‘Welke alarmbel moet er nog afgaan als pesticiden al in onze slaapkamers zitten?’

Huisarts Staf Henderickx vindt dat het illegaal en legaal gebruik van pesticiden dringend moet worden aangepakt. ‘Maar de lobby van de agrobusiness is supermachtig.’

Onlangs bevestigde Bastiaan Bloem, hoogleraar neurologische bewegingsstoornissen aan het Nijmeegse Radboudumc en oprichter van het Parkinson Centrum Nijmegen, in een interview op de radio de ziekmakende effecten van pesticiden. Een nagel waar ik ook al enorm lang op klop.

Het stemde me tegelijk droevig omdat het probleem ondanks de wetenschappelijke evidentie slecht of niet wordt aangepakt door de Belgische en Europese autoriteiten.

Parkinson is de snelst groeiende neurologische aandoening ter wereld, deels omdat mensen langer leven. Maar er is meer aan de hand. Professor Bloem stelt vast dat parkinson meer en meer op jongere leeftijd voorkomt en dat dat te wijten is aan milieutoxines, pesticiden in het bijzonder.

Pesticiden van het veld tot op het bord

Het gebruik van pesticiden startte wereldwijd in de jaren 50 om de landbouwproductie op te drijven. Mensen worden blootgesteld aan pesticiden via vervuild water, de huid, de voedselketen en fijn stof. Ik lijstte de toxische pesticiden op die het meest in ons lichaam langs die wegen terechtkomen. Ik kwam aan 116.

Recent publiceerden het VITO, het Provinciaal Instituut voor Hygiëne (PIH) van de provincie Antwerpen en de Universiteit Antwerpen de resultaten van de gezondheidsstudie bij 212 kinderen uit Dessel, Mol en Retie. De uitkomst was erg verontrustend. Bij 51 procent van de onderzochte kinderen werd een concentratie van pyrethroïde pesticiden gemeten boven de toetsingswaarde. Dat zijn insecticiden die gebruikt worden als insectenverdelger in de maïs- en aardappelteelt en eveneens in huizen tegen muggen, mieren, vlooien en schurft. Bij de kinderen werd ook glyfosaat – beter bekend als Roundup – in mindere mate gedetecteerd en bij 25 procent werd de gezondheidskundige toetsingswaarde voor arsenicum overschreden.

In een Europees onderzoek naar pesticiden in onze slaapkamers vonden onderzoekers in Belgische landbouwgebieden niet minder dan 23 verschillende schadelijke pesticiden in de slaapkamer, het hoogst aantal van alle onderzochte landen. Het Europese gemiddelde lag op 8 pesticiden.

Welke alarmbel moet er nog afgaan als de pesticiden al in onze slaapkamers zitten?

Pesticiden komen natuurlijk ook op ons bord terecht. In het het jaarrapport van 2019 van het European Food Safety Authority (EFSA) werden heel wat niet-goedgekeurde pesticiden herhaaldelijk aangetroffen in willekeurig bemonsterde levensmiddelen die in de Europa werden geteeld in hoeveelheden die de wettelijke limieten overschreden, bijvoorbeeld:

1. appels: acefaat (RD), chloorprofam (RD)
2. sla: chloorthalonil (RD),
3. perziken: dieldrin (RD), iprodion (RD),
4. spinazie: chloorthalonil (RD), clothianidine (RD), cyfluthrin (RD), methomyl (RD),
5. aardbeien: carbofuran (RD),
6. tomaten: chloorfenapyr (RD), triadimefon (RD),
7. wijndruiven: iprodion (RD) en oxadixyl (RD).

Bovendien werden verschillende niet-goedgekeurde pesticiden in onze voeding aangetroffen in concentraties die de wettelijke limiet overschreden in willekeurig bemonsterde levensmiddelen die in derde landen werden geteeld:

1. kopkool: clothianidine (RD) en thiamethoxam (RD),
2. sla: permethrin (RD),
3. spinazie: permethrin (RD) en clothianidin (RD),
4. aardbeien: dichloorvos (RD),
5. tomaten: acefaat (RD), chloorfenapyr (RD), fipronil (RD), permethrin (RD).

Zo is chloorpyrifos een insecticide dat verboden is in de EU, maar nog door België wordt geëxporteerd naar 17 landen en terug op je bord kan belanden langs geïmporteerde groenten. Net zoals vorig jaar het in de EU voor voeding verboden ethyleenoxide in sesamzaad uit India in de voedselketen terechtkwam.

Paraquat en Parkinson

Het grote probleem is dat zelfs minieme dosissen van deze stoffen als trigger kunnen optreden om het DNA te ontregelen en dus verantwoordelijk kunnen zijn voor niet alleen het uitlokken van parkinson, maar ook voor auto-immuunziekten, neurologische aandoeningen, aangeboren afwijkingen en kanker.

