Gouverneur Nationale Bank Pierre Wunsch: ‘Winstmarges van ondernemingen zijn historisch hoog’

De oorlog in Oekraïne jaagt de inflatie naar de hoogste toppen in decennia. Toch heeft de regering-De Croo geen excuses om niet te saneren, vindt Pierre Wunsch, gouverneur van de Nationale Bank. ‘We hebben nog altijd economische groei en de werkgelegenheid stijgt.’

We voelen het allemaal in onze portemonnee: het leven wordt elke dag duurder. In maart bedroeg de inflatie meer dan 8 procent, het hoogste peil in bijna 40 jaar. De eerste vraag voor Pierre Wunsch, de gouverneur van de Nationale Bank, ligt voor de hand: hebben we intussen de ergste prijsstijgingen achter de rug, of wordt het nog erger? ‘Ik zou niet durven te zeggen dat de piek achter ons ligt’, zegt Wunsch. ‘Veel erger zal het wellicht niet worden, maar ik sluit zeker niet uit dat de inflatie nog oploopt want de onzekerheid vandaag is groot.’ We zijn gewaarschuwd.

Pierre Wunsch benadrukt dat we de voornaamste oorzaak van de stijgende kosten van het levensonderhoud niet onder controle hebben, namelijk de snel oplopende energiekosten als gevolg van de oorlog in Oekraïne. ‘De forse klim van de inflatie wordt voor 75 tot 80 procent veroorzaakt door de sterk stijgende energieprijzen. We moeten voor onze energie steeds meer betalen aan de landen die ons die energie leveren. Dat betekent dat onze economie verarmt. En dus dat iemand in België die factuur zal moeten betalen.’

Wunsch weet ook wie die factuur zal moeten oprapen: ‘De ondernemingen. Het is in ons land nu eenmaal zo dat door de automatische loonindexering zij het eerst de rekening krijgen gepresenteerd. Maar ik stel vast dat ze een historisch grote winstmarge hebben om deze schok voor een stuk op te vangen.’

Wie zeker de crisis betaalt, zijn de spaarders. ‘Er bestaan geen mirakels’, weet Wunsch. ‘De spaarders hebben de voorbije jaren al geen rendement behaald op hun spaarboekje, met de hoge inflatie dreigen ze opnieuw koopkracht te verliezen.’

De Nationale Bank rekende in december nog op een inflatie van 4,9 procent voor dit jaar, nu spreekt u van 7,4 procent. Van de 300 miljard euro die nu op de spaarboekjes staat, zou dan pakweg 22 miljard verloren gaan?

Pierre Wunsch: Inderdaad, en dat is héél veel geld. Het gaat er dus hard aan toe en wie weet wat er nog zal gebeuren? Als er een vredesakkoord komt met Rusland zullen de energieprijzen dalen. Maar als Rusland de uitvoer van gas en olie stopzet, zullen ze nog flink stijgen. We moeten toegeven dat we het gewoonweg niet weten hoe de prijzen zullen evolueren.

Het gaat ook niet meer alleen over energie. Ook onze voeding werd vorige maand 4,6 procent duurder.

Wunsch: De hoge energieprijzen en deels ook bevoorradingsproblemen én de stijging van grondstofkosten jagen de prijzen van veel andere producten de hoogte in. In België heb je dan ook nog de vrij unieke automatische loonindexering: de lonen en uitkeringen stijgen mee met de gezondheidsindex. Dat zorgt voor een goede bescherming van de koopkracht als de prijzen stijgen, maar niet voor een stijging van de koopkracht. De vraag is of de ondernemingen die hogere lonen zullen doorberekenen in de prijs van hun producten. Die worden dan duurder, waardoor de index sneller overschreden wordt, waardoor in België de lonen automatisch stijgen, et cetera.

U beschrijft de gevreesde ‘loonprijsspiraal’. Lopen we het risico daarin terecht te komen?

Wunsch: Volgens onze berekeningsmodellen niet. De winstmarges van de ondernemingen zijn vandaag historisch hoog en ze hebben buffers om een groot deel van de loonstijging op te vangen. Volgens onze modellen is de hoge inflatie maar van tijdelijk aard, we denken dat ze zal dalen tot 2,2 procent volgend jaar en 1,1 procent in 2024. Maar we zien ook dat onze modellen al een tijdje de inflatie onderschatten. In december was ik relatief optimistisch dat de inflatie maar tijdelijk zo hoog zou zijn, vandaag ben ik daar minder zeker van.

