De PCR-test is de meestgebruikte manier om een coronabesmetting vast te stellen. Onder coronasceptici is de test al anderhalf jaar lang het mikpunt van kritiek en het onderwerp van misinformatie. Onterecht, zo blijkt.
Iedere week zoekt Knack naar misleidende informatie op het internet.
Statistieken met betrekking tot coronabesmettingen hebben al anderhalf jaar invloed op een groot deel van ons leven. Ook deze zomer bepaalt de besmettingscurve mee of je buitenlandse vakantiebestemming een groene, oranje of rode zone wordt. Sinds het begin van de pandemie zijn in België al 1.125.000 bevestigde besmettingen opgetekend. Maar al de hele pandemie lang trekken coronasceptici dat cijfer in twijfel: de PCR-test die wordt gebruikt om besmettingen vast te stellen, zou namelijk niet deugen. Om de zoveel maanden duikt online wel een nieuw verhaal op dat de betrouwbaarheid ervan wil aanvechten. Maar wat klopt er van die verhalen?
Griepvirussen
Het recentste gerucht dat op sociale media rondgaat, luidt als volgt: de Amerikaanse gezondheidsdienst CDC (Centers for Disease Control) – zowat de Amerikaanse tegenhanger van Sciensano -zou ‘afstappen’ van de PCR-test wegens haar ‘onbetrouwbaarheid’ en omdat de test ‘er niet in slaagt het onderscheid met de griep te maken’. Ex-basketbalspeler Pieter Loridon deelde dat verhaal op Twitter, met de vraag of het klopte.
Nee, het klopt niet. Wat de CDC besliste, was om één specifieke PCR-test die de dienst zelf ontwikkelde in het begin van de pandemie (volledige naam: CDC 2019 Novel Coronavirus (2019 nCoV) Real-Time RT-PCR Diagnostic Panel) uit te faseren tegen december 2021. De reden daarvoor is niet de betrouwbaarheid van de test in kwestie. De echte reden is dat er ondertussen tientallen andere PCR-tests op de markt zijn gekomen, waaronder ook ‘multiplex’ PCR-tests die verschillende virussen tegelijk kunnen detecteren. De huidige CDC-test zoekt enkel naar het coronavirus. Ter vervanging raadt de CDC een verfijndere PCR-test aan, die ook griepvirussen terugvindt. Dat heeft te maken met de verwachte heropflakkering van de griep nu social distancing, mondmaskerdracht en andere coronamaatregelen losser worden. Als iemand met coronasymptomen zich laat testen, kan er op die manier niet enkel vastgesteld worden of de patiënt covid-19 heeft opgelopen, maar – in het geval van een negatieve coronatest – ook of het mogelijk om de griep gaat.
Was er bij de bestaande PCR-test dan een verwarring met griepvirussen mogelijk? Nee, ook niet. De PCR-test gaat op zoek naar de genetische vingerafdruk van een virus, een stukje DNA dat uniek is voor het virus dat je wilt opsporen. PCR-tests hebben als voordeel dat ze snel en in serie gebruikt kunnen worden. Ze zijn bovendien erg gevoelig: ze kunnen heel kleine virusladingen detecteren, bijvoorbeeld aan het begin van een besmetting. Die gevoeligheid heeft als gevolg dat kleine hoeveelheden genetisch virusmateriaal van eerdere infecties nog kunnen worden opgemerkt. Geen enkele test is perfect, en valspositieve resultaten zijn nooit uit te sluiten omdat er altijd een laboratoriumfout kan gebeuren, maar ze zijn erg zeldzaam.
Aids
Toch richten bepaalde coronasceptici of zelfs coronaontkenners, die niet geloven dat er een pandemie gaande is en menen dat de hele wereldbevolking bedot wordt, al anderhalf jaar hun pijlen op de PCR-test. De tests vormen een cruciaal element in hun redenering: als de resultaten onnauwkeurig of vals zijn, dan is er geen probleem, en hoeven we geen mondmaskers te dragen, afstand te houden of in lockdown te gaan. Dan zijn de maatregelen die de overheid heeft opgelegd om de pandemie te bestrijden frauduleus. Op die manier werd de PCR-test een belangrijk strijdpunt in coronadiscussies.