Professor Bastiaan Bloem haalt in een interview het voorbeeld van paraquat aan, een onkruidverdelger uit de hoogste giftigheidscategorie, onder andere zeer toxisch voor de hersenen en het zenuwstelsel. Het herbicide is bekend onder de handelsnaam Gramoxone en Cyperquat. De Europese Unie keurde het gebruik van paraquat in 2004 goed, maar in 2007 werd het terecht verboden. Paraquat werd sindsdien in meer dan 60 landen verboden, maar in de VS en vele andere landen blijft het op de markt.

In 2011 toonde een studie van de Amerikaanse National Institutes of Health een verband aan tussen het gebruik van paraquat en de ziekte van Parkinson bij landbouwers. Een meta-analyse uit 2013, gepubliceerd in Neurology, vond dat blootstelling aan paraquat was geassocieerd met ongeveer een tweevoudige toename van het risico op de ziekte van Parkinson. Tegelijk heeft een derde van de Amerikaanse patiënten met parkinson geen toegang tot een neuroloog. Toen Britse boeren in 2022 opriepen tot een verbod op de productie van paraquat, stelde een BBC-artikel dat ‘er geen wetenschappelijke consensus is en veel tegenstrijdige studies zijn over een mogelijke associatie tussen Paraquat en parkinson. Schaamteloos!

Dweilen met de kraan open

Zoals bij elke ziekte is voorkomen uiteraard beter dan genezen. Om parkinson te voorkomen moet dringend nationaal, Europees en internationaal het probleem van illegaal en legaal gebruik van pesticiden worden aangepakt. Nu worden tegen die bedrijven administratieve en juridische sancties uitgevaardigd. Het knabbelt alleen wat euro’s af van hun superwinsten, maar het brengt geen veranderingen ten gronde teweeg.

Ook de controle op toegelaten pesticiden en de toegelaten maximumwaarden is erg zwak.  Het Europees Milieuagentschap geeft zelf toe dat de maximumwaarden vrij theoretisch zijn en herziet ze daarom regelmatig. Volgens het milieuagentschap is de nulwaarde eigenlijk de enige veilige grens voor zulke extreem toxische stoffen.

In België voert het Federaal Agentschap voor Voedselveiligheid (FAVV) jaarlijks een onderzoek uit. 3571 voedselstalen uit binnen- en buitenland werden in 2015 gemiddeld op 276 pesticiden onderzocht. In 45,4 procent van de gevallen werden residuen gevonden. In 1,6 procent werd de grenswaarde overschreden. In bio-producten was 84,5 procent van de stalen vrij van pesticiden, maar overschreed toch 0,8 procent de wettelijke norm.

Bio-voeding is veiliger en bio kopen is daarom een alternatief om zoveel mogelijk pesticiden te vermijden. Maar ze zijn duurder en dus minder toegankelijk voor wie een kleinere beurs heeft. De toegang tot gezonde voeding heeft door de eeuwen heen altijd een klassenkarakter gehad. Ook vandaag nog.

De agrobusiness beweert steevast dat de pesticiden op voorhand getest worden. In de VS komen jaarlijks een duizendtal nieuwe chemische producten op de markt die de 70.000 al bestaande aanvullen. In november 2016 deed het Hof van Justitie van de Europese Unie in Luxemburg een uitspraak in een proces aangespannen door Greenpeace Nederland en Pesticide Action Network Europe (PAN Europe): ‘Fabrikanten van pesticiden mogen hun onderzoeken ter voorbereiding op een toelating tot de markt niet langer geheimhouden.’

Positief, maar de lobby van de agrobusiness is supermachtig. In 1996 verscheen in het tijdschrift Science een studie die aantoonde dat het testen van de duizend meest gebruikte pesticiden in een combinatie van drie zou neerkomen op 166 miljoen studies. Een onbegonnen werk. Daarom is de enig mogelijke preventieve norm voor pesticiden de nultolerantie in voeding.

Volgens de rapporten van de Verenigde Naties sterven jaarlijks gemiddeld 30.000 boeren en landarbeiders door de blootstelling aan pesticiden. Volgens een studie uit 1996 lijden 300.000 boeren en landarbeiders aan pesticidegerelateerde aandoeningen. Ook onze boeren hebben dus alle belang bij een strenge beteugeling van het pesticidegebruik. Hoeveel dit roekeloos gebruik van pesticiden kost voor de gezondheidszorg en het mogelijk herstel van de natuur is niet duidelijk, maar het zal zeker in de miljarden lopen.

Wetenschappers als professor Bloem verleggen alvast een grote kei in de rivier van pesticiden. Waarvoor applaus.

Broeder Politicus, slaapt gij nog, alle klokken luiden.