Beschikt elk bedrijf wel over een hoge winstmarge om de prijzenschok op te vangen?

Wunsch: Gemiddeld is de winstmarge van de ondernemingen historisch hoog, maar achter dat gemiddelde zitten uiteraard sectoren en bedrijven die heel kwetsbaar zijn. Hoe kwetsbaar die zijn, is moeilijk te zeggen. De meeste grote bedrijven die veel energie verbruiken, dekken zich normaal gezien vooraf in: ze tekenen langdurige contracten met vaste prijzen. Maar dat is zeer afhankelijk van bedrijf tot bedrijf. Het ene bedrijf was misschien juist op het einde van een vast contract en moest dus nu een veel duurder contract tekenen, terwijl een ander eerder al zijn contract kon vernieuwen tegen minder hoge prijzen. Het zal een tijdje duren voor we een goed zicht hebben op het geheel. Maar toen eind 2021 de energieprijzen fors stegen, zagen we dat heel wat bedrijven die hogere energiefactuur toch konden doorberekenen aan hun klanten in het buitenland: hun omzet steeg zelfs. Het is niet uit te sluiten dat bepaalde bedrijven deze energiecrisis zelfs zien als een opportuniteit om hun prijzen te verhogen.

U zegt dat de ondernemingen over historisch hoge winstmarges beschikken om de prijsstijgingen op te vangen. Intussen klagen ze steen en been. Ze vrezen voor een groot verlies aan concurrentiekracht door de automatische loonindexering. Overdrijven ze?

Wunsch: In België worden de lonen en uitkeringen automatisch en vrij snel aangepast aan de inflatie, in onze buurlanden gebeurt dat na onderhandelingen. In feite worden dus ook in Nederland, Duitsland en Frankrijk de lonen geïndexeerd, alleen gebeurt die indexering daar niet automatisch zoals bij ons. De vraag is: in welk tempo zullen de lonen in onze buurlanden stijgen? Vroeger hadden die lonen ons na een jaar of twee weer bijgebeend. In Nederland en Duitsland zijn de loononderhandelingen voor 2022 nu al afgerond. Het is dus afwachten of zij in 2023 -2024 een inhaalbeweging zullen maken. Als die er niet komt, hebben we in België mogelijk voor langere tijd een probleem van verminderde concurrentiekracht. Dan krijgen onze bedrijven en de hele Belgische economie het moeilijk.

De werkgevers dringen aan op een indexsprong. Is het een goed idee om de aanpassing van de lonen aan de inflatie één keer over te slaan?

Wunsch: Op dit moment in elk geval niet. We moeten de loonevolutie goed volgen en als de kloof met onze buurlanden te groot wordt, hebben we een probleem, maar dat is nog niet het geval. Vandaag zie ik het nut van een indexsprong niet in.

De werkgeversorganisaties pleiten er ook opnieuw voor om de automatische loonindexering gewoon af te schaffen.

Wunsch:(schudt het hoofd) We hebben in België voor de loonopslag een benedengrens, de automatische loonindexering, maar ook een bovengrens, namelijk de loonnormwet uit 1996 die zegt dat onze lonen niet sterker mogen stijgen dan in de buurlanden, zodat onze concurrentiekracht behouden blijft.

De vakbonden en ook partijen als de PS, Vooruit en Ecolo pleiten er op hun beurt voor om die loonnormwet af te schaffen of aan te passen.

Wunsch:(schudt opnieuw het hoofd) De automatische indexkoppeling en de loonnormwet gaan hand in hand. Voor die wet werd ingevoerd, kregen we weleens ontsporingen in de loonvorming. Dan moesten er vervolgens harde maatregelen genomen worden om de concurretiekracht te herstellen. Dat vind ik niet wenselijk. Nee, als onze lonen feller stijgen dan in onze buurlanden, moeten ze volgens de wet op de concurrentiekracht gecorrigeerd worden. In het verleden hebben we gezien dat ‘correcties aanbrengen’ niet gemakkelijk is. Toch is dat de beste oplossing.

