De Afkoopwet is discriminerend, zo oordeelt het Grondwettelijk Hof in een arrest dat staat te lezen op haar website. 7 vragen over de omstreden wet aan justitiewatcher Jan Nolf. ‘In geen enkele vergelijkbare wetgeving in Europa wordt de rechter zo buiten spel gezet.’
De Afkoopwet, of de minnelijke schikking, is de naam die gegeven wordt aan de uitbreiding van de zogenaamde verval van strafvordering tegen betaling van een geldsom heet. Die wet laat toe om een proces af te kopen, en is niet onbesproken. Zo dook de wet op in het dossier van dePanama Papers. Het bleek dat de verruimde minnelijke schikking waarmee fraudeurs in België hun vervolging kunnen afkopen, voor verdachte zakenlui van goudwaarde is om verder schermvennootschappen te kunnen opzetten in exotische paradijzen. Critici spreken dan ook van klassenjustitie.
Knack.be stelde 7 vragen over de Afkoopwet en de uitspraak van het Grondwettelijk Hof aan Jan Nolf, erevrederechter en justitiewatcher voor Knack.be.
1. Wat heeft het Grondwettelijk Hof over de Afkoopwet beslist en wat is het gevolg?
Dat de Afkoopwet het gelijkheidsbeginsel en het verbod op discriminatie (Grondwetsartikelen 10 en 11) schendt. De Afkoopwet is meteen ook in strijd met het recht op een eerlijk proces en de onafhankelijkheid van de rechter zoals voorzien in artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
‘Welke waarborgen zijn er nog bij dat soort onderhandelingen?
Dit was wel geen arrest in vernietiging, maar een prejudiciële vraag. Dat is een vraag die gesteld wordt door een rechter aan een rechter van een hoger gerecht. Daarmee vraagt de rechter om uitleg over een rechtsregel. Bij rechtspraak moet met deze uitspraak rekening gehouden worden.
Het was strafpleiter Joris Van Cauter die voorgesteld heeft aan de Kamer van Inbeschuldigingstelling van Gent om die prejudiciële vraag te stellen. De Kamer ging erop in en stuurde deze vraag naar het Grondwettelijk Hof: ‘Welke waarborgen zijn er nog bij dat soort onderhandelingen?
Van Cauter baseerde zich voor zijn initiatief ook op het geheime evaluatierapport van de Afkoopwet, zoals Knack.be dit publiceerde. De uitspraak is een grote overwinning voor Van Cauter, die de kat de bel aanbond.
De gevolgen van de Afkoopwet worden gehandhaafd tot de dag van de bekendmaking van dit arrest in het Belgisch Staatsblad.
Reactie Joris Van Cauter:
“Het is een zeer principieel arrest dat de rechter in zijn functie herstelt. De bevoegdheid om te oordelen komt nu terug bij de rechter in plaats van binnen de macht van het parket.
Dit zal zeer verstrekkende gevolgen hebben op twee vlakken.
Vooreerst zal de wetgever de wet dringend moeten aanpassen.
Daarenboven moeten nu alle onderhandelingen die nu nog gebeuren in toepassing van de Afkoopwet stilgelegd worden voor zover het gerechtelijke onderzoeken (dus met een onderzoeksrechter) betreft. Idem voor zaken waar de verdachte door het slachtoffer rechtstreeks gedagvaard werd voor de correctionele rechtbank.
Ook de onderzoeksrechter is in ere hersteld, want nu gebruikte het parket de onderzoeksrechter voor maatregelen die nog buiten de parketbevoegdheid vallen (bv. huiszoeking) maar werd de onderzoeksrechter aan de kant geschoven bij de onderhandelingen tussen parket en verdachte. Zo werd de onderzoeksrechter gedegradeerd tot een pop in de handen van het parket.“
2. Hoe kwam de Afkoopwet voor het Grondwettelijk Hof ?
De vraag naar ‘klassenjustitie’ dook op in een Gentse procedure. Het parket weigerde de Afkoopwet toe te passen voor een bankbediende die verdacht werd van verduistering, maar zijn werkgever alvast vergoedde. Het parket weigerde echter de minnelijke schikking en wou verder vervolgen.
