Zwanger naar een festival: hoe ervaart een foetus stress?

De vraag of een zwangere vrouw beter wegblijft van een festival omdat dat niet goed zou zijn voor het kind, doet een andere vraag rijzen: hoe functioneert een foetus psychologisch? Wetenschappers tasten voorlopig in het duister.

In 2010 stelde een Italiaanse psycholoog vast dat de bewegingen van tweelingen vanaf de 14e zwangerschapsweek trager werden en langer duurden als hun lichaampjes elkaar aanraakten, daarna als ze hun hand naar hun mond brachten of als ze de baarmoederwand raakten. Daaruit zou je kunnen afleiden dat de reactie een teken is van een vrijwillige interactie tussen foetus en omgeving en dat je dus van een sociaal leven voor de geboorte kunt spreken.

Andere wetenschappers echter, onder wie de Amerikaanse biochemica Janet Hopson, gaan een stap verder en schrijven de foetus ook een leervermogen en een geheugen toe. ‘Die activiteiten kunnen rudimentair, automatisch en zelfs biochemisch van aard zijn. De foetus vertoont dezelfde primitieve vormen van leren, gewenning, als reactie op de stem van zijn moeder.’

De foetus zou ook een voorkeur vertonen voor de taal van zijn moeder. Volgens sommige onderzoekers is een foetus in staat aandachtig te zijn en beschikt hij over een geheugen en een leervermogen.

Andere auteurs, zoals Daniel Mellier of Janet DiPietro, stellen dat een foetus in staat is bepaalde waargenomen geluiden te memoriseren (een lied bijvoorbeeld) en schrijven hem nog voor de geboorte een leervermogen toe. En dat de ervaring van de foetus in de baarmoeder van belang is voor zijn latere intelligentie.

Interpretatie

Volgens Luc Roegiers, professor en perinataal kinderpsychiater aan het UZ Saint-Luc in Brussel en een van de oprichters van de Groupe interdisciplinaire-interuniversitaire ULB-UCL de périnatalité (GIP), is de suggestie dat foetussen psychologisch functioneren een brug te ver. ‘Alle beschrijvingen, zoals in de vermelde studies, zijn het resultaat van waarnemingen en interpretaties. De onderzoekers stellen fysiologische veranderingen vast, leggen een verband en interpreteren de veranderingen. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer naar een bewijs wordt gezocht voor een stressreactie bij de foetus. Hoewel stress wel degelijk endocrinologische of biologische effecten veroorzaakt die zich bij de ‘geboren’ mens als gevoelens vertalen, is dat nog niet vastgesteld bij de foetus.’

Vast staat dat vanaf het 3e zwangerschapstrimester de foetus de stem van zijn moeder en de geluiden uit zijn omgeving kan herkennen, maar eerder zou hij daar niet toe in staat zijn. ‘We gaan ervan uit dat de denkreflex pas tot stand komt op het moment waarop de cortex zich ontwikkelt. Zonder die denkreflex kan er geen feedback tot stand komen.’

De reacties van de foetus worden doorgaans weergegeven door het hartritme te meten. Zo heeft onderzoek aangetoond dat het foetale hartritme daalt als naast de buik van de moeder bepaalde verhalen worden voorgelezen. Deze interpretatie is gebaseerd op wat we over onszelf weten: een verhoging van het hartritme wijst op stress, een daling op een gevoel van welbehagen.

‘Meting van het hartritme, echografieën tijdens de zwangerschap, het beluisteren van hartkloppingen leiden tot een ‘verpersoonlijking’ door de ouders van hun toekomstige baby. De visualisatietechnieken kennen de foetus onterecht een zekere autonomie toe, en zelfs een persoonlijkheid’, zegt professor Roegiers.

Tussen gevoel en emotie

Anderen zijn het daar niet mee eens. Daniel Mellier, directeur van het Franse onderzoekscentrum Psychologie et neurosciences de la cognition et de l’affectivité aan de universiteit van Rouen en professor psychologie, stelt dat de foetus fundamentele gevoelens ’tot uiting brengt’, zoals angst of vreugde. ‘Wanneer een aanstaande moeder haar kind over iets vertelt dat een indruk op haar heeft gemaakt, merken we schommelingen in de foetale activiteit: de baby is gevoelig voor de emotionele toestand van de moeder. Hij ervaart de gevoelens van de moeder, maar misschien niet allemaal. Sommige depressieve moeders brengen aan het einde van de zwangerschap hun kind in een depressieve toestand. We kunnen niet zeggen dat de foetus depressief is, maar bepaalde hormonen die de aanstaande moeder aanmaakt, worden wel in overproductie aangetroffen in het vruchtwater.’

Mogen we daardoor stellen dat de foetus zijn eigen gevoelens kan ervaren? Uit Brits onderzoek blijkt dat aan het einde van de zwangerschap gezichtsuitdrukkingen waargenomen worden die overeenstemmen met fundamentele gevoelens zoals vreugde en angst.

Toch zijn gevoelens tot uiting brengen en gevoelens beleven twee verschillende zaken. En dat is net de hamvraag, waarop geen objectiveerbaar antwoord bestaat.

Prikkelbaar

Los van het vraagstuk over de gevoelens zijn sommige onderzoekers van mening dat een foetus al over een persoonlijkheid beschikt in de baarmoeder. Voor Janet DiPietro, ontwikkelingspsychologe aan de Amerikaanse Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health, vertonen de meest actieve foetussen de neiging om als kind prikkelbaarder te zijn. Ze is van mening dat ongeborenen met een onregelmatig slaappatroon en frequente wakkere periodes ook minder zullen slapen na de geboorte. Al blijft de ervaring van de moeder ook beslissend: een foetus van een vrouw die veel onder stress staat, is actiever en is daardoor als kind prikkelbaarder.

‘Is dat niet een beetje te veel van het goede?’, vraagt professor Roegiers zich af. “De interesse van ouders voor hun ongeboren kind is natuurlijk goed en vanuit medisch standpunt noodzakelijk – en dan in het bijzonder het vermijden van toxische stoffen, door geen alcohol te consumeren en niet te roken. Maar wat de psychische gezondheid van het kind betreft, bestaat er geen enkel argument om aan te nemen dat de positieve of negatieve gevoelens van de ouders de ervaringen van het ongeboren kind kunnen beïnvloeden.’