Handen schudden bij huwelijk: ‘Culturele waarden en normen staan niet boven de wet’

Matthias Dobbelaere-Welvaert van deJuristen over de Mechelse schepen die weigerde een huwelijk te voltrekken omdat de vrouw hem geen hand wilde schudden. ‘Hoe zit het nu juridisch?’

Er is de laatste weken zoveel geschreven over handshakes, dat het mij verwondert dat er niet meer virologen op de kar zijn gesprongen. Handen schudden is immers maar een vieze aangelegenheid. Bacteriën en ziektes zoals schurft worden genadeloos overgedragen naar de andere gastheer. U heeft bovendien geen enkel idee of uw handjeschuddende partner een goede toilethygiëne heeft, wat mijn lichte smetvrees ertoe aanzet vaker mijn handen te wassen dan nodig, en altijd wel ergens bacterie- en virusdodende handgel in de buurt te hebben.

Hoewel sommige medische studies mij gelijk geven, en het ‘vuistje’ of een high-five als alternatief voorstellen, vermoed ik dat mijn huisdokter mij met het nodige ooggerol zal vertellen dat het prima is voor de afweer. Ieder zijn meug.

‘Ieder zijn meug’. Dat brengt me naadloos bij het nieuws van de dag, en dat werd gisteren deels gedomineerd door een Mechelse schepen . Het wordt even ironisch als we in zijn functietitel de woorden ‘diversiteit, en ‘juridische zaken’ ontwaren. Waarom, zal later blijken.

Er kwam eens een Moslimkoppel huwen

U hoorde het vast al: schepen Marc Hendrickx (N-VA) weigerde het huwelijk te voltrekken, nadat de vrouw hem weigerde een hand te geven. Waarop de vast geheel ontredderde schepen het koppel nog vijf minuten bedenktijd gaf, maar het bracht geen soelaas.

Gebruikers van sociale media konden zich weer laven aan het plezier van druk en driftig becommentariëren, met het kamp ‘een hand schudden is niet wettelijk verplicht‘ versus ‘ja maar, onze Westerse waarden worden bedreigd‘. Een schouwtoneel zoals we er elke week wel ééntje hebben.

Hoe zit het nu juridisch? Want deze schepen staat niet alleen, ook in Brussel is er Alain Courtois (MR) die tussen 2012 en 2015 acht koppels weigerde te huwen (één Joods, één protestants, en zes moslimkoppels). Discriminatie kunnen we hem alleszins niet verwijten.

Laten we het dan maar even binnenkoppen: er is in België geen wettelijke voorwaarde dat stelt dat koppels de hand moeten schudden met de schepen die hen zal huwen. Zo moet u wel 18 jaar oud zijn, beide partners moeten vrijwillig in het huwelijk stappen, u mag ook elkaars neef of nicht niet zijn (of anderszins aanverwant), en u mag – helaas voor sommigen, wellicht – nog steeds geen bigamie belijden in België, althans niet wettelijk.

Tja, daar staat u dan met uw culturele waarden en normen. Er is echter meer: in het EVRM – u weet wel, de geboden van de mensenrechten gebundeld in het ‘Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens’ -, ontwaren we de artikelen 9 (Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst) en artikel 10, dat we dankzij de verrechtsing van onze maatschappij heel wat beter kennen (Vrijheid van meningsuiting).

Hoewel ik net zomin als u graag juridische teksten lees, lijkt het mij niet irrelevant om even artikel 9 EVRM in haar gehele te citeren:

Een ieder heeft recht op vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst; dit recht omvat tevens de vrijheid om van godsdienst of overtuiging te veranderen, alsmede de vrijheid hetzij alleen, hetzij met anderen, zowel in het openbaar als privé zijn godsdienst te belijden of overtuiging tot uitdrukking te brengen in erediensten, in onderricht, in praktische toepassing ervan en in het onderhouden van geboden en voorschriften.

De vrijheid zijn godsdienst te belijden of overtuiging tot uiting te brengen kan aan geen andere beperkingen worden onderworpen dan die die bij de wet zijn voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk zijn in het belang van de openbare veiligheid, voor de bescherming van de openbare orde, gezondheid of goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen.

Het lezen van het artikel moet voldoende zijn om uw eigen juridische opinie te vormen over het weigeren van de handdruk. Lid 1 van artikel 9 stelt duidelijk dat men ook in het openbaar het recht heeft zijn godsdienst te belijden of overtuiging tot uitdrukking te brengen, terwijl lid 2 stelt dat beperkingen hieraan enkel kunnen mits strikte, wettelijke geregelde, voorwaarden.

Let wel: soms kan het wel degelijk noodzakelijk zijn om elkaar een hand te geven. Aangezien rechtspraak in België – met uitzondering van de Raad van State en het Hof van Cassatie – nog steeds niet publiek beschikbaar is (diepe zucht, Koen Geens en voorgangers), gaan we even over de grens bij de Noorderburen kijken. In een uitspraak gedaan door het Gerechtshof ‘s-Gravenhage in 2012, stelt het Hof dat de Gemeente Rotterdam het recht had een baan als klantmanager niet toe te kennen, op basis van het feit dat de man weigerde (als orthodoxe moslim) een hand te geven aan vrouwen.

En terecht, lijkt me. Alleen is een huwelijk niet hetzelfde als een job bij een publieke instelling. Het weigeren van een hand bij een huwelijksambtenaar is dan ook gerechtvaardigd, en de weigering om het huwelijk te voltrekken geheel onwettelijk, en eerder gestoeld op politieke ambities, ego en een eigen culturele overtuiging die echter de wet niet overstijgt.

Conclusie

Nog meer dan een juridisch debat, is dit eigenlijk een debat van het wij-zij verhaal. Hoe ver gaan we mee in multiculturele verschillen? Hoe verdraagzaam en begripvol moet onze rechtstaat omgaan met andersdenkenden en -gelovigen?

Vergis u niet: dat is exact waarom dit nieuwtje nu vandaag op de digitale voorpagina prijkt. In verkiezingstijden is elke strohalm handig om het wij-zij gevoel nog verder uit te diepen. Het is een beetje zoals met het verhaal van ‘cultural appropriation’, waarbij de enige die er zich over druk lijken te maken vooral diegenen zijn die het luid op de agenda willen zetten, om de linker- en middenzijde weg te zetten als een bende hopeloze, van elke realiteitszin ontdane, hippies.

U wordt meegezogen door een politieke spiraal van populisme, waarbij elk verschil op gemeentelijk niveau wordt uitvergroot tot een nationale rel. Het worden nog lange, hitsige, maanden voor het Belgische politieke veld. Twee keer nadenken over relevantie, bron en debatwaarde zal u geen windeieren leggen.

Matthias Dobbelaere-Welvaert is managing partner bij theJurists Europe. Hij doceert ook ‘Copyright and Mediarights’ aan de Erasmus Hogeschool Brussel en is gespecialiseerd in privacy, vrije meningsuiting en artificiële intelligentie.