Zijn het niet vooral de brave spaarders met hun spaarboekje dat nauwelijks iets opbrengt die hard worden getroffen door de hoge inflatie?

Wunsch: Dat is zo, maar als we met de Europese Centrale Bank (ECB) noodgedwongen een beleid van lage rente hebben gevoerd om de prijsstabiliteit te garanderen, dan was dat onder meer om de spaarders aan te sporen met hun geld iets anders te doen dan het op het spaarboekje te laten staan, waar het niets opbracht. We hoopten dat de mensen meer zouden consumeren en investeren en zo de economie zouden aanzwengelen. Wie dat niet deed, voelde dat in de opbrengsten van de spaarrekening. Maar wie ging lenen, klaagt veel minder over die lage rente.

Heeft de ECB dat beleid van lage rente niet te lang aangehouden en zo bijgedragen tot de problemen? Door het ‘gratis geld’ was er geen druk op de overheden om een spaarzaam beleid te voeren. Tegelijk nodigde de uiterst lage rente op hypotheekleningen uit om in vastgoed te investeren, met als gevolg een forse stijging van de woningprijzen. Samengevat: het ECB-beleid leidde tot minder begrotingsdiscipline en meer zeepbellen.

Wunsch: Dat is een vaststelling die ik begrijp. De enige opdracht van de ECB is voor stabiele prijzen zorgen. Dat is vertaald als: streven naar een inflatie van 2 procent. We hebben geprobeerd om met een extreem lage rente de inflatie op te krikken tot die 2 procent. Dat is niet gelukt. Maar ook al bleven we ver onder die 2 procent inflatie, toch hielden we dat beleid tien jaar aan. Als we na twee of drie jaar onze doelstelling hadden behaald, was er geen probleem van de neveneffecten die u aanhaalt.

De Nationale Bank van België heeft niet alleen de inflatieverwachtingen verhoogd, maar ook de economische groei naar beneden bijgesteld. U verwacht voor dit jaar een groei van 2,4 procent, in 2023 van slechts 1,5 procent. Dat klinkt zorgwekkend.

Wunsch: Het voornaamste is dat er economische groei zal zijn. Het is best mogelijk dat we twee kwartalen lang slechts een groei van bijna 0 procent zullen realiseren. Als de Russen morgen stoppen met de uitvoer van gas en olie vrees ik dat we zelfs naar een recessie gaan. Maar bon, dat valt nog mee als ik zie wat er nu in Oekraïne gebeurt.

Zo kan alles worden gerelativeerd.

Wunsch: Vindt u? We spreken in België nog steeds over groei, maar zelfs een tijdelijke recessie is echt maar een detail in vergelijking met de neergang van de economie in Oekraïne, en de duizenden doden die daar al zijn gevallen.

Woordvoerder Geert Sciot: U moet weten dat de Nationale Bank van België een bevoorrechte relatie heeft met de centrale bank van Oekraïne. We leiden mee de kiesgroep van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) waar Oekraïne deel van uitmaakt. De gouverneur kent de mensen van de Oekraïense centrale bank daardoor zeer goed.

Wunsch: Twee weken geleden had ik nog een digitale vergadering met de collega’s van de Oekraïense centrale bank over hoe wij hen konden helpen. Ik vroeg natuurlijk ook hoe het met hun familie ging. Een medewerker antwoordde: ‘Mijn familie zit in het Westen, dus het gaat wel. Maar voor mijn collega is het moeilijker.’ Toen nam die collega het woord: ‘Ik had mijn microfoon tot nu toe niet aangezet omdat de bombardementen die hier momenteel plaatsvinden zo veel lawaai maken.’ Ik moet zeggen dat ik het op dat moment wel moeilijk had. We hebben beslist om het guest house van de Nationale Bank met 30 kamers ter beschikking te stellen van Oekraïense vluchtelingen. En voor ons allen en onze economie geldt: hoeveel zijn wij bereid om op te offeren voor een land als Oekraïne dat grenst aan de Europese Unie en aan Rusland?

De oorlog zorgt voor hoge inflatie en lage groei. Hoe zal de ECB reageren?

