Waarom onthouden we een negatieve opmerking veel langer dan een positieve? En hoe ga je daar tegenin? ‘Besef dat we evolutionaire zwartkijkers zijn en zoek vervolgens bewust het positieve op.’
Probeer je de volgende situatie voor te stellen. Je geeft een presentatie aan een groep mensen waaraan je hard hebt gewerkt. Ondanks je zenuwen doorsta je de rit zonder kleerscheuren. Er volgen enkele vragen waarop je meestal gezwind kunt antwoorden. Aan het eind neem je enkele mooie complimenten in ontvangst: mensen geven je een pluim voor je vlotheid, de boeiende inhoud en je originele invalshoek. Je zweeft een beetje. Tussen alle positieve feedback door maakt 1 iemand ook een kritische bemerking. Met welk gevoel ga je ’s avonds naar huis? De kans is groot dat vooral die kritische opmerking in je hoofd blijft spoken. Hoe komt dat?
‘Evolutionair gezien is alertheid voor bedreigingen zeer nuttig’, verklaart professor Roy F. Baumeister (universiteit van Queensland, Australië). Hij is een van de meest gezaghebbende sociaal psychologen van deze tijd. ‘Jager-verzamelaars die focusten op het vermijden van giftige bessen hadden betere overlevingskansen dan voorouders die vooral op zoek waren naar lekkere bessen. Zij hadden vermoedelijk ook meer oog voor rondsluipende leeuwen dan voor sappige gazelles. In de prehistorie moest het leven elke dag opnieuw gewonnen worden. Je kon dus maar beter beducht zijn voor de agressie van een vijand. Het herkennen van de aardigheid van een vriend leverde je veel minder voordeel op.’
We hebben de neiging om een slechte werkdag in detail te herbeleven of er uitgebreid verslag over te doen. Probeer eens hetzelfde met een positieve gebeurtenis.
Geen woord voor
In zijn nieuwe boek The Power of Bad betoogt Baumeister dat negatieve gebeurtenissen tot op vandaag veel meer impact hebben dan positieve. Hij schreef het boek samen met John Tierney, journalist van The New York Times. Dat ‘negativiteitseffect’ uit zich enerzijds in een hardnekkig negatieve bril waarmee we de wereld waarnemen. Anderzijds draag je onaangename gebeurtenissen langer mee dan positieve. ‘Een traumatische gebeurtenis kan je tekenen voor het leven’, legt Baumeister uit. ‘Maar hoe omschrijf je het tegenovergestelde? Welke eenmalige gebeurtenis geeft nog jarenlang na de feiten blijvende positieve emoties? We hebben zelfs geen woord om zoiets te omschrijven, er bestaat geen taal of begrip voor, zoals dat voor trauma wel bestaat.’
Baumeister baseert zich op duizenden wetenschappelijke experimenten waarbij psychologen een sociale context positief én negatief manipuleerden. Telkens opnieuw bleek de negatieve manipulatie een veel grotere impact te hebben dan de positieve. Dat blijkt onder meer uit onderzoek naar liefdesrelaties. ‘Succesvolle huwelijken kenmerken zich niet door vooruitgang, maar door het efficiënt vermijden van achteruitgang’, doorprikt Baumeister een breed gedragen misvatting. ‘Wat telt is de manier waarop je als stel met moeilijkheden omgaat. Niet het spontane boeket bloemen of de dagelijkse complimentjes bepalen relationeel succes, wel die ene kwetsende opmerking die je maakte tijdens een ruzie.’
‘Het positieve kan zeker een rol spelen’, nuanceert hij. ‘Maar je hebt er veel van nodig om 1 negatieve gebeurtenis te compenseren. Psycholoog John Gottman (universiteit van Washington) onderzocht decennialang huwelijken en scheidingen. Hij stelde vast dat partners in een disfunctionele relatie ongeveer evenveel slechte als goede interacties hadden, terwijl partners die lang bij elkaar bleven gemiddeld 5 keer meer goede dan slechte interacties hadden. Die wetenschap resulteerde in de Gottman-regel. We noemen dat ook weleens de ‘5 keer seks voor 1 keer ruzie’-regel”, lacht Baumeister.
