‘Halloween: de herleving van een diepgeworteld heidendom uit de krochten van ons verleden?’

‘In een tijd dat geloof steeds meer als een verzinsel wordt beschouwd, zou je denken dat bijzonder bizarre bedenksels als Halloween geen kans zouden maken,’ merkt Don Zeeman van de Evangelistische Alliantie Vlaanderen (EAV) op in de (s)preekstoel van Knack.be.

Ze mogen weer terug de kast in – een jaar lang willen we ze niet meer te zien, al die attributen die het een mens onmogelijk maken te vergeten dat het Halloween is. Geen school te vinden of er hangen wel ergens tekeningen van een pompoen, een doodshoofd of een heks. Gezinnen met kinderen moeten eraan geloven: hang de spinnen met hun webben maar aan de gevel. De ideeën zijn onuitputtelijk: in Engeland verstopt een man spruitjes in een laagje chocola. Bijt daar eens in: pure horror. Reclame voor minigrafzerkjes – uiteindelijk heeft Halloween ook met de dood te maken – vult mijn brievenbus.

Mijn punt zal duidelijk zijn: eind oktober staat in het teken van Halloween. In landen als Engeland en zeker Amerika is het een oud gebruik: kinderen die langs de deuren gaan voor het ’trick or treat’-ritueel: je krijgt een snoepje van de mensen of je haalt iets met ze uit. Een verkleedpartij moet het geheel luchtig luguber maken. Talloze pompoenen worden uitgehold en van een passend lichtje voorzien en zo ziet Jack O’ Lantern menig huis. In onze streken was het ‘feest’ op de vooravond van Allerheiligen zo goed als onbekend, maar sinds een jaar of tien, vijftien rukken alle griezeldingen in gesloten gelederen op – probeer maar te doen alsof je ze niet gezien hebt.

Als het maar verkoopt

Het overal aanwezige oranje en zwart dat onze straten siert, maakt ons toch wel iets duidelijk over de samenleving die snel verandert. Laten we beginnen met de commercie, want Halloween is bij ons in de eerste plaats een marketingsucces. Het einde van het jaar is met Sinterklaas en Kerst een topper wat de verkoop betreft. Maar oktober was traditioneel wat magertjes en de magazijnen zaten te vol. Tijd voor een nieuwe markt (afgezien van de pompoenen die al op de groentemarkt te vinden waren) en die werd dan opgehangen aan Halloween. Op Allerheiligen profiteren alleen de chrysantenverkopers, maar de laatste weken van oktober staat een heel gamma gadgets voor het grote publiek klaar. Eigenlijk is het verbazend dat – ondanks al het geklaag over de crisis en de verminderde welstand – het publiek zo snel een nieuw idee oppikt. Zoals de handelaars hoopten: de kassa’s rinkelen dankzij onze gulle inkopen. Ook griezelgeld stinkt niet. Enkele decennia geleden hadden we nog geen idee dat we dit allemaal misten.

Wetenschap wint niet altijd

Een tweede conclusie: we laten ons snel een bepaalde folklore, of zeggen we beter een bijgeloof, aanpraten. Dat is opvallend: in een tijd dat geloof steeds meer als een verzinsel wordt beschouwd, zou je denken dat bijzonder bizarre bedenksels als Halloween geen kans zouden maken. Het bovennatuurlijke werd immers al lang naar het rijk der fabelen verwezen. Maar met de opkomst van de New Age kwamen er heel wat door de wetenschap veroordeelde zweverige toestanden opeens weer bovendrijven. Hebben de mensen dan toch behoefte aan iets onverklaarbaars dat de kille feiten van de academische wereld overstijgt?

Godsdiensten hebben het altijd al moeilijk gehad met het volksgeloof. Het christendom mag zich dan al diep geworteld hebben in de West-Europese samenleving, eigenlijk lukte het nooit door de stevig verankerde traditionele overtuigingen van de bevolking heen te breken. Toen in de vierde eeuw van onze jaartelling de volgelingen van Christus in het Romeinse Rijk eindelijk de vrijheid kregen om hun geloof te beleven, zette er zich een vreemd mechanisme in gang. Binnen enkele decennia werd het christendom van een verboden godsdienst tot een verplichte religie. Dorpen en steden werden massaal bekeerd en al dan niet gewild bij het nieuwe geloof ingelijfd, zonder dat de pasbekeerden al te veel inzicht hadden in hun nieuwe overtuiging. Later werden de christelijke ideeën dan wel uitgelegd, maar de oeroude traditie stak steeds opnieuw de kop op. Heidense concepten werden met een christelijk sausje overgoten – zolang de mensen maar naar de kerk kwamen. Syncretisme kan altijd op bijval rekenen.

Heksenprocessen

Een godsdienst zuiver houden, trouw aan de oorspronkelijke principes: een oprecht verlangen en tegelijk een schijnbaar onontkoombare illusie. Magie werkt betoverend, wat verboden is wekt interesse en het mystieke, het verborgene, het occulte: het trekt veel mensen aan en het wordt verduiveld snel aanvaard.. Mozes had nog maar nauwelijks de Tien Geboden – met het verbod om andere goden te dienen – doorgegeven, of zijn volksgenoten dansten al rond het gouden kalf. De neiging om aan het kwade toe te geven is dus sterk. In het joodse geloof werd het leggen van contact met het dodenrijk ten strengste verboden. Heksen waren in die wereld hun leven niet zeker. Bij ons in latere tijden ook niet, want in de Middeleeuwen werden er hier ook heel wat vrouwen ten onrechte van hekserij beschuldigd en vervolgens vermoord. Schandelijke praktijken, dat hebben we intussen begrepen. Oprecht geloof wordt overgebracht door woord en daad, niet door misdaad. De weg naar de waarheid wordt gezocht, hopelijk gevonden, maar zeker niet opgelegd.

Halloween: vrolijk volksvermaak of platte commercie? Of toch een herleving van diepgeworteld heidendom uit de schimmige krochten van ons verre verleden? Een overtuigd gelovige zal misschien nog niet echt griezelen van het idee, maar het maakt toch wat huiverig. Wie Het Licht gezien heeft, houdt niet meer zo van de donkere kantjes – de duisternis brengt weinig goeds. Dat wil niet zeggen dat alle vermaak uit den boze is, of dat pompoenen verbannen moeten worden. Ik heb me er ook een paar aangeschaft. Die zijn nu waar ze horen: in de soep.