Wunsch: Zoals gezegd: op middellange termijn mikken we op een inflatie van 2 procent. Maar daarom hoeft de inflatie natuurlijk niet elke maand of zelfs elk jaar precies 2 procent te zijn. Als er een energieschok is zoals vandaag, is het zaak om niet te overreageren en wat geduld te oefenen. Pas als blijkt dat die schok niet tijdelijk van aard is en het risico bestaat dat de inflatie ontspoort of op een te hoog niveau blijft, moeten we kijken wat we doen.

Wordt het toch niet de hoogste tijd om de rente te verhogen?

Wunsch: Officieel luidt het dat de ECB haar doelstelling van 2 procent inflatie op middellange termijn nog niet heeft bereikt, maar ik ben van mening dat dit wel het geval is. De rente is vandaag nog 0,50 procent negatief en ik denk dat we op basis van de vooruitzichten van vandaag, dus met een positieve economische groei, de rente tegen het eind van het jaar zullen verhogen tot 0 procent. Eigenlijk is dat voor mij een no brainer. Maar ik moet zeggen dat er binnen de ECB zelfs nog niet gesproken is over de verhoging van de rente. De vraag is wat de ECB op langere termijn zal doen met die rente.

Als lid van de raad van bestuur van de ECB kunt u ons dat het best vertellen.

Wunsch:Als de inflatie in Europa langer duurt dan verwacht, denk ik dat de kans groot is dat de ECB de rente verhoogt. Vandaag houden de markten er rekening mee dat de ECB de rente zal optrekken tot 1 procent, maar dat kan ook 1,5 of 2 procent worden. Maar zelfs dan zullen de spaarders er nog niet mee geholpen zijn, want als we de rente optrekken naar 1 procent, dan zullen ze op dat rendement 30 procent roerende voorheffing moeten betalen, zodat nog 0,70 procent overblijft. En als de inflatie dan 2 procent bedraagt, verliest de spaarder in werkelijkheid nog steeds 1,30 procent. De vraag die de volgende maand in de discussies steeds belangrijker wordt, luidt: ‘Wat blijft er over voor de spaarders?’

En wat betekent dat voor onze overheidsfinanciën?

Wunsch: Tijdens de coronacrisis heeft onze economie haar weerbaarheid getoond. We vreesden voor veel faillissementen en ontslagen, maar die zijn er niet gekomen. Er werden zelfs 100.000 banen gecreëerd. De armoede is in België tijdens de coronacrisis níét gestegen, wel eerder gedaald. Dat komt dus in grote mate door allerlei financiële tegemoetkomingen van onze overheden, zoals vergoedingen voor tijdelijke werkloosheid en overbruggingskredieten. Daarbij komt nu de moeilijke vraag: is de huidige energiecrisis de schok te veel? Of integendeel, illustreert de weerbaarheid die wij gezien hebben tijdens de coronacrisis dat onze economie vandaag beter in staat is om schokken op te vangen dan in het verleden?

In de jaren 1970 en 1980 had België als bijnaam ‘de zieke man van Europa’. Dat is het niet meer?

Wunsch: Dat is zeker niet meer zo. Het is toch merkwaardig dat wij 100.000 jobs hebben gecreëerd in 2020-2021, in volle coronacrisis? Tijdens de oliecrisissen van de jaren 1970 verlóren wij per jaar minstens 100.000 arbeidsplaatsen. De weerbaarheid van de Belgische economie is sterk verbeterd. Dat zeg ik onder één belangrijk voorbehoud: we zijn economisch gezond áls we de overheidsfinanciën buiten beschouwing laten. Onze positieve economische ontwikkeling ging ten koste van de financiële situatie van de overheid. Onze schuld nam opnieuw toe. Maar terwijl inflatie slecht nieuws is voor de spaarders, is ze goed nieuws voor wie schulden heeft: die smelten weg. België kon leningen afsluiten tegen een lage rente die nog een lange tijd zullen lopen. We kunnen best leven met een schuldgraad van 100 procent als de rente 0 tot 1 procent is, want met een inflatie van een paar procent zorgt dat voor een reële negatieve rente: de schuld daalt zonder dat de regering iets hoeft te doen. Ik maak me veel meer zorgen over het begrotingstekort.

Dat loopt sterk op: voor de coronacrisis bedroeg het 1,5 procent, nu wordt 4,5 procent verwacht.

