ beter dan internationaal. Zij willen de plekken met ‘eenzijdigheid en beperktheid’ behoeden voor de expansiedrift van de kapitalisten.

Anders dan Marx zijn ze niet geïntereseerd om het kapitalisme te overtreffen met iets beters, met iets dat nóg productiever en nóg internationaler zou zijn, dat een nóg grotere menselijke voetafdruk op onze planeet zou laten. Nee, ze willen terug naar een pre-kapitalistisch tijdperk van kleine boeren, lokale productie en keihard werken op het land, en een vroege dood als gevolg van cholera en ondervoeding.

Ze hekelen de ‘consumptiemaatschappij’, met al die advertenties en reclames, die ons almaar verleiden om te kopen, kopen, kopen. Hier in Londen liepen demonstranten op Koop Niets Dag rond die het nietsvermoedende winkelende plebs adviseerd om te ‘ontgiften van consumentisme’, omdat ‘alles wat we kopen een impact heeft op onze planeet’. Intussen zijn er psychologen die beweren dat al dat consumentisme ons ziek maakt: affluenza, noemen ze het.

Marx was dol op de consumptiemaatschappij! Hij beschreef de ontwikkeling als een stap naar de beschaving. In Grundrisse schreef hij: “Ondanks alle vrome praatjes zoeken [de kapitalisten] naar manieren om [de arbeiders] aan te sporen te consumeren, om zijn waren charme te geven, om hen te inspireren met nieuwe behoeften, etc. Het is precies deze kant van de relatie tot kapitaal en arbeid die een essentieel beschavend moment is.”

Hoe opmerkelijk dat wat een invloedrijk communist ooit aanprees als beschavend, vandaag door antikapitalisten unaniem wordt afgeschreven als gevaarlijk en corrumperend.

Te ver?

Anno 2015 vinden nepmarxisten dat het kapitalisme te ver is gegaan in het consumentisme. Marx wilde het kapitalisme vernietigen, omdat hij vond dat het niet ver genoeg ging om de wereld te creëren rondom de behoeften en verlangens van iedereen. Ik sta aan de kant van Marx.

Laten we het kapitalisme alstublieft vervangen door iets dat nog veel ambitieuzer is en dat mensen vooropstelt. Maar laten we eerst afrekenen met die luddieten en groene gekkies die het antikapitalisme zo’n slechte naam bezorgen.