Lange tijd focusten tegenstanders van de PCR-test zich op de Corman-Drosten Review, een initiatief dat pleitte voor de intrekking van een invloedrijke wetenschappelijke paper over het nut van PCR-tests voor de detectie van het coronavirus. Die paper verscheen al in januari 2020 in het wetenschappelijke tijdschrift Eurosurveillance. Recent besloot de redactie van Eurosurveillance echter dat de geformuleerde opmerkingen onvoldoende waren om de paper in te trekken.
Het proces dat PCR-tests doorlopen is te complex om zomaar te doorgronden. Wie anderen wil doen geloven dat er geen coronapandemie is, profiteert daarvan om het nut van de tests in twijfel te trekken.
In diezelfde periode werd de PCR-test het onderwerp van allerlei misinformatie op sociale media. De recente claim over de ‘intrekking’ door de CDC in de VS is er maar een van vele. Eerder dit jaar vaardigde de Wereldgezondheidsorganisatie een technische, verduidelijkende richtlijn voor laboratoria uit, die vervolgens werd geïnterpreteerd als een ‘bevestiging dat de test niet nauwkeurig is’. Geregeld valt ook te lezen dat Kary Mullis, de uitvinder van de PCR-test, beweerd zou hebben dat ‘zijn’ test niet geschikt was om het coronavirus of andere virussen op te sporen. Mullis kreeg in 1993 de Nobelprijs voor Chemie voor zijn werk rond PCR-tests, maar de biochemicus overleed al in 2019, nog voor de uitbraak van covid-19. Citaten die hem werden toegedicht waren uit de context gehaald en kwamen vooral uit interviews die hij over hiv had gegeven. In de jaren na zijn Nobelprijs ging Mullis namelijk allerlei vreemde theorieën aanhangen, gaande van astrologie, klimaatontkenning, tot de stelling dat aids niet veroorzaakt wordt door het hiv-virus – wat uiteraard wel zo is.
Antigeentest
Wat als je ondanks alles de PCR-test écht niet vertrouwt? Wel, in België kun je ook een negatief testcertificaat verkrijgen op basis van een ander type test: de antigeentest. Die gaat echter vergezeld van heel wat voetnoten: de sneltest moet worden uitgevoerd door een zorgverstrekker, het certificaat is maar 48 uur geldig, in tegenstelling tot de PCR-tests kun je er geen twee gratis laten afnemen, en – misschien nog het belangrijkst – niet alle reisbestemmingen aanvaarden de negatieve antigeentest als bewijs dat je virusvrij bent.
Ook op een ander vlak wint het soort test aan belang. Enkel met de PCR-test kan men namelijk aan ‘kiemsurveillance’ doen om varianten van het virus te herkennen. Bovendien is de antigeentest minder geschikt om besmettingen met een lage virale lading op te sporen. En net die twee aspecten zijn in deze fase van de pandemie van belang om te monitoren hoe goed de vaccinaties beschermen tegen zogenaamde ‘doorbraakbesmettingen’ met nieuwe varianten van het virus.
Net zoals bij zovele andere aspecten van de coronapandemie zijn PCR-tests voor de meeste burgers een wetenschappelijke ‘black box’. Je laat een staaltje afnemen met een neuswisser, een dag later krijg je het resultaat uit een lab, maar de tussenstappen in dat proces zijn te complex om zomaar te doorgronden. Ingewikkelde officiële testprotocollen die online worden geplaatst zijn ondertussen een makkelijk slachtoffer van misinformatie. Allerlei actoren die liever geloven – of anderen doen geloven – dat er helemaal géén coronapandemie is, profiteren daarvan om het nut van de PCR-test in twijfel te trekken. Dat is al anderhalf jaar zo, en zal waarschijnlijk nog een tijdje zo blijven.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
