‘God save King Richard’: verguisde koning sluit 530 jaar na dood vrede met verleden

Het leven van koning Richard III werd dan wel vereeuwigd door William Shakespeare, maar het ware verhaal van de koning, die straks voor een 2e keer wordt begraven, neemt pas écht Shakespeariaanse vormen aan.

Van een armengraf onder een parking tot een bijna-staatsbegrafenis in de kathedraal van Leicester. Van een ‘bloeddorstig tiran’ tot een ‘eerbiedwaardige verdediger van het land en zijn inwoners’. Koning Richard III heeft na meer dan 500 jaar op miraculeuze wijze zijn naam weten te zuiveren en de waardigheid van een koning teruggevonden nadat zelfs huidig koningin Elizabeth hulde bracht aan ‘een belangrijke koning in de geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk’.

De koning van de parking (zonder voeten)

We spoelen even 500 jaar terug: Richard III regeert sinds 1483 over Engeland. Hij sneuvelt amper twee jaar later op 32-jarige leeftijd tijdens de slag bij Bosworth, die een einde maakt aan de Rozenoorlogen tussen het Huis van York en het Huis van Lancaster. Na zijn overlijden grijpt koning Hendrik VII de macht in Engeland als eerste vorst uit de Tudor-dynastie.

Bij zijn dood wordt het naakte lichaam van de York-koning aan een paard naar Leicester gesleept. Daar wordt hij in een haastje begraven in de Grey Friars Church, een kerk die in 1538 verwoest werd toen onder Hendrik VIII alle katholieke kloosters werden ontbonden. Richard III bleef er liggen tot de restanten van zijn lichaam door archeologen in 2012 werden ontdekt onder een parking, weliswaar zonder voeten, want die zijn de voorbije 500 jaar verloren gegaan. Michael Ibsen, een verre afstammeling van een zus van Richard III, leende zijn dna uit om de identiteit van de vorst vast te stellen. Het was de archeologische vondst van de eeuw…

530 jaar na zijn dood wordt Richard deze week opnieuw begraven in de kathedraal van Leicester. De teraardebestelling, die het karakter van een staatsbegrafenis zou hebben mét een lezing van acteur Benedict Cumberbatch, is het orgelpunt van een gehele week gewijd aan de koning. Zo werd het knokige overschot van de stoffelijke resten van de laatste koning uit het geslacht der Plantaganets eerder al in een simpele eiken kist, vervaardigd door Michael Ibsen, naar de Universiteit van Leicester overgebracht. Dan werd het gebeente naar Bosworth vervoerd, de plaats waar Richard in 1485 overleed. Ook andere gemeenten die geassocieerd worden met leven en (wan)daden van Richard III werden even aangedaan onder jolig ‘God save King Richard’-gejuich van zogenaamde ‘Ricardians’, de naam die aan Richard III-fans gegeven wordt, voor wie gerechtigheid geen tijdslimiet kent.

Richard ontketent nieuwe Rozenoorlog

De koning had eigenlijk al in mei van vorig jaar begraven moeten worden in de kathedraal van Leicester, zoals de Britse wet inzake opgravingen dat wil, maar dat was niet naar de zin van de inwoners van de stad York. De ‘afstammelingen’ van Richard lanceerden een campagne om de koning naar hun stad te halen. Omdat zijn vader de titel van hertog van York droeg, waren ze van mening dat hij beter in de kathedraal van die stad werd begraven, de’ stad waar zijn hart ligt’.

Het Leicester-kamp vond dan weer dat er genoeg historisch bewijs is dat Richard nogal wat tijd doorbracht in Leicester. ‘Hij koos ervoor om zich vanuit Leicester naar zijn laatste gevecht te begeven en hij werd naar Leicester teruggebracht na zijn dood’, aldus de burgemeester van de stad, Peter Soulsby. ‘De bevolking van Leicester eert Richard bovendien al generaties lang: we hebben een weg, een school en zelfs pubs naar hem genoemd’, zo klonk het.

Het leek alsof de Rozenoorlogen weer helemaal terug waren. In het nieuwe conflict stonden deze keer niet meer het Huis van York en het Huis van Lancaster, zoals in de tijd van de bloedige Rozenoorlog, tegenover elkaar maar wel het kamp York tegenover het kamp Leicester.

