‘Grijp coronacrisis aan om de economie te herdenken zodat ze minder afhankelijk wordt van groei’

‘Hoe kunnen we welvaren en bloeien zonder groei?’ vraagt Jonas Van der Slycken met het oog op de toekomst na de coronacrisis.

Wat als we deze coronacrisis zouden aangrijpen om onze economie te herdenken zodat ze minder afhankelijk wordt van groei? Aangezien de huidige economie moet groeien, houden sommigen vast aan groei. Volgens anderen biedt deze coronacrisis kansen om de economie ten dienste te stellen van mens en planeet net door groei los te laten.

Als van het van werkgeversorganisatie VOKA en sommige politici afhangt, blijven we ook na corona resoluut inzetten op economische groei. Bart Van Craeynest, hoofdeconoom van VOKA, betoogde dat we economische groei nodig hebben om het welvaartsverlies door corona op te vangen en om de financiering van onze welvaartsstaat inclusief de toenemende pensioen- en gezondheidsuitgaven betaalbaar te houden.

Om het even welk excuus, of het nu het klimaat, de pensioenen, of stijgende gezondheidsuitgaven zijn, wordt gebruikt om groei van het bruto binnenlands product (bbp) te verantwoorden. Het klopt dat onze economie er niet voor gemaakt is om niet te groeien, maar het is verkeerd om het bbp te gebruiken als welvaartskompas. Helaas stoten tal van (hoofd)economen, politici en journalisten zich telkens opnieuw aan dezelfde steen door het bbp te behandelen alsof het welvaartsmaatstaf is. Onze groeiverslaving doet ons vergeten dat het bbp helemaal geen welvaartsindicator is en maakt ons blind voor het feit dat we kunnen bloeien zonder groei door de economische spelregels te wijzigen.

Laat het bruto binnenlands product los als economisch kompas

De bewering dat we economische groei nodig hebben om het welvaartsverlies door corona op te vangen, is feitelijk onjuist aangezien het bbp helemaal geen welvaartsindicator is. Simon Kuznets, één van de uitvinders van de bbp-rekeningen, wist al in 1934 dat de welvaart van een land nauwelijks afgeleid kan worden door het meten van het nationaal product. Hij werd in 1968 bijgetreden door Robert Kennedy: ‘Het bbp meet alles behalve wat het leven de moeite waard maakt’.

Het bbp houdt bijvoorbeeld geen rekening met vrijwilligerswerk of onbetaald werk zoals zorgen voor kinderen of ouderen, poetsen of koken. Ook ecologische kosten zoals luchtvervuiling en de kosten van klimaatverandering blijven buiten beschouwing. Verder negeert het bbp hoe de inkomens verdeeld zijn onder de bevolking. Het feit dat het bbp ondanks deze tekortkomingen wijdverbreid gebruikt wordt als een benadering voor sociale welvaart is mogelijk het ‘grootste informatiegebrek in de wereld’. Een alternatieve welvaartsindicator, de Index voor Duurzame Economische Welvaart, die wel met deze gebreken rekening houdt, toont een ander plaatje. Een Milieurapport illustreert dat het Vlaamse welvaartsniveau in 2017 slechts een derde bedraagt van het bbp, waardoor het bbp het echte welvaartsniveau enorm overschat.

Ook een belangwekkend rapport uit 2010 van onder andere twee Nobelprijswinnaars Economie vond dat het bbp een enorm gebrekkige indicator is voor de sociale voortuitgang en economische prestaties van een land. Wijzigingen in het bbp gelijkstellen met welvaartsverliezen is bijgevolg niet enkel feitelijk onjuist maar ook al lang wetenschappelijk weerlegd. Om deze redenen is het van kapitaal belang om bbp-groei los te laten als economisch kompas.

Verder inzetten op groei maakt ons kwetsbaar wanneer groei uitblijft. Van Craeynest mag dan wel voorstellen om de groei met de helft op te trekken van 1.4% naar 2.1% om het zogezegde welvaartsverlies weg te werken. In de praktijk valt het nog te bezien of de economie na corona en na de Brexit opnieuw zal aanknopen met hogere groeicijfers, aangezien we al een decennium in een fase zitten van lage groei. Hiernaast klinkt de oproep om het bbp los te laten steeds luider. De Nederlandse econoom Rutger Hoekstra stelt voor om het bbp tegen 2030 te vervangen. In het geval de economie jaarlijks met 2.1% zou groeien tegen 2030, zitten we ondertussen mogelijk al in een wereld waarin dergelijke groeicijfers simpelweg irrelevant geworden zijn.

De keerzijden van groei

Pleiten voor eindeloze groei op een begrensde planeet is een recept voor serieuze problemen. Na een halve eeuw van ongebreidelde groei hebben we al enkele planetaire grenzen overschreden. Het aanjagen van groei zal de klimaat- en ecologische crisis alleen maar verder aanwakkeren. Als we niet drastisch het roer omgooien, zal klimaatverandering uitmonden in een heuse klimaatchaos en dreigen we getuige te zijn van een enorme massa-extinctiegolf waarbij het levensweb voor onze ogen ontrafelt. Daar waar het bbp niet bruikbaar is als welvaartsindicator, kan het daarentegen wel dienen als indicator voor het biodiversiteitsverlies.