In die procedure kreeg meester Van Cauter de Gentse Kamer van Inbeschuldigingstelling achter zich. De Gentse magistraten willen – op suggestie van Van Cauter – namelijk ook weten of de ‘verruimde minnelijke schikking’, waarbij verdachten zelfs grote fraudezaken kunnen afkopen, discrimineert.
3. Leg de Afkoopwet nog eens uit?
Voorstanders ervan noemen de Afkoopwet bij de officiële naam: de wet op het Verruimd Verval van de Strafvordering tegen Betaling van een Geldsom (VVSBG).
Het komt neer op een minnelijke schikking met het parket. Al sinds 1935 is dat mogelijk, bv. voor verkeersovertredingen. De wet van 14 april 2011 is echter “een spécialleke”.
De minnelijke schikking kan sindsdien in principe worden voorgesteld voor alle inbreuken die geen gevangenisstraf van meer dan 2 jaar zouden moeten opleveren. Door de ‘correctionalisering’ van misdaden (strafvermindering wegens verzachtende omstandigheden) komt alles in aanmerking onder de 20 jaar gevangenisstraf.
De enige beperking is dan dat het misdrijf geen ‘zware aantasting van de lichamelijke integriteit’ veroorzaakte.
De Afkoopwet was vooral bedoeld voor financiële en fiscale misdrijven. In een omzendbrief van mei 2011 lijstte toenmalig minister van Justitie Annemie Turtelboom (Open VLD) met de parketten-generaal de misdrijven op waarvoor Afkoopwet wel of niet zou ingezet worden. Daarin lees je bv. dat ook corruptie via de Afkoopwet kan afgekocht worden. In Mechelen gebeurde dat dan ook, met het proces van de ‘koning van de verkeersborden’. Deze maand wordt de Afkoopwet ook toegepast in een Gentse zaak van politieke belangenvermenging.
4. Hoe kwam de Afkoopwet tot stand?
Terecht werd al langer nagedacht over alternatieve bestraffingsvormen die meer ‘hersteljustitie’ zouden betekenen: geen overbodige procedure en boter bij de vis voor de slachtoffers en de Staat (die in fiscale zaken het slachtoffer is).
Oorspronkelijk was het de bedoeling die nieuwe aanpak toe te spitsen op kleine, eenvoudige zaken. Daardoor zouden parketten, onderzoeksrechters en strafrechters tijd en middelen vrij krijgen voor de ‘vette vis’, de grote zaken die dan niet meer zouden verjaren. Zo verdedigde Carl Devlies (CD&V) in 2009 als toenmalig staatssecretaris voor de Coördinatie van de Fraudebestrijding het project, en dat was een grondig debat over een nieuwe aanpak binnen justitie waard.
Van dat debat kwam echter niets in huis. Het wetsontwerp werd niet eens door de Commissie Justitie behandeld. Het werd via de Commissie Financiën als een banaal ‘amendement nummer 18’ in de programmawet van 14 april 2011 binnengesmokkeld onder de regering-Leterme II met als politieke scalp voor de PS de opheffing van het bankgeheim. Voor alle duidelijkheid: SP.Astemde tegen.
Dat gebeurde zo overhaast dat een monumentale vergissing in de wet sloop: ze kon niet eens toegepast worden op misdrijven waar ook schriftvervalsing in voorkwam. Daardoor dreigde een juridische ramp voor fraudeurs, die natuurlijk bijna steeds ook voor valse facturen en balansen vervolgd worden. Zij zouden door die constructiefout de afkoopwet niet kunnen inroepen
Die constructiefout werd holderdebolder rechtgezet met de reparatiewet van 11 juli 2011, o.a. op aandringen van professor Raf Verstraeten, ook bekend in Antwerpse diamantmiddens als geslepen en gedreven strafpleiter uit het toenmalig advocatenkantoor Eubelius, opgericht door huidig minister van Justitie Koen Geens (CD&V).
