Godsdienst op school: ‘Levensbeschouwing is niet per definitie iets waar je zelf naar op zoek gaat’

‘Kennis van en over de godsdiensten is een kerntaak van het onderwijs’, schrijft predikant Johan Temmerman van de Verenigde Protestantse Kerk van België (VPKB).

Ik beken. De lessen godsdienst in de middelbare school zegden mij niets. Ik hield er zowaar erg negatieve gevoelens inzake religie aan over. Ik betwijfel of ik de enige ben. Gelukkig zijn de laatste decennia in Vlaanderen de katholieke godsdienstlessen erg veel veranderd. Vandaag gaat het over dialoog, ethiek en waarden, samenleven en verdraagzaamheid. Allemaal erg positief.

Nu de top van het katholiek onderwijs in Vlaanderen, Lieven Boeve, ook nog de islam meer ruimte wil geven, kunnen we dit dus alleen maar toejuichen. Uit politieke hoek schiet men weer met scherp. En nee, niet positief. Afschaffen die handel en uitverkoop houden, dat doet het katholiek onderwijs. Groen, socialisten en liberalen halen hun pleidooi voor lessen in burgerschap weer boven. De Vlaamse nationalisten stellen dat het katholiek onderwijs zich uit de markt prijst. Andermaal is levensbeschouwing in het onderwijs de inzet van een politieke discussie. En dit zowaar op Hemelvaart.

Nu weet geen kat nog wat Hemelvaart precies is. De levensbeschouwelijke spraakverwarring is dus dringend aan een pinksterervaring toe. Toen begreep ook niemand waarover het ging, tot luid sprekende apostelen met dansende vlammen op het hoofd als bij wonder iedereen in zijn eigen taal toespraken. Het waren simpele Galileeërs, maar iedereen begreep hen. Wat Lieven Boeve dus voorstelt is dat jongeren elkaar leren begrijpen. Wat is daar mis mee? Niets, integendeel.

Door niemand verplicht

Ik wil er alleen op wijzen dat levensbeschouwing per definitie iets is waar je zelf naar op zoek gaat. Toen ik uit de middelbare school werd ontslagen, had ik een degout aan het christelijk geloof. Pas na een aantal omzwervingen in het brede filosofische landschap nam ik zelf en uit vrije wil (nieuwsgierigheid) de Bijbel ter hand. Al lezend leerde ik deze antieke teksten begrijpen. Er was ook niemand die mij verplichte om wonderen letterlijk te geloven. Ook de triniteit ontlokte mij een glimlach. Maar dit alles zorgde er wel voor dat ik met vallen en opstaan een eigen, in het christendom gefundeerde en door de Verlichting gelouterde, levensbeschouwing verwierf.

Ik leerde begrijpen dat ik als mens nooit volledig vrij zal zijn, omdat ik gebonden ben aan contextuele, lichamelijke en karakteriële beperkingen. Nog later snapte ik dat deze gebondenheid in de Bijbel ‘zonde’ heette. Aan sommige zaken kan ik iets doen. Aan andere niet echt. Boven alles leerde ik mijzelf kennen en omgaan met mijn beperkingen, waardoor ik hoop dat mijn omgeving er evenzeer deugd aan heeft.

Ben ik nu gelovig? Volgens orthodoxe katholieken en protestanten allicht niet. Wel volgens vrijzinnigen, die mij meewarig bekijken omdat ik de Bijbelse overlevering en traditie kan plaatsen en waarderen. Ook voor andere culturele en filosofische tradities heb ik respect. Zo ontwikkelde ik burgerzin.

Ik kan dus het voorstel van Lieven Boeve alleen maar toejuichen. Geef de jongeren de best voorhanden zijnde kennis over religie en ethiek. Stimuleer hen op deze wijze om zelf op zoek te gaan en hun levensbeschouwing te kaderen in de brede globale culturele context van vandaag. Maar haal in godsnaam het debat uit het politiek gepolariseerde dovemansgesprek, waarbij vermeende ‘gelovigen’ en ‘ongelovigen’ elkaar wederzijds van naïviteit en preoccupatie verwijten. Laat wetenschap en kennis de toon aangeven. Leer anderen begrijpen in plaats van verwerpen, belachelijk maken of uitschelden. Ook dit is burgerzin.

Prof. Dr. Johan Temmerman is hoogleraar systematische vakken (filosofie en ethiek) aan de Theologische faculteit te Brussel (FPG)