Wunsch: Stel dat we morgen in een zware economische crisis belanden, of over pakweg vijf jaar in een recessie, die we sowieso om de zoveel jaar meemaken, dan heeft dat een impact van 2 tot 3 procent op ons tekort. Als je bij het begin van zo’n crisis zit met een begrotingstekort van 4,5 procent, zoals België vandaag, dan komen we uit op een tekort van 6,5 tot 7,5 procent. Dan zullen de banken zeggen: België heeft een probleem. Dan moeten we weer een hogere rente betalen en hebben we de situatie opnieuw niet meer onder controle. Dat wil niet zeggen dat we dan failliet zullen gaan, maar de druk zal zo groot zijn dat de politiek geen andere keuze zal hebben dan te saneren. Maar dan moeten we saneren op een slecht moment, namelijk in volle economische crisis. Dat is mijn grote bezorgdheid.

Dus het geraamde begrotingstekort van 4,5 procent in 2024 ligt te hoog?

Wunsch: Een begrotingsevenwicht tegen 2028 lijkt me niet haalbaar, maar we moeten de komende jaren het begrotingstekort wel onder de 3 procent houden. In goede tijden kan het tekort het best naar 1 tot 1,5 procent gaan om weer buffers op te bouwen.

De regering-De Croo moet dus maatregelen nemen om dat tekort af te bouwen?

Wunsch: De regering-De Croo gaat van crisis naar crisis, dat maakt het natuurlijk niet gemakkelijk. Maar de regering mag zich niet verstoppen achter corona en Oekraïne om niets te doen. Ons begrotingstekort is te hoog. Juist omdat we vandaag nog altijd een economische groei kennen en de werkgelegenheid stijgt, heeft ze geen excuus om geen structurele maatregelen te nemen om dat tekort af te bouwen.

Daarbovenop moet de overheid de oplopende energiefacturen temperen, defensie meer slagkracht geven, Oekraïense vluchtelingen opvangen, enzovoort.

Wunsch: Het is geen probleem als men eenmalig geld uittrekt om bijvoorbeeld de Oekraïense vluchtelingen op te vangen. Dat is onze plicht. Structurele uitgaven die elk jaar terugkeren, zijn wél een probleem. Meer geld voor defensie is een voorbeeld van zo’n hogere structurele uitgave. Maar u hoort mij niet zeggen dat we dat niet hoeven te doen. Ik voeg er wel aan toe: dan zullen we elders structureel moeten besparen. Dat zorgt voor spanningen, want onze economie zal maar een beetje groeien en we hebben nu al een serieus begrotingstekort. Bijgevolg kan de overheid maar beperkte inspanningen leveren.

Terwijl de samenleving steeds meer van de overheid verwacht.

Wunsch: Inderdaad. En politici krijgen die spanning blijkbaar niet meer uitgelegd. We hebben het tegenwoordig onder druk van de sociale media vooral over wat mensen voelen en graag zouden hebben, niet over wat redelijk is op middellange termijn. Het gaat zelfs zover dat sommigen zeggen dat onze democratie niet meer in staat is om de noodzakelijke beslissingen te nemen.

Onze democratie staat onder druk?

Wunsch: In het oude Rome kenden ze die problematiek al. Ik volgde er onlangs een seminarie over. De Romeinen hadden er toen een institutionele oplossing voor voorzien: als de crisis niet meer aan te pakken was binnen een democratische regering, dan kon de Senaat voor een bepaalde periode een dictator benoemen, die de noodzakelijke beslissingen moest nemen. Pas op, ik pleit natuurlijk niet voor een dictatuur…

Maar?

Wunsch: Maar het is interessant om te zien dat het probleem waarmee we vandaag worden geconfronteerd zich ook al in de Romeinse tijd voordeed. En wat zie je nu in Italië? Dat daar een technocratische regering aan de macht is onder leiding van Mario Draghi die de beslissingen moet nemen. Het is van een beperktere orde, maar hebben we bij ons niet iets soortgelijks gezien met de virologen tijdens de coronacrisis? Dat heeft wel een kostprijs: de mensen krijgen dan steeds meer de indruk dat ze niet worden gehoord, de oppositie tegen de elite groeit en er ontstaan spanningen tussen politici en experts. Het is dus een zeer moeilijk evenwicht voor de politici vandaag. (lachje) Gelukkig ben ik maar een econoom.