Verliesaversie
De verhoudingsgewijs grotere impact van het negatieve sijpelt volgens hem overal door: op je werk, in je sociaal leven, in de wijze waarop je nadenkt en beslissingen neemt, enzovoort. Baumeister verwijst naar onderzoek waarbij men 2 groepen leerkrachten een identieke geldbonus uitreikte. De ene groep ontving de bonus aan het begin van het schooljaar en kon hem verliezen als hun klasgroep ondermaats presteerde. De andere groep leerkrachten kreeg de bonus aan het einde van het schooljaar als een voldoende grote groep leerlingen de eindtermen haalde. Wat bleek? Kinderen presteerden beter als hun leerkracht zijn of haar bonus kon kwijtraken.
Baumeister: ‘Gedragseconomen duiden dit als ‘verliesaversie’. 100 euro verliezen genereert sterkere negatieve gevoelens dan de positieve gevoelens die je ervaart als je 100 euro wint. Vanuit datzelfde principe stelde Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman vast dat mensen pas willen deelnemen aan een spelletje kop of munt als er 40 euro te winnen en slechts de helft te verliezen valt.’
Handelaars in negativiteit
‘Dat de dreiging om iets te verliezen ons sterker motiveert dan de kans om iets te winnen, werkt vaak contraproductief’, vervolgt Baumeister. ‘Maar het is aartsmoeilijk om eraan te ontsnappen. Verzekeringsbedrijven, populistische politici en de (sociale) media baseren er hun winstmodel op. Ik noem hen weleens de handelaars in negativiteit. Elke week verschijnt er wel ergens een boek dat het einde van de westerse beschaving voorspelt. Of waarschuwt een politicus dat onze welvaartsstaat zal instorten. Nochtans hebben we het volgens objectieve maatstaven beter dan ooit. Dat vooruitgangsverhaal krijgt amper ruimte, integendeel. De media schotelen ons meer strijd en bloedvergieten voor dan ooit.’
Hoe overwin je de kracht van het negatieve? ‘Door je allereerst bewust te worden van de alomtegenwoordigheid en de impact ervan. Daarvoor heb je je rationele brein nodig dat je instinctieve, reflexmatige brein corrigeert. Uit bevolkingsonderzoek blijkt dat mensen hun eigen toekomst veeleer positief inschatten, terwijl ze de samenleving als geheel een zwarte toekomst voorspellen. Dat is een paradox, natuurlijk. Maar vanaf het moment dat je begrijpt dat het positieve feitelijk meer aanwezig is dan het negatieve, kun je je verzetten tegen hardnekkige foute percepties.’
Mijd het nieuws
‘Zoek het positieve doelbewust op en probeer het negatieve te mijden. Volg bijvoorbeeld niet meer constant het nieuws. Wie dat wel doet, kijkt negatiever naar de wereld, leert onderzoek. Ook in je persoonlijk leven is het verstandig om weloverwogen met potentieel negatieve gebeurtenissen om te gaan. Durf even een pauze te vragen als je ruzie hebt met je partner. Stel je oordeel of geplande kritische opmerking uit. Schiet bij verwijten niet onmiddellijk terug. Het kan je helpen om die potentieel verwoestende opmerking niet te maken. Beloof ook alleen dingen die je écht kunt waarmaken. Een belofte breken weegt zwaarder door dan het positieve effect als je er eentje nakomt.’
‘Geef daarnaast de fijne dingen die je overkomen minstens evenveel aandacht als de minder leuke’, adviseert Baumeister. ‘We hebben de neiging om een slechte werkdag in detail te herbeleven of er uitgebreid verslag over te doen. Probeer eens hetzelfde met een positieve gebeurtenis. Denk bijvoorbeeld aan een mooi compliment. Waar was je toen je het kreeg? Wat werd er precies gezegd? Hoe voelde je je daarbij? Heb je dat gevoel lang kunnen meedragen? Vertel er ’s avonds alles over tegen je partner of een vriend. Het zal zowel jezelf als je gesprekspartner positief stemmen.’
‘In een wereld die beheerst wordt door negativiteit zijn we het verleerd onze zegeningen te tellen’, besluit Baumeister. ‘Vink een mooie prestatie dus niet zomaar af als een ’to do’, maar ga uit eten om het te vieren. Als je echt iets groots bereikte, zou ik zelfs adviseren om 2 maal na elkaar uit eten te gaan. (lacht)’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