Geld geroken

Gelukkig worden dergelijke conflicten in de 21^e eeuw niet meer uitgevochten op het slagveld, maar in de rechtbank. Het High Court in Londen besliste uiteindelijk in het voordeel van de teraardebestelling van Richard in Leicester.

Aan de hele zaak zit ook een reukje, want de stad die uiteindelijk de stoffelijke resten van de verguisde koning krijgt, zal ongetwijfeld de nodige toeristen aantrekken en dus ook heel wat inkomsten genereren. Zo heeft Leicester al een bezoekerscentrum geplant op de site waar Richard III opgegraven werd.

Anderen vragen zich dan weer af of de begrafenis wel in een Anglicaanse kathedraal moet plaatsvinden, aangezien Richard als katholiek stierf. Sommigen van zijn meest vastberaden aanhangers – die hem omschrijven als godsvruchtig, moedig en onvoorwaardelijk loyaal tegenover Engeland – vinden dat Richard niets minder dan een plaats verdient in Westminster Abbey, een eervolle laatste rustplaats voor legendarische historische figuren. Maar die mogelijkheid werd van tafel geveegd door koningin Elizabeth zelf.

Tudorpropaganda

Om zijn negatieve reputatie te verdienen, had Richard amper twee regeerjaren nodig. Door zijn opvolgers, de koningen van de Tudordynastie, werd de man al dan niet propagandagewijs afgeschilderd als een ‘bloeddorstig tiran’ die zijn jonge neefjes – en zijn rivalen voor de troon – in de Tower of London opsloot en de vergetelheid instuurde.

De bard van Stratford-upon-Avon, William Shakespeare, deed er nog een serieuze schep bovenop. Hij schreef de koning de beroemde uitspraak ‘A horse, a horse, my kingdom for a horse’ toe en zadelde Richard zelfs met een bochel op waardoor hij zo ‘kreupel en ondeftig was’ dat honden naar hem blaften telkens hij voorbij kwam. In het stuk ‘Henry VI’ wordt Richard driemaal omschreven met het epitheton ‘crookback’ (gebochelde).

Een historische fout, zo blijkt nu uit analyse van het opgedolven geraamte. Richard leed dan wel aan ruggengraatsverkromming, maar was geen lookalike van Victor Hugo’s beroemde Bultenaar. Mits een beetje gepaste kledij zou niemand van zijn tijdgenoten dat hebben gemerkt. De kromming was ook onvoldoende groot opdat Richard geen paard zou kunnen rijden.

Eerherstel?

Ter verdediging van Shakespeare: hij kon, een eeuw na diens dood, moeilijk tot op het bot gaan in zijn Richard-analyse. Er bestaat immers maar weinig objectieve informatie over zijn heerschappij. Overigens was het in Shakespeares tijd, de tijd van de Virgin Queen van het Huis Tudor, bon ton om Richard, de laatste Plantagenet, als een usurpator voor te stellen. Zo schreef John Rous dat Richard III geboren werd ‘met tanden en een bos haar nadat hij twee jaar in de baarmoeder van zijn moeder doorbracht’.

En dan het verhaal over zijn neefjes? Zelfs de fans van Richard III lijken het feit te erkennen dat hij schuldig is aan het opsluiten van de prinsjes (zijn neefjes van 12 en 9) in de Tower zodat hij de troon kon veroveren na de dood van zijn broer Edward IV. Maar hun lot – zoals bijvoorbeeld het feit of Richard effectief zelf de opdracht gaf om hen te doden – zal nu aan het meest nauwkeurige onderzoek onderworpen worden sinds 500 jaar.

Wat wel onbetwist is, is dat Richard III de laatste koning van Engeland is die het leven liet op het slagveld. Hij stierf terwijl hij zijn kroon verdedigde. Die kroon werd ingenomen door het Huis Tudor die later met het Vaticaan zou breken, het machtige Spanje zou vernederen en een Gouden Eeuw van Britse kunst zou laten inluiden. Op die manier was Richard III dan misschien toch wel ‘een belangrijke koning in de geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk’.