Naast het ecologische aspect, is er ook het verdelingsaspect. Groei mag er dan wel voor zorgen dat de maatschappelijke taart groter wordt, groei is geen garantie dat iedereen een billijk deel van de grotere taart weet te bemachtigen. Groei doet het verdelingsvraagstuk naar de achtergrond verdwijnen, terwijl een rechtvaardige verdeling een centrale plek verdient in het economische debat – ongeacht of de taart nu groter wordt of niet, of zelfs krimpt.

Aangezien niet elke vorm van groei goed is, zetten de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties in op het bevorderen van aanhoudende, duurzame en inclusieve economische groei. Het nastreven van dit doel via niet-aflatende bbp-groei, bedreigt evenwel het behalen van andere duurzame ontwikkelingsdoelen zoals milieudoelen en het verminderen van ongelijkheid.

Ontgroeien om te bloeien

De meest geavanceerde ecologische macro-economische modellen hebben alvast aangetoond dat het mogelijk is om te bloeien zonder groei. Met gepaste sociale en duurzaamheidsmaatregelen is het mogelijk om sociale en ecologische uitkomsten te verbeteren zelfs als groei uitblijft of wanneer de economie krimpt. Aangezien een economische krimp in de huidige omstandigheden niet sociaal duurzaam is, wil de ontgroei-beweging de omstandigheden creëren zodat ontgroei sociaal duurzaam kan zijn. Ontgroei is immers geen recessie, maar een middel om economieën en samenlevingen te heroriënteren in de richting van de doelen: duurzaamheid, rechtvaardigheid en welzijn. In rijke landen is ontgroei bovendien nodig om de klimaatdoelstellingen van Parijs te behalen en zo een gevaarlijke klimaatverandering te vermijden. Inzetten op groene groei maakt het hoogst onwaarschijnlijk dat de opwarming beperkt kan worden tot 2°C.

Hoe kunnen we ontgroeien?

Als we ervoor kiezen om niet langer afhankelijk te zijn van groei, is het belangrijk om rechtvaardig te verdelen wat er binnen planetaire grenzen voorhanden is. Enkele voorstellen voor een rechtvaardige transitie zijn bijvoorbeeld:

• een vierdagenwerkweek om het werk rechtvaardig te verdelen;

• baanzekerheid en omscholingen zodat de werknemers uit getroffen sectoren zoals de luchtvaartsector of automobielindustrie kunnen overstappen naar sectoren van de toekomst;

• een basis- en maximuminkomen en maximumvermogen om ongelijkheid te beperken en financiële middelen vrij te maken zodat iedereen in zijn levensonderhoud kan voorzien. Het basisinkomen kan uitbetaald worden in geld, maar kan ook de vorm aannemen van universele basisdiensten zoals gratis onderwijs, gezondheidszorg, voedsel, openbaar vervoer en huisvesting. Een burgerforum kan helpen om op een democratische manier een maximuminkomen en maximumvermogen te bepalen en zo middelen te (her)verdelen. Uiteraard blijft het belang om belastingontwijking en -ontduiking van de allerrijksten en multinationals te stoppen.

Hiernaast is het ook nodig om de euro te democratiseren door de burgers een bankrekening te geven bij de Europese Centrale Bank (ECB). Als antwoord op de coronacrisis, pompt de ECB miljarden in de economie. Dit geld doet beurzen en aandeelhouders floreren maar vindt minder zijn weg naar de echte economie en de gewone burger die het moeilijk heeft om rekeningen te betalen. Het is een kwestie van prioriteiten en keuzes. Het zou dan ook rechtvaardiger zijn om geld te printen voor de burgers in plaats van voor het grote kapitaal. Positive Money Europe stelt voor om elke burger in de eurozone 1.000 euro te geven om de coronacrisis te bezweren.

Geld printen kan ook een alternatieve financieringsbron zijn om de pensioenen deels te betalen. Toch is er nog meer baanbrekend onderzoek nodig om te verifiëren hoe we de sociale zekerheid kunnen financieren zonder groei. Zo verwijst Jan Mertens van denktank Oikos in een beschouwing over “Sociale zekerheid in tijden van klimaatverandering en post-groei” naar een studie geschreven voor het Duitse milieuministerie. Deze Duitse studie bepleit uit voorzorg een post-groei aanpak. De auteurs stellen voor om te reflecteren over strategieën om sociale stelsels veerkrachtiger en minder afhankelijk te maken van groei.

Ontgroeien om te bloeien zonder groei

Pleiten voor eindeloze groei op een begrensde planeet doet nog steeds bij te weinig economen een belletje rinkelen. Maar zoals Kate Raworth in haar boek Donuteconomie stelt, zijn we allemaal economen nu. De economie is voor miljarden burgers te belangrijk om over te laten aan groei-predikers. Ook al speelt de media vandaag een voorname rol in het reproduceren van het oude verhaal dat groei goed is, het is tijd om een nieuw economisch verhaal te vertellen. Dankzij gepaste economische recepten is het wel degelijk mogelijk om binnen planetaire grenzen te bloeien zonder groei. Een economie die in dienst staat van mens en planeet (in plaats van andersom) ligt binnen handbereik, als we weten af te kicken van onze groeiverslaving.

Jonas Van der Slycken (@Ecol_economist) werkt aan een doctoraat in de Ecologische Economie aan de vakgroep Economie (Universiteit Gent) over alternatieve welvaartsindicatoren die verder kijken dan groei van het bruto binnenlands product, door rekening te houden met de sociale en ecologische aspecten van welvaart.

Lees ook:

–

–