5. Wie heeft baat bij de Afkoopwet ?
Advocaten Joris Van Cauter en Karel De Meester vermelden in hun boek ‘Justice for sale’ het ‘Antwerps paard van Troje’.
De toenmalige Antwerpse parketmagistraat Christian Nys maakte er geen geheim van in een juridische publicatie van 2011 waarin hij zelf letterlijk schrijft: “Het ontwerp is mede het gevolg van het veelvuldig overleg dat in Antwerpen heeft plaatsgevonden tussen leden van het Openbaar Ministerie, vertegenwoordigers van de ondernemingswereld (Antwerp World Diamond Center), het Verbond van Belgische Ondernemingen, van de onderzoeksrechters, van de academische wereld (prof. R. Verstraeten en A. Haelterman) en de gewestelijke directies FOD Financiën“
Parketmagistraat Nys noemt dit “een overlegplatform“. Opvallend overigens hoe hij de beide topadvocaten van de diamantsector als “academische wereld” betitelt – een significante halve waarheid.
Het Antwerps parket zélf was overigens al lange jaren zelf vragende partij voor deze wet. In Antwerpen werd de Afkoopwet ook het vaakst toegepast – al woedde net daar de zogenaamde Diamantoorlog waarin fiscaal substituut Van Calster en gedetacheerd BBI-ambtenaar Gerda Vervecken op een heuse huiszoeking getrakteerd werden.
6. Hoe wordt de Afkoopwet toegepast?
Het is een zootje, zo konden we het samenvatten nadat Knack.be een samenvatting van het geheim gehouden evaluatierapport over de Afkoopwet publiceerde. Een rapport dat nog onder de leiding van voormalig procureur-generaal Yves Liégeois – ook bekend van de Antwerpse Diamantoorlog – opgemaakt werd.
Dat rapport zwengelt de klachten over klassenjustitie aan, want de willekeur van de parketten bij de toepassing van de Afkoopwet is nog erger dan vermoed: er is gewoon geen beleid.
Zelfs de procedureregels van de Afkoopwet zelf worden enkel gevolgd als het een mediatieke zaak is: ‘Het enige waar het Openbaar Ministerie nog voor bevreesd is, is de media’, besloot advocaat Van Cauter verleden jaar in zijn Openingsrede over dat onderwerp voor de Gentse balie. Een echo van die allergie in justitie voor de media vond je al verleden jaar in Knack.
7. Is de Belgische Afkoopwet uniek?
‘De rechter speelt slechts nog een ceremoniële rol: als notaris van het parket ‘
In geen enkele vergelijkbare wetgeving in Europa wordt alvast de rechter zo buiten spel gezet. Bij ons heeft de rechter slechts nog een ceremoniële rol: als het ware de notaris van het parket spelen. Of in de woorden van Van Cauter: ‘De wet zorgt voor een stoelendans in de zittingszaal: het openbaar ministerie kruipt op de stoel van de rechter en de rechter gaat op de stoel van de griffier zitten’.
Zowel in Frankrijk als in Nederland wordt het akkoord tussen het parket en de verdachte of beklaagde partij integendeel nog steeds inhoudelijk getoetst door een onpartijdige rechter.
Ondertussen zorgde justitieminister Koen Geens met de wet PotPourri 2 wel voor een beperkte aanpassing van de Afkoopwet. Er komt een spoor van de transactie in het strafregister, en de verdachte moet eieren kiezen voor zijn geld vooraleer er een vonnis in eerste aanleg tussenkomt. Dat is wel het minimum. Tot op vandaag wordt de Afkoopwet zelfs voor recidivisten gebruikt en kunnen ze de toepassing ervan verkrijgen wanneer ze de zaak al tot in Cassatie rekten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
